– تئومان دوغولو

Doguluteoman@gmail.com

مختصری در مورد روزنامه ی “آکشام”

روزنامه آکشام چاپ ترکیه از جمله روزنامه های ترک است که وقایع آزربایجان را در سالهای به قدرت رسیدن فرقه دموکرات آزربایجان به رهبری سید جعفر پیشه وری در آزربایجان جنوبی را که بعد جهانی و بین المللی را به خود گرفته بود، دنبال و منعکس می نمود. روزنامه آکشام به معنی “عصر” در 20 سپتامبر 1918 با کوشش و سرمایه گذاری “نجم الدین صادق” و تنی چند همچون “علی ناجی کاراجان” با سرمایه ای حدود 200 لیره تاسیس شد.

 در اوایل کار این روزنامه به صورت تک ورقی و در ابعاد کوچک چاپ می شد و در صف روزنامه های طرفدار مبارزات ملی آن زمان ترکیه جای می گرفت. نجم الدین صادق مدیر مسئول و سردبیری روزنامه آکشام را برای مدت طولانی بر عهده داشت تا اینکه در سال 1957 امتیاز این روزنامه از سوی “مالک یولاچ” خریداری شد.

چنانچه از معلومات فوق الذکر برمی آید، در سالهای وقایع حکومت ملی آزربایجان سردبیری این روزنامه بر عهده نجم الدین صادق بوده است. وی بعدها از سال 1927 الی 1946 نمایندگی مردم شهر”سیواس” در مجلس بزرگ ملی ترکیه را بر عهده داشت. همچنین در سالهای بین 1947 تا 1950 سمت وزیر امور خارجه ترکیه را یدک می کشید.

توضیح راقم : جنگ جهانی دوم در 9شهریور 1318 برابر با اولین روز ماه سپتامبر 1939 آغاز شد که ایران از همان روز آغازین جنگ، اعلام بی طرفی نمود، ولی با این حال توسط نیروهای ارتش سرخ شوروی از شمال و انگلیس از جنوب مورد تجاوز و اشغال قرار گرفت.

اشغال ایران در روز 3 شهریور 1320 توسط قوای روس و انگلیس صورت گرفت و حکومت رضا شاه سقوط و ارتش تضعیف شده و اقتدار دولت مرکزی در این سالها که حکومت مرکزی ایران وضع نابسامانی را می گذراند و زنجیرهای مرکز به حاشیه پوسیده بودند ملت آزربایجان جنوبی برای احقاق حقوق حقه ی خود به پا خاسته و اداره ی امور داخلی خود را در دست گرفت.

در این پژوهش تلاش بر این است که با مطالعه آرشیو یک روزنامه ترک که -سندی تاریخی به شمار می آید- و برگردان آن به فارسی مخاطب آزربایجانی و البته جامعه ایرانی را با مقطع تاریخی یکساله ی حکومت ملی آزربایجان آشنا تر و دریچه ای نو برای مطالعه ی این گوشه از تاریخ بگشاید.

آرشیو روزنامه ها یکی از اسناد تاریخی مهم و ارزشنمد بوده و منبعی برای تحقیق محققان به شمار می آیدکه گزارش روزانه ای از وقایع تاریخی را در اختیار ما قرار می دهند و موجب می گردند تا دیدی عمیق و واضح از وقایع گذشته را کسب کنیم. در این پژوهش سعی بر آن است تا با برگردان ترکی به فارسی گزارش روزانه روزنامه آکشام از حوادث آزربایجان در سالهای 1324 تا 1325 زاویه دید واضح تری در اختیار  مخاطب آزربایجانی قرار گیرد.

شماره ی روز چهارشنبه دوازدهم دسامبر: تبریز در محاصره/استاندار جدید ناتوان از جلوگیری از قیام خواستار بازگشت شد

در شماره ی روز چهارشنبه دوازدهم دسامبر مصادف با 21 آذر 1324، روزنامه آکشام  تیتر صفحه اول خود را به آزربایجان جنوبی اختصاص داده و از افزایش شدت قیام ملت آزربایجان خبر می دهد. مرتضی قلی بیات که از سوی تهران به ریاست استانداری آزربایجان منتصب و به تبریز فرستاده شده بود ، طبق گزارش آکشام بیات طی تلگرافی به تهران، خواستار سلب مسئولیت از وی و صدور اجازه بازگشت به تهران می شود.

همچنین طبق گزارش روزنامه ی آکشام از آزربایجان در شماره روز 21 آذر 1324 ، نیروهای انتظامی (ژاندارمری) شهر اردبیل به مبارزان دموکرات پیوسته اند.لازم به ذکر می باشد که مدت اقامت بیات در تبریز از چند روز به بیش طول نمی کشد و عدم به رسمیت شناختن استاندار انتصابی مرکز از سوی فرقه دموکرات آزربایجان که کنترل آزربایجان را برعهده گرفته بودند یکی از علل اقامت کوتاه وی در تبریز بود.

لازم به ذکر است که دموکراتها خواستار اداره امور داخلی آزربایجان بودند و طبیعتا استانداری آزربایجان نیز در چارچوب حکومت ملی آزربایجان قابل ملاحضه بود. بنابراین طبق گزارش روزنامه ی آکشام استاندار اعزامی تهران به تبریز در 7 آذرماه 1324 نهایتا در تاریخ 23 آذرماه همان سال تبریز را به مقصد تهران ترک می نماید.

 فرستادن بیات از جانب دولت مرکزی به تبریز نشانگر این واقعیت بود که دولت مرکزی بعد از بکارگیری تمامی شدت و حدت خود در مقابل قیام آزربایجان در دقایق آخر متوسل به مذاکره و گفتگو شد و بیات که فردی نرم خو و منعطف بود برای این کار انتخاب شده بود. اما در هر حال ، عدم به نتیجه رسیدن مذاکرات موجب شد تادموکراتها و در صدر آنها مرحوم پیشه وری به وی توصیه کند که به تهران بازگردد.

شماره ی روز پنجشنبه سیزدهم دسامبر : نخست وزیر ایران به مسکو سفر می کند

شماره ی روز پنجشنبه سیزدهم دسامبر مصادف با 22 آذرماه 1324 ، مسئله آزربایجان همچنان تیتر اول روزنامه آکشام را به خود اختصاص داده است.

طبق نوشته ی روزنامه ی آکشام نخست وزیر ایران دیروز در مجلس ملی ایران از سفر خود و وزیر امور خارجه به مسکو  و مذاکره با دولت شوروی در خصوص مسئله آزربایجان خبر می دهد. همچنین گزارش روزنامه آکشام به نقل از نخست وزیر ایران (حکیمی) مطابق با قانون اساسی کشور به ایجاد پارلمان های ایالتی و ولایتی در کشور خبر داده است.

همچنین گزارش روزنامه آکشام در دومین روز از پیروزی قیام آزربایجان به وضعیت پادگان تبریز پرداخته و طبق خبرهای دریافتی پادگان تبریز در محاصره نیروهای مسلح دموکرات قرار دارد و برای لشکر 6هزار نفری تبریز تنها به مدت 15 روز مواد غذایی  باقی خواهد ماند و بعد از آن راهی جز تسلیم باقی نخواهد ماند غیر از اینکه راهی برای ورود مواد غذایی از میان محاصره نیروهای فدایی باز کنند. طبق این گزارش، فدائیان کنترل شهر را در دست داشته و تمامی رفت و آمدها را تحت کنترل گرفته اند.

لازم به ذکر است که تلگراف 8.5 عصر 22/9/24  سرلشکر ارفع به پادگان تبریز و مذاکراتی که بین تیمسار علی اکبر درخشانی و اعضای دولت ملی از جمله پیشه وری انجام می گرفت به تسلیم و عدم مقاومت پادگان تبریز در برابر نیروهای انقلابی فدایی دموکرات منتج می شود.

سرتیپ درخشانی در خاطرات خود می نویسد : دموکراتها که در صورت مجلس تنظیمی خود-حفظ سلامتی افسران و خانواده شان- این تضمین را منعکس کرده بودند، به اصرار من، پس از مذاکرات توام با خشونت لفظی، موافقت کردند که نسخه ای قبل از اینکه از سوی من امضا شود، به سربازخانه ارسال گردد تا به اطلاع افسران برسد. هدف من، این بود که افسران بدانند که دموکراتها سلامتی جانی آنها را تضمین کرده اند و در ضمن، خواستم بدانند که مذاکرات به مراحل حساس رسیده و در خواست اصلی دموکرات ها، همانطور که در متن تنظیمی آنها منعکس بود، حفظ دست نخورده ی سازمان لشکر است و به همین جهت، وقت آن رسیده که لشکر سریعا منحل و افراد پراکنده گردند.

به نظر می رسد چنانچه از این یادداشت برمی آید فرقه دموکرات آزربایجان در صدد بود تا ارتشی مجهز و مستقل از مرکز را را در اختیار داشته باشد که با خروج شبانه افسران و سربازان از پادگان و پراکنده شدن آنها این امر میسر نشد. این در حالیست که بعد از ورود علی اکبر درخشانی به تهران وی را بازداشت و به اتهام انحلال لشکر و ترک مقاومت مورد محاکمه قرار می دهند.

شماره روز جمعه چهاردهم دسامبر :  خود مختاری برای آزربایجان

اما در شماره روز جمعه چهاردهم دسامبر مصادف با 23 آذرماه 1324 ، مطالبه ی حق خودمختاری آزربایجان در روزنامه ی آکشام منعکس شد.در این شماره روزنامه آکشام به نقل از خبرنگار رویترز می نویسد: خبرنگار رویترز در تهران مشاهدات یک خارجی را از اوضاع آزربایجان نقل میکند. بنا بر مشاهدات این فرد خارجی از آزربایجان؛ فرقه دموکرات آزربایجان خواستار خودمختاری برای آزربایجان در چارچوب دولت ایران و حاکمیت شاه می باشد. آزربایجان دارای یک کابینه دولت به استثنای وزارت خارجه خواهد بود و بنابراین مالیات و درآمدهای آزربایجان را جمع آوری و اداره خواهد نمود.

بر اساس گفته های این ناظر خارجی، دموکراتها خواهان آن بودند که هرچه سریعتر به مقاصد خویش دست یافته و کنفرانس مسکو را در برابر عمل انجام شده قرار دهند.به گزارش روزنامه ی آکشام از خبرنگار رویترز و به نقل از ناظر خارجی ، رهبر فرقه دموکرات آزربایجان (سید جعفر پیشه وری) شرایط ورود به مذاکره با استاندار جدید مرتضی قلی بیات را به وی ابلاغ نموده بود. همچنین در خصوص تسلیم نیروهای نظامی موجود در آزربایجان گفته بود ؛ “یا تمامی نیروهای نظامی موجود در آزربایجان بایستی سلاح های خود را تسلیم نمایند و یا اینکه سرنوشت محتوم خود را بپذیرند”.

این در حالی است که خود مختاری مناطقی که از لحاظ نژادی،زبانی و ملی با فارس ها اختلاف داشتند در قانون اساسی ایران تعریف نشده بود و این مسئله باعث اختلاف شدید نماینده ی تهران مرتضی قلی بیات –استاندار انتصابی مرکز- با فرقه دموکرات آزربایجان بود. فرقه دموکرات آزربایجان خواستار ایجاد بدون قید و شرط حکومت ملی و خودمختاری در آزربایجان در چارچوب دولت ایران بود. در واقع حکومت مرکزی ایران از شرایط بوجود آمده مستاصل گشته بود و حکومت ملی آزربایجان شرایط مذاکره را تعیین میکرد.

روزنامه ی آکشام در همین شماره خبر از ارسال یادداشت وزیر امور خارجه به دول آمریکا ، انگلیس و روسیه می دهد و می نویسد : “دولت ایران با تقدیم یادداشت به دولت های انگلیس، روسیه و ایالات متحده آمریکا خواستار عقب نشینی و خروج نیروهای نظامی دول مذکور از خاک کشورش شد. همچنین وزارت امور خارجه ایران طی این یادداشت ضمن اعتراض به ممانعت نیروهای دول مذکور در برقراری امنیت کشور توسط نیروهای نظامی ایران ، خواهان مذاکره استعلاجی در کنفرانس مسکو با شرکت کشورش در خصوص این مهم شد”.

شایان ذکر است که عدم تاسیس وزارت خارجه از سوی دولت ملی آزربایجان در حالی از سوی پیشه وری و فرقه دموکرات مطرح می شد که مسئله آزربایجان بعد بین المللی و جهانی به خود گرفته بود. بطوریکه نخست وزیر وقت دولت ایران این مسئله را به کنفرانس مسکو برده و با دول خارجی وارد  معامله می شد.

شماره روز شنبه پانزدهم دسامبر : نیروهای نظامی ایران به تهران بازگشتند/ از نظر بیات ایران آزربایجان را برای همیشه از دست داد

شماره روز شنبه 15 دسامبر برابر با 24 آذرماه 1324، روزنامه ی آکشام به تشریح اوضاع آزربایجان از زبان بیات پرداخته و با عنوان “گفتنی های استاندار بیات بعد از بازگشت به تهران” از زبان بیات می نویسد: “اینطور که به نظرم می آید ؛ ایران ، آزربایجان را برای همیشه از دست داد. سید جعفر پیشه وری نخست وزیر حکومت آزربایجان و رهبر فرقه دموکرات آزربایجان به من توصیه نمود تا تبریز را ترک نمایم. پادگان تبریز از هر نوع مواد غذایی محروم مانده است؛ زیرا دموکراتها از ورود مواد غذایی به داخل پادگان مانع می شوند. بنابراین لشکر تبریز در آخر چاره ای جز تسلیم ندارد.

همچنین آکشام از بازگشت نیروهایی که از تهران جهت سرکوب قیام به شمال فرستاده شده بودند خبر داده و می نویسد : “نیروهایی که برای سرکوب قیام به شمال اعزام شده بودند در نیمه راه توسط نیروهای روس متوقف و مجبور به بازگشت به تهران شدند.”

بنابر گزارش روزنامه آکشام مرتضی قلی بیات دیروز 23 آذرماه بوسیله هواپیما به تهران بازگشته است.

لازم به ذکر است که دیگر منابع، تاریخ بازگشت بیات به تهران را زودتر از 23 آذرماه ذکر می کنند با این حال در این نوشتار سعی شده است تا وقایع این دوره تاریخی را از منظرگاه این روزنامه بررسی نماید.

شماره روز یکشنبه شانزدهم دسامبر : رئیس جمهور آزربایجان انتخاب شد/ کابینه 10 نفری دولت آزربایجان تشکیل شد/ مجلس ایران نشست غیر علنی برگزار کرد

در شماره روز یکشنبه 16 دسامبر برابر با 25 آذرماه 1324، بنا به استناد روزنامه آکشام به خبرگزاری روسی”تاس”TASS  ، حکومتی در آزربایجان تاسیس و رئیس حکومت نیز انتخاب شده است. بنا بر استناد روزنامه آکشام به این خبرگزاری رسمی روس نیروهای ارتش ایران رضایت به تسلیم سلاح های خود به حکومت تازه تاسیس آزربایجان داده اند.

بنا بر گزارش روزنامه آکشام از تهران دیروز یک نشست غیرعلنی و در پشت درهای بسته در مجلس ملی ایران برگزار شد و جهت جلوگیری از خروج موضوعات و تصمیم های این نشست  تدابیر شدیدی اتخاذ شده است.

طبق گزارش روزنامه آکشام به استناد از خبرنگار خبرگزاری بریتانیایی رویترز، در این نشست غیرعلنی و مخفی مجلس تصمیماتی برای تغییر در کابینه دولت اتخاذ شد.

کابینه ده نفری دولت آزربایجان تشکیل شد

بنا بر این گزارش ، بدین ترتیب دولتی شامل ده وزیر را تشکیل داده اند. این دولت به غیر از وزارت خارجه و دفاع تمامی مسئولیت هایی که یک دولت بر عهده می گیرد را پذیرفته است و تنها خواستار خودمختاری ایالت آزربایجان و اداره امور داخلی آن هستند. چنانچه از این گزارش برمی آید حکومت ملی آزربایجان به پرچم ایران و حکومت مرکزی پایبند بوده و تنها در امور داخلی آزربایجان طالب خودمختاری بوده است.

همچنین روزنامه آکشام در این شماره خود به استناد خبرگزاری تاس روسی ، بنا بر قرارداد امضا شده ما بین پیشه وری رئیس حکومت ملی آزربایجان و فرمانده لشکر نیروهای نظامی ایران در تبریز ،  ضمن اینکه تمامی این نیروها نبایستی از پادگان خارج شوند من بعد تحت امر حکومت ملی آزربایجان قرار خواهند گرفت.

وضعیت ایران هر روز متشنج تر می شود

همچنین روزنامه آکشام شرایط ایران را تحت عنوان وضعیت ایران هر روز متشنج تر می شود توصیف کرده و از کاهش قدرت کنترل اوضاع کشور توسط حکومت ایران خبر می دهد. بنا بر گزارش آکشام ، ضمن توصیف اوضاع و نا امید کننده خواندن وضعیت ایران استعفای دولت ایران حتمی اعلام کرده است. آکشام در گزارش این شماره خود می نویسد : نخست وزیر ابراهیم حکیمی به جایگزینی وزرای جدیدی در وزارت دفاع و امور خارجه اقدام نموده است اما با این حال با عدم پذیرش مسئولیت محول شده افراد مواجه گردیده است. بنا براین احتمال استعفای حکیمی و جایگزینی قوام السلطنه در مقام نخست وزیری می رود.

شماره روز دوشنبه هفدهم دسامبر: حکومت آزربایجان برنامه خود را منتشر کرد

در شماره روز دوشنبه 17 دسامبر برابر با 26 آذرماه 1324، آکشام از انتشار بیانیه توسط حکومت ملی آزربایجان خبر میدهد و در خصوص محتوای آن می نویسد : طبق این بیانیه حکومت ملی به تمامیت ارضی ایران و استقلال آن پایبند و متعهد می باشد و از تمامی کارکنان دولت در خواست دارد تا به صورت عادی به کار خود برگردند و وظایف خود را انجام دهند. همچنین طبق این بیانیه اخلال در نظم و آرامش نابخشودنی و توصیف و حقوق ومنافع نیروهای دول خارجی در آزربایجان را محفوظ دانسته است.

همچنین در این گزارش خبر از انتشار برنامه دولت تازه تاسیس آزربایجان داده و به انعکاس نکات اصلی آن می پردازد که معرفی ملت آزربایجان به جهانیان، اجباری کردن زبان مادری آزربایجانیها در مدارس و توسعه دادن به صنعت و کشاورزی و همچنین اعطای حقوق شهروندی برابر برای اهالی اقلیت کرد ، ارمنی و آسوری آزربایجانی با شهروندان ترک آزربایجان از نکات مهم این بیانیه است.

شماره روز هجدهم دسامبر: مسئله کرد نیز به مشکلات ایران اضافه شد

شماره روز سه شنبه 18 دسامبر برابر با 27 آذرماه 1324، روزنامه آکشام موضوع حکومت کردها را با “مسئله کرد” تعبیر و آن را مشکل ساز تر از مسئله آزربایجان بیان کرده و می نویسد : “آخرین خبرهای رسیده از ایران بر نگرانی ها می افزاید. بعد از مسئله ی آزربایجان اینبار مسئله کردها به میان آمده است. به نظر می رسد بنا به اقداماتی که از سوی کردها صورت می گیرد مسئله  کرد در ایران به مراتب خطرناک تر از آزربایجان باشد.”

نکته جالب توجه در گزارش امروز روزنامه آکشام، اشاره به جلب توجه حرکت کردها برای ایالات متحده آمریکا می باشد و بنا بر نوشته این روزنامه ارنست بوین و جیمز اف بیرنز وزرای خارجه انگلیس و آمریکا که در مسکو اقامت داشتند مسئله کردها را به دقت دنبال و زیر نظر گرفته بودند.

آمریکا ،حکومت آزربایجان را به رسمیت نمی شناسد

در این گزارش آکشام ضمن اشاره به دنبال نمودن مسائل مربوط به آزربایجان از سوی وزیر امور خارجه انگلیس در طول مدت اقامتش در مسکو می نویسد: سفیر بریتانیا در تهران به مسکو آمده است و بوین برای مشورت با وی صحبت می کند.

آکشام از تصمیم ایران برای شکایت از اشغال آزربایجان به سازمان ملل خبر می دهد و می نویسد : آمریکامعتقد است که  انقلاب صورت گرفته در آزربایجان متاثر از عوامل خارجی بوده است و دولت آزربایجان را به رسمیت نخواهد شناخت.

شماره روز نوزدهم دسامبر: قیامی دیگر در ایران / لندن از حوادث ایران ابراز ناخشنودی می کند

شماره روز چهارشنبه 19 دسامبر برابر با 28 آذرماه 1324، روزنامه آکشام طی گزارشی به بیانات نخست وزیر ایران حکیمی در مجلس اشاره کرده و می نویسد : از تهران خبر می رسد که نخست وزیر حکیمی دیروز در مجلس از قصد خود برای سفر به مسکو گفته است. همچنین حکیمی گفته است که برای خروج نیروهای انگلیسی،روسی و آمریکایی در اولین فرصت از خاک کشورش ، به مذاکرات با دول متفقین ادامه خواهد داد. همچنین روزنامه آکشام گزارش می دهد که حکیمی در مجلس طی نطقی از به رسمین نشناختن حکومت آزربایجان می نویسد و اشاره می کند که دولت حکیمی به هیچ وجه حاضر نیست دولت آزربایجان را به رسمیت بشناسد.

آکشام همچنین از شهر اردبیل و آغاز قیام جدید در این شهر گزارش می دهد و به تحلیل وضعیت در آزربایجان پرداخته و می نویسد: یک روزنامه چاپ شهر تبریز ، جنبش آزربایجان را مورد تحسین و تمجید قرار داده و از این به بعد آزربایجانی ها می توانند به استقلال دست یابند و حاکم بر کشور خود باشند. بدون ترس و تحمل فشار به زبان مادری شان تکلم نموده و روستاییان از فقر و بدخبختی نجات خواهند یافت.

چنانچه از مطالب فوق پیداست بی شک زبان مادری یکی از دغدغه های اصلی حکومت ملی و ملت آزربایجان بوده است. همچنین از عزم بزرگی که برای ریشه کنی ظلم و فقر در بین طبقات زحمتکش آزربایجانی در آن زمان بود نمی توان به راحتی گذشت.

اما روزنامه آکشام در صفحه دوم ستون ششم تحلیلی از یک روزنامه فرانسوی را درج کرده است که لایق توجه می باشد. در این تحلیل می کوشد اوضاع ایران را در تقابل دولت مرکزی و حکومت ملی آزربایجان بررسی  نماید.

آکشام به نقل از روزنامه کمبات فرانسه می نویسد: اگرچه حرف و حدیث تغییرات در کابینه دولت مرکزی ایران مدت طولانی است که پا برجاست ولی نخست وزیر حکیمی آنطور که به نظر می رسد قصد استعفا ندارد.  انتقال پایتخت به محل امن مانند اصفهان نشانگر عجز و ناتوانی دولت مرکزی در کنترل امور است. همچنین گفتنی است ، ایران آزربایجان را به طور قطع از دست داده است زیرا با اوضاع و احوال کنونی یک احتمال وجود دارد و ان عبارت اساز اینکه : یا حکومت تبریز حکومت مرکزی را تسلیم خود کرده و حرکت خود را به نقاط دیگر گسترش خواهد داد و یا اینکه در سایه اصلاحات صورت گرفته در آزربایجان به همسایه شمالی خود یعنی جمهوری سوسیالسیتی شوروی الحاق خواهد شد.

در گزارشی دیگر تحت عنوان ” شرایط ناامیدکننده” از کاهش اوتوریته دولت مرکزی ایران خبر داده و می نویسد: شرایط در ایران بسیار نا امید کننده است و همگی منتظر معجزه هستند اما این غیر ممکن است. حکومت مرکزی روز به روز در حال از دست دادن اوتوریته خود می باشد و حوادث را به امید تغییر و بهبود وضعیت به نظاره نشسته است. در خصوص گسترش مسئله کرد هنوز هیچ خبری در دست نیست.

شماره روز بیستم دسامبر: آیا نیروهای خارجی در ایران خواهند ماند؟

شماره روز پنجشنبه 20 دسامبر برابر با 29 آذرماه 1324، آکشام در تحلیل خود ، خروج نیروهای روس،انگلیس و آمریکا از ایران را بعید دانسته و می نویسد: وضعیت ایران به گونه ای است که تمامی توجه دنیا را به خود جلب نموده است. ایران به میدان رقابت قدرت های جهان بدل گشته است و مسئله ایران از این جهت اهمیت کسب نموده است. در حالیکه چگونگی حل این مسئله از سوی روسیه،آمریکا و انگلیس با نگرانی دنبال میشود نظر بعضی از محافل سیاسی بر این است که کشورهای اشغال کننده ایران بر سر راه حل موقت با یکدیگر به توافق برسند ؛ بنابراین بعید به نظر می رسد که نیروهای خارجی ایران را به این زودی ترک کنند.

همچنین روزنامه آکشام در این شماره، خبرهایی به استناد رادیو مسکو مبنی بر استفاده از تانک و سلاح های سنگین توسط ارتش ایران در اورمیه منتشر کرده است. به گزارش آکشام ، در شهر اورمیه دستگیری و بازداشت ها و همچنین اعدام های دسته جمعی از سوی نیرهای ایرانی در حال صورت گرفتن است. به گفته مسافرانی که از تبریز آمده اند در اورمیه حکومت نظامی اعلام شده است. تانکهای ارتش وارد شهر شده اند و ژاندارم ها و نیروهای ارتش خانه ها را به گلوله می بندند.

اما در شهر تبریز وضعیت کاملا بالعکس گزارش می شود بطوریکه روزنامه آکشام در این مورد می نویسد : طبق خبرهای رسیده از تبریز، شهر در آرامش  بوده و زندگی عادی در جریان است و مغازه و بازار باز هستند.

حکومت ملی آزربایجان (ایران) در حال اجرای مراحل اولیه برنامه های خود می باشد. حکومت فعلی تمامی ادارات دولتی را به دست گرفته است و کارکنانی که حاظر به همکاری با حکومت ملی آزربایجان نشوند به تهران خواهند رفت.

طبق خبرهای واصله پادگان اردبیل نیز به حکومت ملی آزربایجان پیوسته است.

گفتنی است طبق خبری که آکشام در اینش ماره درج کرده است، کمیته ای نظامی برای تحقیق در خصوص تسلیم نیروهای ارتش ایران در تبریز تشکیل شده است.

شماره بیست و یکم دسامبر : تغییر در کابینه دولت ایران

شماره روز جمعه 21 دسامبر برابر با 30 آذرماه 1324، آکشام خبر از تغییراتی در کابینه دولت حکیمی می دهد. آکشام از تغییر در صدارت وزارت امور داخلی و صدور بخشنامه از طرف این وزارت به تمامی مناطق کشور از جمله آزربایجان مبنی بر درخواست اجرای انتخابات جدید خبر می دهد.

وزیر دارایی آزربایجان : در صورت عدم ارسال ارز برای پرداخت حقوق کارمندان مجبور به چاپ اسکناس جدید هستیم

وزیر دارایی حکومت ملی آزربایجان از دولت مرکزی ارسال 30 میلیون ریال جهت پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان دولتی درخواست نموده است. ضمن این درخواست ذکر شده است که در صورت عدم ارسال ارز به منظور پرداخت حق کارکنان دولتی، حکومت آزربایجان مجبور به چاپ اسکناس جدید خواهد بود.

بنا بر اعلان رسمی ستاد کل ارتش سقوط شهر اردبیل به طور رسمی پذیرفته شد. رادیو مسکو نیز از تسلیم این شهر و مناطق اطراف آن خبر داده است.

آکشام در خصوص تغییرات صورت گرفته در کابینه حکیمی می نویسد : حکیمی تغییراتی در کابینه اش ایجاد کرده است ولی با این حال سر و سامان دادن به اوضاع بعید به نظر می رسد. اگر چه امید می رفت با تغییرات صورت گرفته در کابینه موجبات نزدیکی بین دولت مرکزی و دموکراتها را گردد ولی این امر میسر نشده است.

طبق گزارش آکشام به نقل از آژانس خبری تاس شهرهای رضائیه(اورمیه)،مرند،اهر و تمامی مناطقی که نیروهای ایرانی در آن مستقر بودند همگی به حکومت ملی آزربایجان تسلیم شده اند.  همچنین آژانس خبری تاس گزارش می دهد، بعد از تسلیم شدن شهر های اردبیل و تبریز در برابر نیروهای فدایی آزربایجان ، در محافل سیاسی تهران بر سر مذاکره مستقیم بین دولت تبریز و تهران فعالیت هایی مشاهده می شود.

شماره بیست و دوم دسامبر : وزیر کشور ایران خبر استعفایش را تکذیب کرد/پخش سلاح در بین مردم مازندران

شماره روز جمعه 22 دسامبر برابر با 1 دیماه  1324، گزارش روزنامه آکشام از تکذیب خبر استعفای فهیمی وزیر کشور دولت حکیمی را منعکس می کند. خبر استعفا از وزارت کشور و پذیرفتن استانداری کرمانشاه از طرف وزیر کشور تکذیب می شود. همچنین گزارشها حاکی از آن است که اوضاع در منطقه مازندران متشنج است و خبر می رسد که سلاح در بین مردم در حال پخش شدن می باشد. روزنامه آکشام از طرف یک نماینده مجلس ایران نقل میکند: در استان مازندران در حال پخش کردن سلاح در بین عموم هستند.

روزنامه آکشام در این شماره ، از توقیف چهار روزنامه چپگرا و یک روزنامه راستگرا توسط دولت در ایران خبر داده است.

طبق گزارش روزنامه آکشام سرتیپ درخشانی روز پنجشنبه (امروز شنبه) بوسیله یک هواپیمای روسی از تبریز به تهران آمده است. وی به اتهام تسلیم شدن و عدم امهای مهمات خانه و اسلحه ها و تا زمان برگزاری دادگاه نظامی در باشگاه افسران در بازدداشت به سر خواهد برد. مقامات نظامی هیچ توضیحی در این خصوص نمی دهند. در هر صورت این موضوع مراحل قانونی خود را طی خواهد کرد.

شماره بیست و سوم دسامبر : جنبش موجود در ایران گسترش می یابد

شماره روز جمعه 32 دسامبر برابر با 2 دیماه  1324، روزنامه آکشام برای اولین بار عبارت ملییتچی (ملی گرا) را برای مبارزان نهضت آزربایجان بکارمیگیرد. روزنامه آکشام با بکارگیری این عبارت خبر از گسترش این موج به مناطق مازندران و خراسان می دهد. طبق گزارش روزنامه آکشام شهر اردبیل از هم اکنون به دست ملی گرایان افتاده است و همین امر در آینده نزدیک برای شهر رضائیه(اورمیه) نیز قابل پیش بینی است.  همچنین طبق گزارش های واصله به تهران دموکرات ها در مازندران و خراسان نیز شروع به فعالیت کرده اند.

همچنین آکشام خبر از توقیف روزنامه هایی که علیه دولت های روس و انگلیس مطالبی چاپ کرده بودند داده و می نویسد : نخست وزیر دیروز دستور توقیف چهار روزنامه چپگرا که علیه دولت انگلیس می نوشتند را صادر کرده است. دریا یکی از روزنامه های چپگرای در مطلبی با عنوان “سیاست تسلیم” دولت ایران را به طور کل تحت امر سفارت انگلیس در تهران دانسته است.

یک روزنامه وابسته به یک حزب طرفدار انگلیس با نام “نسیم صبا” تحت عنوان “اداره ملی” می نویسد : “اگر بریتانیا و آمریکا، راضی به الحاق آزربایجان شوند ، آیا می توانند مطمئن باشند که روسیه به طور مستقیم به آنها حمله نخواهد کرد؟”

به نظر می رسد دولت ایران با توقیف روزنامه ها سعی در جلب رضایت دولت های انگلیس و روسیه داشته است تا تبلیغات روزنامه ها تاثیری در مذاکرات مسکو نداشته باشد.

طبق گزارش آکشام دیروز سفیر آمریکا با حکیمی در دیداری طولانی به بحث و گفتگو در مورد تغییر در کابینه دولت پرداختند.

در بخش دیگری روزنامه آکشام به مقاله روزنامه تریبون اشاره کرده است. تریبون در این مقاله به موضوعات شوروی و خاورمیانه پرداخته و بر این باور است که اخیرا شوروی در اروپای شرقی سیاست لیبرال تری از خود نشان داده است. تریبون پس از پرداختن به این موضوع نگاه خود را به  خاورمیانه معطوف و به بررسی مسائل آن می پردازد.

طبق گزارش آکشام ، طبق مقاله ی روزنامه تریبون ، ضمن اینکه  نه آمریکا و نه انگلیس ایران را به دست  توده ای ها و راستگرایان به حال خود وا نمی گذارند؛ می نویسد : تا زمانی که ارتش سرخ از مناطق شمال ایران خارج نشود انگلیسی ها به هیچ روی جنوب ایران را ترک نخواهند کرد. حوزه خلیج بصره و مناطق جنوبی ایران برای بریتانیا از اهمیت حیاتی برخوردار بوده و بدین ترتیب به هیچ وجه حاضر نیست تا اوضاع این مناطق متشنج شود.

همچنین در خبری تحت عنوان “یک خبر مهم”، در این شماره روزنامه آکشام درج شده است که به دیدار و گفتگوی طولانی سفیر آمریکا در تهران با نخست وزیر حکیمی اشاره کرده و موضوع گفتگو را تغییرات در کابینه دولت ایران ذکر کرده است.