عراق عجم تورکلری ندن اؤنملی‌دیر؟
گوجلو قناعته گؤره ایران نفوسونون یوزده ۴۰-ی تورکلردن اولوشور. بو ادعانین ان مستند قایناغی ایرانین کئچمیش خاریجی ایشلر ناظیری علی اکبر صالحی‌نین تورکیه‌ده وئردیگی موصاحیبه اولاراق گؤستریلیر. او تورکیه‌ده ژورنالستلره دئدی: «بیز هارداسا عئینی دیلی دانیشیریق. ایران اهالی‌سی‌نین یوزده ۴۰-ی تورک دیلینده دانیشیر. بو تورکیه ایله ایران آراسیندا بؤیوک بیر باغدیر». هرحادا بیر خاریجی ایشلر ناظیری اؤلکه‌نین ان دقیق بیلگیلرینه صاحیبدیر و بئله بیر دورومدا سهو معلومات وئرمگه بیر احتیاجی یوخدور. البته بیر چوخ مئیدانی آراشدیرما دا بو معلوماتی تصدیق ائدیر.
تورکلر ایران محروسه ممالکی‌نین اکثر ایالت و ولایتلرینده یاشاییرلار. ایران ممالکینده ائله بیر بؤلگه یوخدور کی آزدا اولسا اوردا تورک یاشاماسین؛ آنجاق بلکه سیستان- بلوچستان و جنوبی خراسانی استثنا ائتمک اولار. بونونلا یاناشی طبیعی کی تورکلرین ان قالابالیق اولاراق یاشادیغی ایالت گونئی آزربایجاندیر. بوگونکو ایرانین قوزئی باتیسینی (شمال غرب) احاطه ائدن گونئی آزربایجانین بؤیوک اکثریتی تورکلردن اولوشور.
گونئی آزربایجاندان سونرا تورکلرین ان چوخ یاشادیغی و تاریخلری‌نین مین ایللره چاتدیغی ایالت «عراق عجم»دیر. عراق عجمده تاریخاً تورکلر و تاجیکلر بیرگه یاشاییبلار. تاریخی عراق عجم مملکتی و یا ایالتی، آزربایجان ایله فارس ایالتلری‌نین آراسیندا قالان بؤلگه‌‌دیر. بوگون بو ایالتین باشلیجا شهرلری اصفهان، کاشان، قم، تهران، کرج، اراک، همدان و بعضیلرینه گؤره قزوین‌دیر. یالنیز عئینی زاماندا بیر چوخلاری قزوینی آزربایجان ساییرلار. عراق عجم تورکلرین تاریخی وطنی‌دیر. بو ایالتین گونئیینده تاجیکلر چوخلوق تشکیل ائدرکن اؤزللیکله قوزئی و باتی بؤلگه‌لرینده تورکلر چوخلوق تشکیل ائدیرلر. بوگون گونئی آزربایجاندا ۱۰ میلیون حدودوندا تورک یاشاییرسا، ان آز بیر او قدر، حتی داها دا چوخ تورک نوفوسو عراق عجمده یاشاییر. تاریخاً چوخ سایدا تورکمان ائلی عراق عجمه یئرلشیبلر کی شاه‌سئونلر اونلارین ان مشهورودور. عراق عجم تورکلری‌نین گوجلو بیر تورکجه شعر و آشیق موسیقی مکتبی وار. ساوه‌نین آدلیم شاعری حکیم تئلیم خان و قزوین قاراغان بؤلگه‌سی‌نین آدلیم آشیغی مرحوم آشیق مسیح الله بو شخصیتلردن سادجه ایکیسی‌دیر. بو سببله دیل، کولتور، مدنیت و تاریخ اولاراق عراق عجم تورکلوگو ایله آزربایجان تورکلوگو آیریلماز بیر بوتوندور.
عراق عجم عئینی زاماندا آزربایجانی جغرافی اولاراق قشقایی بؤلگه‌سینه و دولاییسی ایله بصره کؤرفزینه باغلایان استراتژیک بیر جغرافیادیر.
آزربایجان و عراق عجم تورکلوگو بیر آلمانین ایکی اوزو قدر بیر بیرینه یاخین و باغلی اولسالار دا مع‌الاسف معاصر تاریخده یاشانان بیر آجی تجروبه و گرچکلیک ده وار. او دا بودور کی؛
آزربایجانین چاغداش تاریخی‌نین نادر شاهین اؤلوموندن سونرا باشلایان خانلیقلار دؤنمی ایله باشلاندیغینی سؤیله‌‌مک مومکوندور. خانلیقلار دؤنمی قیسسا بیر دؤنم اولسا دا کیفیت اعتباری ایله آزربایجانین تاریخینده و کیملیگینده درین ایزلر بوراخمیش بیر دؤنمدیر.
بو چاغداش تاریخ بویونجا آزربایجاندا آلتی دفعه یئرلی خالق ایراده‌سی اورتایا چیخیب و آزربایجان اؤز موقدراتینا حاکیم اولمایا چالیشیب؛ کی بیر سیرا زامانلاردا اؤنملی باشاریلارا دا ناییل اولوب. اونلار سیراسی ایله بئله‌دیر؛
– اورمولو فتحعلی خان افشار- ارَشلو؛ کریم خان زند ایله عئینی زاماندا؛
– اورمولو ممدقولو خان افشار بیگلربیگی – قاسیملی؛ آغا محمد خان قاجار و فتحعلی شاه قاجار ایله بیر زاماندا؛ (فتحعلی خان افشار ایله ممدقولو خان افشار بیر سیرا دؤنملرده زنگاندان، اردبیل، تالیش، باکی، گنجه و قاراباغا قدر اولان بؤلگه‌‌نی اؤز حاکیمیتلری آلتینا آلمیش و عملده بوتؤو آزربایجان دؤولتی قورموشدولار)؛
– مشروطه انقلابی؛ مشروطه انقلابی زامانیندا ایالت و ولایت انجمنلری قانونو چرچویسینده بیر نئچه ایل آزربایجان فعلی اولاراق ایالت و ولایت انجمنلری طرفیندن اداره اولوندو؛
– شیخ محمد خیابانی حرکتی؛ آزربایجان حدوداً آلتی آی اؤز موقدراتینا حاکیم اولدو؛
– آزربایجان دمکرات فیرقه‌سی و میلی حؤکومت دؤنمی؛ ؛ آزربایجان بیر ایل اؤز موقدراتینا حاکیم اولدو؛
– موسلمان خالقین جمهوریت حیزبی یا خود شریعتمداری حرکتی؛
آجی گرچک بودور کی، بوتون بو حرکتلر ایرانین مرکزیندن، یعنی مشخصاً عراق عجمدن گلن گوجلر طرفیندن باسدیریلدیلار و نه یازیق کی بو گوجلرین هامیسیندا عراق عجم تورکلری یا باشی چکیبلر یا دا اؤنملی پایلاری اولوب. بو چاغداش تاریخیمیزین آجی بیر گرچگیدیر کی گونئی آزربایجاندا اورتایا چیخان خالق حرکتلری‌نین باسدیریلماسیندا عراق عجم تورکلری ایران آدینا آکتیو رول آلیبلار. طبیعی کی بورادا آماج تاریخی یارغیلاماق و یا سوچلو آختارماق دئییل، بلکه گرچکچی بیر آنالیز ایله چؤزوم یولو آختارماقدیر.
ندن گونئی آزربایجانین ایرانین مرکزیندن یا خود عراق عجمدن گلن گوجلر قارشیسیندا دایانا بیلمه‌دیگی‌نین تمل بیر سببی واردیر. او دا جغرافی وضعیت و نفوس دنگه‌سی‌دیر. البته بونون یانینا دؤولت قورولوشونون عراق عجمده شکیل‌لندیگینی ده آرتیرماق لازیمدیر. یالنیز بو ایکینجی سبب، بیرینجی سببین، یعنی، جغرافی وضعیت و نفوس دنگه‌سی‌نین بیر تابعی و نتیجه‌سی‌دیر کی بو اؤزلوگونده آیریجا بیر آنالیز ایسته‌ییر و بو یازینین قونوسو دئییل. قیسساجاسی گونئی آزربایجان جغرافی و نفوس وضعیتی ندنی ایله عراق عجمه معادل اولا بیله‌‌جک بیر دوروما صاحیب دئییل. بونون سببی‌نین اوستونده دورمادان اؤنجه، علی خوشنویس‌ین تألیف ائتدیگی «اورمولو ممدقولوخان افشار و میلی فدرال دؤولتین تشکیلی» کیتابیندان ماراقلی بیر مقاما یئر وئرمک مقصده اویغون اولاجاقدیر.
کیتابدا قید اولدوغونا گؤره، کریم خان زندین اؤلوموندن سونرا، زنگاندان گنجه‌یه قدر اؤز تأثیر و اداره‌سی‌نین آلتیندا ساخلایان اورمولو ممدقولوخان افشار نهایت آغا محمد خان قاجارین هجومونا قارشی دایانابیلمیر و اورمو قالاسینا گئری چکیلمگه مجبور اولور. قاجار قوشونو اورمو قالاسینا یاخینلاشیرکن افشار بیگلربیگی اولاراق ممدقولوخان افشار بگلری و بؤیوکلرینی اورمو ارکینده (چهار برج و یا رضاقلی‌خان عمارتی کی پهلوی رژیمی ییخدی) بیر توپلانتییا چاغیریر و توپلانتیدا بئله دئییر: «مع‌الاسف بیزیم جغرافی وضعیتیمیز بیزه سگگیز میندن آرتیق قوشون ییغماغا امکان وئرمیر، آنجاق قاجارلار اوتوز بئش مین قشون و اییرمی مین علاوه عسگر ییغا بیلیرلر. بیز هر نه قدر جسارت و رشادتله ساواشساق دا بونون گوناهسیز اهالی‌نین قیرغین ائدیلمه‌سیندن باشقا نتیجه‌سی اولمایاجاق». اصلینده ممدقولو خان حاقسیز دئییلدی چونکو قیسا مودت اؤنجه کریم خان زندین اورمو قالاسینی مشهور دوققوز آیلیق موحاصیره‌سینده بؤیوک فلاکت و آجیلار یاشانمیشدی و عئینی فلاکت بیر داها یاشانا بیلردی.
تجروبه‌لی بیر عسگر و سیاستچی اولان ممدقولوخانین تثبیتی ماراقلی و دوغرو ایدی. چونکو بیر طرفی سوننی عثمانلی و بیر طرفی خریسیتیان روسیه اولان شیعه آزربایجاندا اوگونون نفوس شرایطینه گؤره آنجاق اون مین نفر حدودوندا قشون ییغماق اولوردو. یالنیز آرخاسیندا بصره کؤرفزی و افغانستانا قدر بؤیوک بیر شیعه جغرافیاسی بولونان عراق عجمده قاجارلار اللی مینه قدر قشون ییغا بیلیردیلر. بو بیر جغرافی موقعیت و نفوس دنگه‌سی مساله‌سیدیر. اونا گؤره ده سیاستده مشهور بیر سؤز وار کی، جغرافیا موقدراتدیر؛ و اصلیینده دؤولت قورولوشونون نئجه شکیلله‌نه‌جگی ده بو مقدراتین بیر تابعی و سونوجودور. یعنی صفویه‌دن سونرا شکیلله‌نن ایران دؤولتی‌نین مرکزی‌نین عراق عجمده اولماسی بیر تصادف دئییل، بیر جغرافی اجباردان اورتایا چیخیب. صفویلر باشکندی اؤز خوشلارینا گؤره تبریزدن قزوینه اوردان دا اصفهانا داشیمادیلار.
عئینی ژئوپولیتیک، یعنی جغرافی وضعیت و نفوس دنگه‌سی آزربایجانین دیگر خالق حرکتلرینده ده اؤز تأثیرینی گؤسترمیشدیر و بوگون ده موجوددور.
۱۳۹۵ گونش ایلی نوفوس ساییمانا گؤره ایرانین ۸۰ میلیون جمعیتی وار ایدی. بو رقمین یوزده ۴۰ -ینین تورک اولدوغونو دوشونسک ۳۲ میلیون تورک نفوسو اولار. زنجان، اردبیل، غربی و شرقی آزربایجان اوستانلاری‌نین توپلام جمعیتی ایسه تقریباً ۱۰ میلیون ایدی. یعنی اؤلکه نفوسونون یوزده ۵/۱۲ -ی. تهران و کرجین نفوس آغیرلیغینی نظرده آلساق احتمالا ۱۵ میلیون حدودوندا تورک نفوسو دا عراق عجمده یاشاییر. گئری قالان ۷ میلیون تورک ده سایر ولایتلرده یاشاییر. بو داغیلیم نظره منطیقلی گلیر. بو بیر حالدادیر کی گونوموزده مرکزی اساساً عراق عجمده اولان ایران دؤولتی شیدتله مرکزیتچی بیر قورولوشا صاحیبدیر و سیلاحلی گوجلردن توتموش، انرژی و ارتباط شبکه‌لرینه قدرهر شئی مرکزدن کنترل ائدیلیر. یعنی آزربایجان هم جغرافی و نفوس اولاراق سخیشمیش وضعیتده، هم اجرایی باخیمدان هارداسا تماماً الی بوشدور.
بو دورومدا آزربایجان یئددینجی دفعه آیاغا قالخسا، عراق عجمدن گلن گوجون کئچمیش آلتی دفعه کیمی بیر داها آزربایجانی ازمه‌یه‌جه‌گی‌نین نه تضمینی وار؟
بیر سیرالاری دیه بیلرلر که قوزئی آزربایجان و تورکیه بیزیم آرخامیزدا دورارلار. بلکه ده دورماق ایسترلر. اما سیاسی، اقتصادی و کوره‌سل معادله‌لر اونلارا بو امکانی وئرمه‌سه نئجه اولاجاق؟! کئچمیش آلتی دفعه‌کی فاجیعه‌لر بیر داها می تکرار اولاجاق؟!
بو قیفیلین کلیدی عراق عجم تورکلری‌دیر.
عراق عجم تورکلری گونئی آزربایجان اوچون ریسک اولماقدان داها چوخ بیر فورصت اولابیلر. ایرانین دؤولت مکانیزمی‌نین گوج مرکزی عراق عجم‌ده‌دیر. دولاییسی ایله اورداکی تورک نفوسو آزربایجانداکی تورک نفوسو اوچون چوخ قیمتلی بیر فورصتدیر. یئتر کی اؤز تورک کیملیکلرینی یئترینجه درک ائدیب، اونا دگر وئریب، اونا گؤره داورانسینلار.
بلکه مع الافارغ بیر قیاس اولاجاق اما؛ بوگون استانبول، آنکارا، ازمیر، بورسا، آنتالیا و آدانا کیمی تورکیه‌نین بؤیوک شهرلرینده یاشایان کورد نوفوسو، گونئی دوغودا دیاربکر مرکزلی دوام ائدن کورد سیاسی حرکتینه نه اینکی انگل و ریسک دئییل، تام ترسینه او حرکتین ان بؤیوک دستک و دایاناغی‌دیر. حتی کورد دیلی بیلمه‌سه و دانیشماسا بئله، چونکی کوردلوک بیلینجی داشییر.
ایراندا نیه تورک نوفوسو بئله اولماسین؟ً!
عمومیتله ایراندا تورک نوفوسونداکی میلی بیلینج دیگر میلتلره گؤره داها گئج اورتایا چیخماغا باشلادی. بونون اوچون بیر چوخ تاریخی و توپلومسال سببلر سایماق اولار اما او آیریجا بیر آنالیز طلب ائدیر. شوروی‌نین داغیلماسی ایله باشلایان و تورکلوک بیلینجی اساسینداً دوام ائدن مدرن آزربایجان میلی حرکتی، داخیلی و خاریجی سببلرله آرتیق گونئی آزربایجانی آشیب و عراق عجمه چاتیبدیر. بونو توپلومون و یاشامین بیر چوخ آلانیندا آچیقجا گؤرمک مومکوندور. عراق عجمده تورکلوک بیلینجی‌نین گلیشمه سوره‌جی داها یئنی ساییلسا دا بو سورعتله گلیشه‌جک. نئجه کی گونئی آزربایجاندا ۱۳۶۰-لی و ۱۳۷۰-لی ایللرده کیمسه اینانمیردی که میلی حرکت بو سورعتله بؤیویوب توپلوما یاییلابیلر.
آرتیق عراق عجم تورکلوگو گونئی آزربایجان تورکلوگو اوچون بیر ریسک یوخ بیر فورصت اولمالیدیر. بونون زامانی گلیب چاتمیشدیر. بو ایکی تاریخی ایالتین تورکلوگو بیر قوشون ایکی قانادی کیمی ایراندا تورکلوگو گؤیلره یوکسلده بیلرلر.
طبیعی کی بو سورجده سایر بؤلگه‌لرده یاشایان تورکلرین و ائله‌جه دیگر ظولم آلتیندا اولان خالقلارین گوجوندن فایدالانماق لازیمدیر. حقیقتاً ایراندا تورکلر دمکراسی قاطاری‌نین لوکوموتیوی اولابیلرلر.
اونوتماماق لازیم بوگون ایراندا یاشانان بؤحرانلار دینی و میلی دیکتاتورلوق و فاشیسم سببی ایله‌دیر. بو ندنله میلی بیلینجین یانیسیرا دمکراتیک دگرلره او جومله‌دن سکولاریسم، دوشونجه و سؤز آزادلیغی، چوخولجولوق و آزینلیق حاقلارینا سایغی کیمی اساسلارا باغلی قالماق تمل بیر شرطدیر. یوخسا دیکتارلوغون کور دؤنگوسوندن چیخماق مومکون دئییل.
آزربایجان میلی حرکتی و عمومی‌لیکده تورک فعاللار و قورولوشلار بونا گؤره استراتژیلر بلیرله‌مه‌لیدیرلر.
