رفسنجانی’نین خاطرهلریندهکی آزربایجان…
ایرانین اسکی جمهورباشقانی خاطره‌لرینده ۱۹۹۱-جی ایلده آزربایجان’لا آپاریلان دانیشیقلار حاقدا معلوماتلار وار. ایران ایسلام جمهوریتی’نین اسکی جمهورباشقانی، حاضردا سیستمین مصلحت معینلشدیره‌ن قورومونون رهبرینین «۱۳۷۰-جی ایلین خاطره‌لری» آدلی کیتابی چاپدان چیخیب. کیتاب تهران کیتاب سرگی‌سینده آز تیراژلا تقدیم اولونوب. رفسنجانی’نین کیتابینین بو جور قریبه آدلا آدلاندیریلماسینین ماراقلی معناسی وار. بئله کی، سابیق ایران جمهورباشقانی هر ایل ۲۰ ایل اولکی خاطره‌لرینی کیتاب حالیندا چاپ ائتدیریر. بو ایل ایسه ایرانین ایستیفاده ائتدیگی هیجری-شمسی، یعنی گونش تقویمی ایله ۱۳۷۰-جی ایلین، یعنی ۱۹۹۱-۹۲-جی ایللرین خاطره‌لرینی چاپ ائتدیریب.
بو کیتابدا آزربایجان’لا باغلی خاطره‌لر ده یئر آلیب. دوغرودور، بو خاطره‌لرده رفسنجانی بیر سیرا مقاملاری آییریر. خاطره کیتابیندا ایکی مقام نظره آلینیر. بیرینجی‌سی، «خاطره‌لر» چوخ قیسا و ایجماللادیر. ایکینجی‌سی ایسه حربی و تهلوکه‌سیزلیک مسئله‌لری ایله علاقدار اولان مسئله‌لره توخونمور. آنجاق بونونلا بئله، آزربایجان تاریخی اوچون حساس بیر دوره تصادف ائتدیگی اوچون ایران جمهورباشقانی نین خاطرهلریندهکی آزربایجان’لا باغلی مقاملاری یایینلاماغا قرار وئردیک.
قئید ائدک کی، اسکی جمهورباشقان رفسنجانی’نی آزربایجان’دا خصوصی تانیتماغا احتیاج یوخدور. ایران ایسلام اینقیلابینین اساس فیقورلاریندان و ۱۹۸۹-۹۷-جی ایللرده ایرانین جمهورباشقانی اولموش بو شخص حاضیرکی ایران سیاستینینده اساس ایسیملریندَ‌دیر. حتی بئله بیر سؤز وار کی، ایرانین داخیلی سیاستینی رفسنجانی’نی تانیمادان آنلاماق اولماز. ایران’دا ایندی ده بؤیوک نفوذا و تأثیره مالیک اولان بو شخصین دؤولت باشچیسی اولدوغو دوره لرله باغلی خاطره‌لرینین ماراقلی اولاجاغینی دوشوندوک.
مقدمه دن
شوروی’نین داغیلماسیندان سونرا یئنی ایستیقلال تاپمیش جمهوریتلرین خالقلارینین نظری بیزه جلب اولموشدو. آزربایجان جمهوریتی نین خالقی ایران’لا دوستلوق اوچون آچیقجاسینا ماراق گؤستریردی. آراز’ین ایکی ساحلی هر گون ایران’لیلارین و آزربایجان’لیلارین توپلاشماسی و قارداشلیق شعارلارینین شاهیدی ایدی. ۱۳۶۹-جو ایلده (۱۹۹۰-۹۱-جی ایللر) باکی’یا اولان سفریمده خالق محبتله قارشیلادی. هله شوروی’نین داغیلماسیندان اول ایران’ا عایید اولان فیلم و شکیللر اوردا خالق آراسیندا الده‌ن-اله گزیردی. سایر جمهوریتلرله ده علاقه‌لریمیز یوکسک سوییه‌ده ایدی. خصوصیله ایستیقلاللاریندان سونرا بو جمهوریتلره موختلیف سفرلریمیز اولدو. بو اؤلکه‌لرین باشچیلاری استثناسیز اولاراق ایران’ی اؤزلرینه بیر سیغیناجاق بیلیردیلر و بعضاً ایران’ی اؤزلری اوچون ایکینجی ائو آدلاندیریردیلار. حتی آزربایجان’دا ائرمنی محاربه‌سی مسئله‌سی یاراناندا جناب حیدر علی یئف رسمی ایجلاسلارین بیرینده چوخ آچیقجا «آزربایجان’ین شهرلرینی اؤز شهرلرینیز بیلین و اونلاری قوروماق اوچون یاردیم ائدین» دئمیشدی. ماراقلیسی بوراسیدیر کی، گیلان، قزوین و زنجان ایالتلرینده اولان آغیر زلزه‌له‌دن سونرا آزربایجان جمهوریتیندن زلزه‌له‌دن خسارت گؤره‌نلر اوچون گؤندریلن کؤمکلرین بیزیم اؤز ایالتلریمیزدن گؤندریلن خالق یاردیملاری ایله هئچ بیر فرقی یوخ ایدی.
۲۱ خرداد
آزربایجان جمهوریتی نین باش ناظری حسنوف گلمیشدی. منیم آزربایجان’ا اولان سفریمین تأثیرلریندن دانیشدی. بیزیم ایشیق و گازیمیزین ناخچیوان چکیلمه‌سینی ایستَییردی. بیرده کی ائرمَنیلرین یوللاری باغلاماسی احتیمالینا قارشی (ایران’دان) دمیر یول چکیلمه‌سینی تکلیف ائدیردی.
۲۷ مرداد
آزربایجان جمهوریتی نین جمهورباشقانی آیاز مطلبوف گلمیشدی. اوزون موذاکیره‌لریمیز اولدو. دئییردی کی، بو جمهوریتین سایر جمهوریتلرله موقاییسه‌ده وضعیتی یاخشیدی. حکومتین خالقلا پروبلئم یوخدو و سئچکی کئچیرمک ایستَییرلر. ایران’لا علاقه‌لرین گئنیشله‌نمه‌سینده ماراقلیدیرلار.
۳۰ شهریور
گون اورتادان سونرا میللی تهلوکسیزلیین عالی شوراسینین ایجلاسی اولدو… آراز’ین جنوب ساحلینده دمیریولونون چکیلمه‌سی موذاکیره اولوندو. بو دمیر یولونو آزربایجان’لیلارین ائرمَنیلردن قورتاریلماسی اوچون موذاکیره ائدیردیک…
۱۲ مهر
موغان سدینده گؤروشوم اولدو. سد ایران’لا آزربایجان جمهوریتی آراسیندا بیر کؤرپونون رولونو دا ایفا ائدیر… آزربایجان’لیلار ایسته‌ییبلر کی، گونده بو کؤرپودن ۵۰ یوک ماشینی ناخچیوان’ا گئتمک اوچون کئچسین. ائرمَنیلرین یوللاری باغلاییب آزربایجان’ین ایکی حیصه‌سینین علاقه‌لرینی کسدیکلری اوچون بو تکلیفی قبول ائتمیشیک. اؤلکه گؤمروکلرینین رئیسینه دئدیم کی، ائله بورانی بیر گؤمروک کیمی ایستیفاده ائدیلسین… بیله سووار’ا سفر زامانی خالق چوخ محبتله منی قارشیلادی، چیخیش زامانی منه دئدیلر کی، آزربایجان جمهوریتیندن گلن موسافیرلر ده خالق آراسیندا واردیرلار، اونو نظره آلاراق ایکی خالقین داها آرتیق محبتی و علاقه‌لرینین آرتماسینا عایید دانیشدیم.
۲۷ مهر
گون اورتادان سونرا میللی تهلوکسیزلیین عالی شوراسینین ایجلاسی اولدو… قرار آلدیق کی، اگر ائرمَنیلر یوللاری باغلاسالار، آزربایجان’لیلارا ایجازه وئرک کی، آزربایجان’ین ایکی حیصه‌سینین علاقه‌سی کسیلمه‌سین دئیه بیزیم تورپاق‌دان تهلوکه‌سیز یول کیمی ایستیفاده ائتسینلر.
۲۲ بهمن
گون اورتا حسن حسنوف، آزربایجان جمهوریتی نین باش ناظری زنگ ائلَمیشدی. ائرمَنیلرین تضییقلریندن ناراحات ایدی، دئییردی کی، اونلار آزربایجان’ین آغدام شهرینین بیر حیصه‌سینی ایشغال ائدیبلر و ایندیده ایرَلیلَمکدَدیرلر. مندن ایسته‌دی کی، بو مسئله ایله باغلی روسیه و ائرمنیستان’ین جمهورباشقانی ایله دانیشام و ب.م.ت (بیرلشمیش میللتلر) -ده فعال اولاق. درحال پئتروسیان’لا – ائرمنیستان جمهورباشقانی ایله علاقه قوردوم. آغدام’ین ایشغالینی اینکار ائتدی و سؤز وئردی کی، مسئله نی کونترول آلتینا آلاجاق. دئدی کی، آمئریکا ائرمنیستان’دان ایسته‌ییب کی، بئلژیکادا تورکییه’نین ایشتیراکی ایله تشکیل اولوناجاق سوله دانیشیقلارینا قاتیلسین، اما ائرمنیستان، ایران اولمادان هئچ بیر سوله دانیشیغینا قاتیلمایاجاغینی دئییب.
۲۷ بهمن
سحر ساعت ۹-دا آزربایجان’ین پرئزیدئنتی آیاز مطلبوف ائکو’نون ایجلاسیندا ایشتیراک ائتمک اوچون گلدی. رسمی قارشیلانما ائتدیم. باش ناظرلری چین’ده اولدوغونا گؤره تئز گلمیشدی. مطلبوف آزربایجان’ین وضعیتیندن چوخ نیگاراندی. همین گون رسمی ایجلاسدان سونرا آزربایجان جمهوریتی نین باش ناظری حسن حسنوفلا گؤروشوم اولدو. چوخ آچیق و آیدین شکیلده اؤز پروبلئملریندن و شوروی’نین سایر جمهوریتلرده اولان پروبلئملردن دانیشدی. ائرمنیستان’لا محاربه‌دن چوخ ناراحاتدی و چوخ بؤیوک ایصرارلا بیزیم محاربه‌نین قورتارماسی اوچون واسطه‌چی اولماغیمیزی ایستَییردی. اؤزلرینی ضعیف حیس ائدیردیلر. دئییردی کی، روسلار ائرمَنیلره چوخلو سلاح وئریبلر. بیر حالدا کی، آزربایجان’ا سلاح وئرمَدن ایمتیناع ائدیرلر. دئییردی کی، ایندی هم آمریکا و هم روسییا ائرمَنیلرین آرخاسیندا دایانیبلار. روسییا’نین جمهوریتلرده قالان اوردوسو ایسه اؤزباشینالیق ائدیب، آنجاق روسییا’دان گلن فَرمانلا ایش گؤرور و یئرلی حکومتلرین سؤزونو ائشیتمیر…. همین گون گئجه یئمکدن سونرا مرکزی بانکین رئیسی جناب عادیلی گلدی، دئییردی آزربایجان’لا راضیلاشمیشیق کی، اونلارین پوللارینی بیز چاپ ائدَک.
کؤچورن: آرازنیوز آراشدیرما مرکزی اَمَکداشلاری
