درس کرکوک؛ مصداقی بر توسعه‌طلبی کردی
آراز نیوز
شهر کرکوک در عراق احتمالاً عبرت‌آموزترین شهر خاورمیانه است. این شهر بسیار نفت‌خیز که از نظر تاریخی عمدتاً ترکمن‌نشین (شیعه و سنی) می‌باشد، بعد از جنگ جهانی اول و متلاشی شدن امپراتوری عثمانی درون کشور عراق فعلی ماند. عرب‌های حاکم بر عراق که میانه‌ی خوبی با عثمانی و ترکیه نداشتند، همواره به ترکمن‌های کرکوک به دیده‌ی تردید نگاه کرده و سعی کردند هویت ترکی این شهر را کم‌رنگ کنند. خصوصاً در دوره‌ی حکومت صدام، ساختار جمعیتی کرکوک تا حدود زیادی به اجبار به سود عرب‌ها تغییر داده شد.
با تسلط داعش بر شمال عراق، تعداد زیادی از ترکمن‌های شیعه‌مذهب کرکوک و مناطق اطراف مجبور به مهاجرت به مرکز و جنوب عراق شدند و در نتیجه، ساختار جمعیتی باز به زیان ترکمن‌ها تغییر کرد.
بعد از عقب‌نشینی داعش در شمال عراق، شهر به کنترل نیروهای پیشمرگه‌ی کردستان عراق درآمد. اولین محلی که نیروهای پیشمرگه به سراغش رفتند و آن را آتش زدند، سازمان ثبت اسناد و املاک بود. در نتیجه، بخش بزرگی از اسناد تاریخی که نشان می‌داد ساکنان تاریخی شهر ترکمن‌ها هستند، دود شد و به هوا رفت. در این مدت، بافت جمعیتی شهر به میزان زیادی به سود کردها تغییر کرد.
بعد از رفراندوم استقلال بارزانی در کردستان عراق که منجر به تنش درونی در عراق و عقب‌نشینی کردها از کرکوک شد، باز نوبت به تغییر ساختار جمعیتی به نفع عرب‌ها رسید.
البته اختلافات مذهبی درون ترکمن‌ها نیز همیشه مزید بر علت بوده است. در حالی که ترکمن‌های سنی بیشتر جانب جبهه‌ی ترکمانی عراق را که به ترکیه نزدیک است، گرفته‌اند، ترکمن‌های شیعه بیشتر در قالب احزاب شیعه و حشد الشعبی نزدیک به ایران حرکت کرده‌اند. در نتیجه، ترکمن‌ها همیشه از نوعی انشقاق درونی رنج برده و نتوانسته‌اند نیروی خود را تجمیع کنند.
در نتیجه‌ی تمامی این تلاطم‌ها، در آخرین انتخابات محلی میزان رأی ترکمن‌ها در کرکوک تا ۲۰ درصد کاهش یافت؛ که آنها هم عمدتاً در محلات قدیمی مرکز شهر ساکن هستند و محلات جدید و پرجمعیت حومه، عمدتاً کردنشین و یا عرب‌نشین هستند.
در حال حاضر در کرکوک، عملاً ترکمن‌های بدون نیروی مسلح بعد از کردها و عرب‌ها در جایگاه سوم قرار گرفته‌اند و رقابت اصلی بین کردها و عرب‌هاست که هم اکثریت جمعیتی دارند و هم نیروی مسلح!
نهایتاً، در حالی که ۲۰ تا ۳۰ سال پیش اکثریت مطلق شهر کرکوک را ترکمن‌های شیعه و سنی تشکیل می‌دادند، اکنون ساختار شهر به زور اسلحه به کلی تغییر کرده و اهالی اصلی شهر به یک اقلیت ساکن در محلات قدیمی تبدیل شده‌اند.
اکنون بعد از دهه‌ها در عراق سرشماری جمعیتی انجام می‌گیرد و باز کرکوک در صدر اخبار است. ترکمن‌ها و عرب‌ها اعلام می‌کنند که جمعیت کثیری از مناطق کردنشین سلیمانیه، اربیل و دهوک به صورت کاروان‌های اتومبیل راهی کرکوک شده‌اند تا در کرکوک سرشماری شوند. ابتدا نیروهای انتظامی این کاروان‌ها را متوقف کرده‌اند ولی والی کرد عراق که از حزب/عشیره‌ی طالبانی‌هاست دستور رفع انسداد داده و گفته است کسانی که چنین بحث‌هایی را پیش می‌کشند، خشونت‌طلب! و تجزیه‌طلب! هستند. طبق آخرین آمار، بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار شهروند کرد وارد کرکوک شده بودند تا جزو جمعیت کرکوک شمارش شوند.
تلاش برای تغییر ساختار جمعیتی توسط جریان‌ها و احزاب کرد امر تازه‌ای نیست و نمونه‌های زیادی دارد. شاید بارزترین و مشهورترین نمونه‌ی آن شهر کرکوک باشد، ولی قطعاً بزرگ‌ترین آنها نیست.
در حال حاضر پ‌ک‌ک حدود یک‌سوم سوریه را «کردستان‌سازی» کرده است. در حالی که فقط حدود ۱۰ درصد جمعیت سوریه را کردها تشکیل می‌دهند. شهرهای بزرگی مانند حسکه و دیرالزور که در مرکز منطقه‌ی عرب‌نشین شرق سوریه قرار دارند، توسط پ‌ک‌ک و تحت عنوان نیروهای دمکراتیک سوریه «کردستان‌سازی» شده‌اند و چندین مورد اعتراضات مردم و قبایل عرب نیز توسط ارتش مجهز پ‌ک‌ک در شرق سوریه سرکوب شده است.
در روزهای اخیر، بار دیگر سرازیر شدن شهروندان کرد عراق برای شمارش در کرکوک مسئله‌ی توسعه‌طبی و گسترش‌خواهی کردی را در مرکز توجه افکار عمومی قرار داده است؛ که قطعاً در این خصوص درس‌هایی برای فراگرفتن وجود دارد. به خصوص اینکه در وانفسای جنگ کم‌شدت ایران و اسرائیل که هر لحظه ممکن است پرشدت شود، شاخه‌ی ایرانی پ‌ک‌ک، پژاک، دوباره در قندیل دست به تجمیع نیرو زده است و به قول برخی خبرنگاران کرد، خود را برای «کاری مهم» آماده می‌کند.
البته دانستن چیستی این «کار مهم» سخت نیست زیرا پژاک خود پیش‌تر اعلام کرده است قصد دارد مشابه پروژه‌ی شمال سوریه را با نام «پلاتفرم دمکراتیک جنبش‌ها و خلق‌های ایران» در غرب آزربایجان پیاده کند؛ و لابد کمپ‌هایی که سپاه در کوه‌های غرب آزربایجان به پ‌ک‌ک داده است، نقطه‌ی حرکت آنها خواهد بود.
