نکاتی بر مستند «آذرآبادگان»
این مستند از شبکه مستند تلویزیون دولتی ایران منتشر شده است، فلذا می‌توان گفت نگاه حکومتی را منعکس می‌کند.
اولین موضوعی که در مستند جلب توجه می‌کند، تبرئه و دفاع از طرز رفتار رژیم پهلوی در مقابل فرقه دمکرات آزربایجان است. در این مستند، رژیم پهلوی کاملاً سفیدشویی، تبرئه و تمجید می‌شود. به مطالبات برحق آزربایجان هیچ اشاره‌ای نمی‌شود و کشتارهای وسیع ارتش نادیده گرفته می‌شود. این به نوبه خود نشان می‌دهد که رژیم جمهوری اسلامی، به‌رغم حفظ ظاهر، در درون چقدر از اصل خود و آرمان‌هایش دور شده و به ارزش‌های فاشیستی دوران پهلوی عقبگرد کرده است.
مستند تلاش می‌کند فرقه دمکرات آزربایجان را تماماً ساخته و پرداخته شوروی نشان داده، عامل خواست و اقبال مردمی را نادیده گرفته و مردم و فرقه را در مقابل هم قرار دهد. این روایت تماماً جانبدارانه و یک‌سویه است و بخش بزرگی از واقعیت را کتمان می‌کند؛ که البته از جریان فاشیستی موسوم به ایرانشهری انتظاری نیز جز این نیست. مستندسازان فراموش می‌کنند آزربایجانی که در آن فرقه ظهور می‌کند، همان آزربایجان مشروطه، جنبش خیابانی، خلق مسلمان و حرکت ملی است. شکل تمام این جنبش‌ها شاید متفاوت باشد، ولی ماهیت و مطالبات همان است و حتی اکثر اوقات کادرها همان‌ها هستند. پس موضوع فقط شوروی نیست؛ یک اراده و خواست مردمی نیز وجود دارد. همچنان‌که در همان برهه، ارتش شوروی در خراسان نیز حضور دارد، ولی آنجا اتفاقی نمی‌افتد، چون خواست مردمی وجود ندارد.
در ضمن، کسانی که تا این حد به تأثیر خارجی حساس هستند، از به قدرت رساندن رضاخان، سپس عزل وی و جانشین کردن پسرش توسط قدرت‌های خارجی در همان برهه، هیچ نمی‌گویند. گویی مداخله خارجی در تبریز بد است، اما در تهران خوب.
استعمارگران برای پیشبرد اهداف خود همیشه عواملی از درون ملت استعمارزده انتخاب می‌کنند. این شیوه‌ای آشنا می‌باشد. این مستند نمونه بارزی از این تاکتیک است. افرادی مانند سالار سیف‌الدینی و داود دشتبانی که فاشیست‌های قباله‌دار مرتبط با مراکز امنیتی بوده و درِ رسانه‌های تهران تا انتها برای آنها باز است به کنار؛ ولی برخی دیگر چهره‌ها که بدین راحتی در دام امنیتی افتاده و آلت دست می‌شوند، عبرت‌آموزند.
در پایان، صعود فرقه یک نقطه عطف و نقطه اتکا در تاریخ مبارزات آزربایجان است و سقوط آن نیز که با قتل‌عام ۲۰ هزار تن از بهترین فرزندان آزربایجان همراه شد، یک تراژدی تاریخی است، ولی دفتر ۲۱ آذر هنوز بسته نشده است و حکایت همچنان باقیست …
