اندیشکده ی چتم هاوس که طبق مطالعات دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا دومین اندیشکده ی برتر جهانی است (رتبه بندی اندیشکده های جهان بر اساس مطالعات دانشگاه پنسیلوانیا: http://goo.gl/swCy6F ) در مقاله‌ای که به قلم مارک زیتون منتشر نمود رودخانه‌ها و آب‌های مشترک در خاورمیانه را عامل جنگ در آینده ای نزدیک در منطقه ابراز نموده است (سایت اشراف: اهمیت آب در ژئوپلیتیک خاورمیانه- http://goo.gl/UYAlum ). در کنار این هشدار اندیشکده ی چتم هاوس، اندیشکده صلح ایالات متحده آمریکا در مقاله‌ای به قلم دیوید میشل، سرپرست برنامه امنیت زیست‌محیطی در اندیشکده مرکز استیمسون به بررسی معضلات زیست‌محیطی و تغییرات جوی و آب و هوایی ایران پرداخته و با اشاره به هزینه‌های تحمیل‌شده از سوی این معضلات بر نظام اقتصادی کشور، تأکید می‌کند که در حال حاضر خطری که از جانب بحران قریب‌الوقوع زیست‌محیطی و آب و هوایی ایران احساس می‌شود، به مراتب بیش از خطر دشمنان خارجی و منازعات سیاسی داخلی است. ایشان در این مقاله بحران آب در ایران را بحرانی جدی بیان داشته اند که در آینده ای نزدیک سبب بحرانهای عمیق در این کشور خواهد شد (سایت مدیر ایران: http://goo.gl/xWtOfP ).

مؤسسه ی منابع جهانی در گزارشی که در سال ۲۰۱۳ میلادی منتشر نمود به بررسی تنش های آبی موجود در جهان پرداخت که با در نظر گرفتن شاخص نسبت برداشت به منابع آبی موجود سنجیده شده بود. خلاصه ی این گزارش در قالب نقشه ای منتشر گشت که وضعیت کشورهای مختلف جهان را در این خصوص نشان می داد. ایران در رتبه بندی صورت گرفته از سوی این مؤسسه جز کشورهای دارای تنش خیلی زیاد و در وضعیت بحرانی قرار داشت.

در کنار بحران آب موجود در ایران مطالعه ی کنش های قومی-ملی در ایران نشانگر وجود شکاف جدی میان اقوام ساکن در ایران می باشد. سید یحیی (رحیم) صفوی مشاور ارشد آیت الله خامنه ای و فرمانده کل سابق سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران در مقاله ای با عنوان مدیریت بحران های قومی، عوامل و ریشه های بحران قومی در ایران پس از انقلاب اسلامی که از سوی دانشگاه جامع امام حسین وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و در فصلنامه مطالعات انتظامی منشر گشته است به وجود بحرانهای قومی در ایران اذعان داشته و به بررسی شاخص های تاثیرگذار در این بحران ها پرداخته است. (صفوى، سیدیحیى؛ علىپور، عباس (۱۳۹۰ ،تابستان) عوامل وریشه هاى بحران قومى درایران پس ازانقلاب اسلامى (مطالعه موردى: کردستان) فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامى، ۶(۲) ،صفحات ۱۹۴ ـ۲۰۷). ایشان در این مقاله یکی از نقطه های حساسی که جمهوری اسلامی را آسیب پذیر می نماید خواستهای قومی بیان گشته و امری استراتژیک برای ایران بیان گشته است.

بررسی سیاستهای جمهوری اسلامی ایران در سی سال اخیر نشانگر آن است که سیاستمداران و مسئولین جمهوری اسلامی ایران همواره در قبال خواستهای قومی-ملی سکوت را ترجیح داده و نادیده انگارانه بدین مسئله پرداخته اند. اما تغییرات روی داده در زمینه ی ارتباطات، اثرات جهانی شدن و تضعیف تشیع سیاسی در ایران سبب افزایش مطالبات قومی-ملی در ایران شده است و نمود این افزایش خواستها را می توان در تجمعات خیابانی گوناگون که با محوریت شعارهای قوم محور صورت می گیرد مشاهده نمود. فعالین قومی-ملی موجود در ایران سیستم موجود در جمهوری اسلامی ایران را سیستمی نژادپرست، تبعیض آمیز و مغایر با منشورهای بین المللی حقوق بشر و حقوق اقوام بیان داشته و خواستار رفع ستم موجود در ایران می باشند.

اما نکته ای که در شکافهای قومی موجود در ایران قابل توجه می باشد پیوند تاثیرات اجتماعی بحران کم آبی در ایران و خواستهای قومی می باشد. اعتراضاتی که در سالهای اخیر در مناطق مختلف ایران در قبال بحران کم آبی صورت گرفته است رنگ و بوی قومی-ملی به خود گرفته است. نمونه ی بارز این ادعا اعتراض ترکهای آزربایجانی ساکن در شمالغرب ایران به سیاست های جمهوری اسلامی ایران در قبال خشک شدن دریاچه ای اورمیه، اعتراض عربهای ساکن در جنوب غربی ایران به انتقال آب سرچشمه ی رودخانه ی کارون به مرکز ایران و اعتراض بلوچهای ساکن در جنوبشرقی ایران به سیاست های جمهوری اسلامی ایران در خصوص خشک شدن دریاچه ی هامون می باشد.

دریاچه ی اورمیه بزرگترین دریاچه ی شور خاورمیانه و آسیای غربی بوده است که در سالهای اخیر با خطر خشک شدن مواجه گشته است. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده است. (تصاویر مربوطه: http://goo.gl/tsmKco ). در خصوص علل خشک شدن این دریاچه تاکنون فرضیه های گوناگونی مطرح شده است. درحالی که مسئولین جمهوری اسلامی ایران خشکسالی را عامل اصلی این خشکسالی می دانند تحقیقی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان می‌دهد که خشک‌سالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده است (منبع: http://goo.gl/tsmKco ). بنا به ادعای برخی از فعالین مدنی آزربایجانی مسئولین جمهوری اسلامی ایران به صورت عمدی اقدام به خشکانیدن این دریاچه نموده اند تا بافت جمعیتی منطقه تغییر پیدا کند و ترکهای ساکن در اطراف این دریاچه مجبور به مهاجرت گردند. خشک شدن دریاچه ی اورمیه و سیاستهای مسئولین جمهوری اسلامی ایران در بی اعتنایی به وضعیت این دریاچه منجر به اعتراضات گوناگونی در شهرهای مختلف ترک نشین گشت و ده ها نفر از تظاهرات کنندگان در این تجمعات از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شدند (سایت آرازنیوز:  http://araznews.org/en/archives/582 ).

 رود کارون پرآب‌ترین و بزرگ‌ترین رودخانه ایران است. این رود در سنگ نوشته‌های باستانی کرن، کرنک و کوهرنگ نیز نامیده می‌شد و اولین تمدن‌های بشری درکنار این رود تشکیل گردیده است. جمعیت ساکن در اطراف این رود را عربهای ساکن در ایران تشکیل می دهد. مسئولین جمهوری اسلامی ایران با توجه به اثرات بحران کم آبی بر منطقه ی فارس نشین اصفهان سعی داشتند که توسط پروژه ای با عنوان طرح بهشت آباد، آب این رود را به مرکز ایران منتقل نمایند. طرح بهشت آباد به اعتراض عربهای ساکن در اطراف رود کارون منجر شد و ساکنین با پارچه نوشته های عربی و سردادن شعارهای عربی بدین تصمیم مسئولین جمهوری اسلامی ایران اعتراض نموند.

دریاچه ی هامون پیش از خشک شدن به عنوان هفتیمن تالاب بین المللی جهان و بزرگترین دریاچه ی آب شیرین در ایران بود. مردم ساکن در اطراف این دریاچه بلوچ های ایران بودند که پس از خشک شدن این دریاچه سه هزار خانواده مجبور به مهاجرت از اطراف این دریاچه شد (منبع: اظهارات نماینده زابل خانم حلیمه عالی- روزنامه شرق شماره ۲۶۷۷- ۱۸/۰۶/۱۳۹۵). پس از خشک شدن این دریاچه صدها روستای استان سیستان و بلوچستان در محاصره ی بادهای شن درآمد. وضعیت اسفناک منطقه چنان حالت بحرانی به خود گرفت که عباسعلی نورا نماینده ی سابق زابل درباره ی خطر خالی شدن سیستان از سکنه هشدار داد (عصر هامون: http://goo.gl/n5pWPs ). در تاریخ پنجم دی ۱۳۹۲ همزمان با سفر رئیس سازمان محیط زیست وقت خانم معصومه ابتکار به استان سیستان و بلوچستان جمعی از بلوچهای ساکن در منطقه اقدام به برگزاری زنجیره ی انسانی در حمایت از حفاظت از تالاب هامون نمودند (سایت خبرگزاری دانشجویان ایران: http://goo.gl/XXUWqN ).

نویسنده: حمزه اربابی- دانشجوی رشته ی مهندسی هواوفضا دانشگاه خاورمیانه ترکیه