داوود توران: ایران ایچریسینده هر هانسی بیر رئفورم میللی حرکتین ایستکلرینی دئییشه بیلمز!
حال حاضیردا ایران ایسلام جومهوریتینین دؤولت باشقانی اولان روحانی‌نین سئچکیلر زامانی وئردیگی وعدلر و ایلیملی سؤیلمی اؤلکه‌ده باش وئرمیش اولایلارلا اوست اوسته دوشمه‌دیگی اوچون بیر گونئی آزربایجان‌لی سوسیولوقلار موصاحیبه آپاریب موختلیف مسئله‌لر حاقدا اونون باخیشلارینی ایسته‌میشیک. بو سؤیله‌شی‌ده گونئی آزربایجان سوسیو-کولتورل آراشدیرما مرکزینین مودورو و دیرنیش تشکیلاتینین بیرینجی دبیری سوسیولوق داوود توران‌لا ایراندا باش وئریله‌بیله‌جک احتیماللاری دانیشیب باخیشلارینی اؤیرنمه‌یه چالیشیریق.
۱٫ داوود بی، ایراندا جومهورباشقانلیغی سئچکیلری زامانی روحانی وریندن وئریلن وعدلرین بیر قیسمی آزربایجان میللتینین میللی حاقلاری باره‌ده اولموشدو. بو وعدلردن بیریسی آنادیلینده ائییتیم مسئله‌سیدیر. سیزجه روحانی پرزیدنتلیگی دؤنمینده غیری-فارس میللتلرین دورومو دگیشه بیلر‌می؟
ایران‌داکی سیاسی سیستم اؤزونو یئنی‌لمک اوچون سئچیملرده جیددی شکیلده احتیاجی واردیر. هر دؤنم سئچکیلرینده ایسه یئنی سؤیلملر ایله خالقی صاندیق باشینا چکمک ایستیر. روحانی ایسه ایلیملیلیق و اومود سؤیلمی ایله ایران جمهور باشقانلیغی سئچکیلرینی قازانمیشیدیر. او ایران‌داکی غیر فارس میللتلر و اؤزللیکله آزربایجان تورکلرینه اوچ اؤنملی سؤز وئرمیشدیر. بیرینجیسی آزربایجان تورکجه‌سینده بیر قورومون (فرهنگستان) یارادیلماسی، ایکینجیسی آنادیلینده تحصیل و اوچونجو اولاراق‌دا اورمو گؤلونون قورودولماسینین قارشیسینی آلماق. یعنی روحانی آزربایجان تورکلرینین اوچ حسساس مسئله‌سینی گؤروب اونلار حاققیندا وعدلر وئرمیشدیر. ایندی یاخلاشیق بیر ایل روحانین‌نین جمهور باشقانی سوره‌سینده کئچیر و بیزه وئریدیگی وعدلر حاققیندا هر هانسی بیر آددیمین آتیلدیغینا شاهید دئییلیک. حتی اورمو گؤلو آرتیق قوروما حددینه گلیبدیر. روحانی‌نین غیرفارس میللتلر و آزینلیقلار اوزره آتادیغی یونسی ایسه هر گون فرقلی سؤزلرله گوندم اولوشدورماق ایستیر. ائله دوشونورم کی روحانی دؤنمینده ایران‌داکی غیر فارس میللتلرین دورومون‌دا جیددی دئییشیکلیک اولمایاجاق. حتی او گلدیکدن سونرا غیر فارس میللت‌لره باسقیلار، توپلو توتوقلامالار و اعدام‌لاردا آرتیبدیر.
۲٫ ایراندا اون بیرینجی جومهورباشقانلیغی سئچکیلری عرفه سینده آدایلار طرفیندن وئریلن وعدلر و تبلیغات پروگرام‌لاریندا غیری-فارس میللتلرین ایبتیدایی حاقلاری گوندم مسئله‌یه چئوریلمیشدیر. سیز بو قونونو ایراندا یاشایان میللتلرین موباریزه‌لری ایله ایلگیلی نئجه ده‌یرلندیریرسینیز؟
بوندان اؤنجه‌لری‌ده سئچکیلر زامانی ایراندا یاشایان غیر فارس میللتلرین ایستکلری سئچکی ملزمه‌سی اولوردو. آما داها چوخ یئرل سئچکیلرده بیز بونو گؤروردوک. ایندی ایسه بو وعدلر داها اوست دوزئی‌لرده دیله گتیریر. سئچکیلرده سیاسی گوجلر توپلوم‌لارین ایسته‌کلری دوغرولتوسوندا وعدلر وئریرلر. بیر ایستک عمومی‌لشدیکچه البته سیاسی گوجلر‌ده بوندان فایدالانماق ایسترلر. داها اؤنجه‌لری ایران‌داکی غیر فارس میللتلرین کیملیکلری دانیلارکن و هر کسی ایران‌لی‌لیق کیملیگی ایچریسینده اریتمه یه چالیشیلیرکن بوگون اونلارین میللی وارلیقلارینا دیققت یئتیریلیر و سؤزده‌ده اولسا اونلارا سایقی دویولور. بو دا ایران داکی غیر فارس میللتلرین سون ایللرده میللی حرکتلرینین سونوج وئردیگینی گؤستریر.
۳٫ خبرلره اساسن تورکییه‌ده کوردجه دیلینین اوخوللارا و ائونیوئرسیتئتلره داشینما ایشی حاکمییتده بولونان آک-پارتی واسیطه سیله باشلانمیشدیر. سیزجه ایران قونشولوغوندا اولان تورکییه سینیرلاری ایچینده بئله بیر سیاستین یورودولمه‌سی ، ایران ایچ ایشلرینده نه قدر ائتکی بوراخابیله جکدیر؟ ایراندا بئله بیر رئفورمون حاکیمییت طرفیندن آپاریلماسینا نئچه فائیز احتیمال وئریرسیز؟
ایران سورونلاری باسدیراراق چوزمک ایسته ییر و بو دوغرو بیر یونتم دئییلدیر. نئجه کی بلوچیستاندا گوروروک ایران نه قدر باسقی گلیرسه اونلار دا جواب وئریرلر. منجه بو سورجین تورکیه‌ده باشاریلی اولماسی سونوجو ایران‌داکی تکجه کوردلری دئییل دیگر میللتلرین دورومونو ائتکی‌له‌یه‌جکدیر. ایران هر زامان تورکیه‌نی متهم ائدیر کی تورکیه‌ده قومیتلرین حاقلاری ازیلیر. اما بوندان سونرا بئله بیر اددیعا ائده بیلمییه‌جک. اگر بو سورج باشاریلی اولارسا ایران کوردلری‌ده بئله ایستکلرده بولوناجاقلار. بو سورج ایران‌داکی مدنی یوللارلا فعالیت ائدن کوردلری جسارت لندیرجکدیر. اونلار‌دا بو حاقلاری الده ائتمک اوچون داها آکتیو حاله گله بیلرلر. ایران حاکمیتی غیر فارس میللت‌لری اؤزونه بیر تهدید اولاراق گؤرور. آنا دیلده تحصیل اؤلکه‌نی بؤله‌جک معناسی داشییر ایران مسئوللاری و فارس آیدینلاری اوچون. اونا گؤره ایرانین بئله بیر رئفورم آددیمی آتماسی چتیندیر چونکو ایراندا هله دئموکراسی بئله یوخدور.
۴٫ تاریخ بویو دیکتاتورلارین آپاردیقلاری رئفورملار، توپلوم‌دا یاشانان سیاسی حرکتلرین و موباریزلرین تاکتیکلری و استراتژی‌لرینی ائتکیلندیرمیشدیر. اؤرنه‌یین ایرانین کئچمیش پهلوی حکومتی دؤنمینده ، ۱۳۴۰ گونش ایلیندن رسمن باشلاندیغی رئفورملار اساسیندا، ایران توپلوموندا موباریزه آپاران سولچو حرکتلری ائتکیلندیرمیشدیر. بوگون ایراندا دؤولت طرفیندن رئفورملار آپاریلیرسا، میللی حرکتین و اؤزللیکله آ.م.د.ت نین تاکتیکلری و استراتژی سینده هانسی ده‌گیشیکلیکلره تانیق اولابیلریک؟
سیاسی حرکتلر اؤز شرایطلرینه گؤره تاکتیک اوره‌ترلر. نئجه‌کی ایراندا خاتمی دؤنمینده میللی حرکت رئفورم حرکتی ایله اؤز سؤیله‌مینی اویغونلاشدیرماق ایسته‌میشدی. آما او دؤنمده میللی حرکتین تجربه‌سی آز اولماسینا باخمایاراق ائلییه‌بیلدی سیاسی ادبیاتینی یاراتمادا بیر آددیم آتسین. بوگون ایسه میللی حرکت داها تجربه‌لی و قلوبال دونیادا سؤزو اولان بیر حرکتدیر. ایران ایچریسینده هر هانسی بیر رئفورم اونون ایستکلرینی دئییشه بیلمز ساده‌جه ایسته‌گینه گئدجک یوللاری اؤز تاثیری آلتینا آلابیلر. آزربایجان میللی دیرنیش تشکیلاتینین آنا خطلری بللیدیر. دیرنیش تشکیلاتی تمللرینه دایاناراق آزربایجان تورک میللتینین اؤز مقدراتینی تعیین ائتمه حاققینین هر زامان ساخلی اولدوغونو وورغولور. ایراندا رئفورم حرکتی اولسا‌دا بیز ایستکلریمیزی بو چرچوه ایچریسینده اورتایا قویاجاییق.
۵٫ دیکتاتورلار هر زامان حاکیمییتلرینین گوج کنسنتراسییاسی دوغرولتوسوندا حرکت ائمه‌یه مئییللی اولموشلار. بو قونویلا ایلگیلی ایران حاکیمیتینین لیدئری، رژیمین جومهوباشقانلیغی پاپیسیندان پارلامئنت یاپیسینا چئویریلمه‌سی حاقدا ایفاده ائتدیگی سؤزلری وورغولاماق ایستردیک. بو قونودا گئدن سؤزلره گؤره ایراندا روحانی‌دن سونرا باشقا بیر پرزیدئنت گلمه‌یه‌جک‌دیر. سیز بو تئوریلری نئجه ده‌یرلندیریرسیز ؟ بو نظریه‌لر باش وئریرسه گله‌جکده دورومو نئجه تخمین ائدیرسیز؟
ایران سیاسی ساختاری تک مرکزدن یؤنه‌دیلدیگی و کنترل ائدیلدیگی اوچون، اونلار اؤلکه گلجه‌گیندن داها چوخ اؤز رژیملرینی دوشونورلر. سیستم دئییشیکلیگی ایسه یئنه بو رژیمین دواملیلیغی اوچوندور. بو یؤنتم ایله ایران حاکیملری ایسترلر سوپریزلرین قارشیسینی آلاراق اؤزایسته دیکلرینی ایش باشینا گتیرسینلر. چونکو اؤز سئچدیکلری آداملار اونلارا باشباخان تعیین ائده‌جکدیر. بئله بیر دوروم قاباغا گلیرسه ایران حاکمیتی و سیاسی فضاسی داها‌دا توتالیتر بیر حالا گلجکدیر. بوگون اعتباری ایله ایران جیددی شکیلده دئموکراسی سورونو یاشاییر و او اؤلکه‌ده یوخ درجه‌سینده دئموکراسی واردیر. جیددی شکیلده اینسان حاقلاری تاپتانیر و اینسانلار ان ایلکل حاقلاریندان محروم‌دورلار. سیاسی سیستمین گلیشمسی یئرینه اونو داها دار بیر چرچویه سوخماق بو دورومو داها دا باسقیجی وضعیته داشییاجاقدیر.
ساوالان پورت
