بررسی روابط آزربایجان، ایران و اسرائیل و تلاشهای اخیر ایران برای عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه
آراز نیوز: این گزارش خلاصه‌ای از گفت و گوی سایت کالیبر آزربایجان با ولادیمیر مسامد، کارشناس سیاسی اسرائیلی و کارشناس مسائل ایران در موسسه مطالعات آسیایی و آفریقایی در دانشگاه عبری اورشلیم را ارائه می‌دهد. این مصاحبه بر روابط ژئوپلیتیک آزربایجان با اسرائیل و ایران، تاکتیک‌های سیاست خارجی ایران، روابط در حال تحول بین آزربایجان و ایران، موضع اسرائیل در قبال برنامه هسته‌ای ایران و همکاری اسرائیل در مقابله با تهدید نظامی ایران متمرکز است.
آزربایجان روابط دوستانه و نزدیکی با اسرائیل دارد در حالی که اقدامات مخرب ایران را علیه منافع خود را تجربه می‌کند. تهران تمایلی به پذیرش معادلات جدید در منطقه قفقاز جنوبی پس از جنگ ۴۴ روزه و افزایش اقتدار سیاسی آزربایجان در سطح جهانی را ندارد. ایران به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه است اما همکاری آزربایجان با اسرائیل را مانع جدی خود در این راه می‌بیند.
ایران اخیرا تلاشهای دیپلماتیک برای احیای روابط با کشورهای خاورمیانه را افزایش داده است اما در عین حال از حمایت از گروه‌های تروریستی تحت کنترل خود در سوریه، لیبی، عراق و فلسطین صرف نظر نمی‌کند. مسامد در این گفتگو می‌گوید هدف ایران از اقدامات دیپلماتیک برای عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه تنها برای بقای رژیم و خارج شدن از انزوای اقتصادی و سیاسی از طریق بهبود روابط با کشورهای همسایه است. جمهوری اسلامی ایران این اقدامات اخیر در دیپلماسی را علیرغم ادامه حمایت از گروه‌های تروریستی در منطقه پیش می‌برد.
اخیرا ایران از لفاظی‌های تهاجمی خود نسبت به جمهوری آزربایجان کاسته است و به دیدارهای دیپلماتیک اهتمام بیشتری می‌ورزد. سفر حسین امیرعبداللهیان به آزربایجان و دیدار با رئیس جمهور آزربایجان الهام علی‌اف را نیز می‌توان در چارچوب این اقدامات اخیر ایران ارزیابی کرد. کارشناس اسرائیلی مسائل ایران معتقد است که باید این اقدامات ایران را با یک خوش‌بینی محتاطانه بررسی کرد. وی تاکید می‌کند که اقدامات دیپلماتیک ایران ممکن است به دلیل تمایل به افزایش تعداد دوستان خود و کاهش تنش با همسایگان باشد و نمی‌توان آن را به عنوان اقدام صادقانه واقعی از سوی این کشور تلقی کرد. ولادیمیر مسامد دلیل این‌عدم صداقت ایران را تداوم حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران از گروه‌های تروریستی در منطقه خاورمیانه ارزیابی می‌کند.
اسرائیل و ایالات متحده نظرات متفاوتی در مورد برنامه هسته‌ای ایران دارند. اسرائیل طرفدار اقدامات شدید است و رژیم را تهدیدی جدی برای منطقه می‌داند، در حالی که آمریکا از گفت‌وگو بدون فشار شدید حمایت می‌کند. اسرائیل نسبت به اثربخشی برنامه جامع اقدام مشترک برجام تردید دارد و معتقد است که این طرح نگرانی‌های امنیتی را برطرف نمی‌کند. اسرائیل بر مؤلفه نظامی تأکید می‌کند و در صورت شکست راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز بر نیاز به راه حل‌های موثر نظامی تأکید می‌کند.
این کارشناس اسرائیلی به موضوع آزربایجان جنوبی نیز اشاره کرده و رویکرد متناقض دو کشور در سیاست خارجی را یکی از عوامل مهم تنش بین دو کشور عنوان کرده است. مسامد معتقد است آزربایجان و ایران شباهت‌های تاریخی و فرهنگی دارند، زیرا هر دو کشور چندین میلیون آزربایجانی را در خود جای داده است، با وجود این اشتراکات، تفاوت‌های قابل توجهی نیز وجود دارد که این دو کشور را از هم جدا می‌کند. ایران اغلب از آزربایجان به عنوان «برادر کوچکتر» به شیوه‌ای تحقیرآمیز یاد می‌کند، در حالی که آزربایجان معتقد به روابط برابر است.
علاوه بر این، ایران مواضع قوی ضدغربی دارد و اسرائیل دشمن شماره یک آن محسوب می‌شود. در مقابل، آزربایجان سیاست خارجی چندجانبه‌ای را دنبال می‌کند و در سال‌های اخیر روابط خود را با اسرائیل را تقویت کرده است. این جهت گیری‌های ژئوپلیتیکی متفاوت پیچیدگیهای روابط آزربایجان با ایران و اسرائیل را افزایش می‌دهد.
به نظر می‌رسد اقدامات دیپلماتیک اخیر ایران در منطقه برای عادی‌سازی روابط با کشورهای خاورمیانه می‌تواند در کوتاه مدت تنش‌ها را کاهش دهد، اما اختلافات عمیق استراتژیک و ژئوپلیتیک و دیدگاه تحقیرآمیز ایران به آزربایجان مانع از پی ریزی یک روابط حسنه و طولانی مدت بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه از جمله آزربایجان خواهد بود.
