مجید جوادی آراز: «میللی موجادیله‌میزین ۱۲۰ ایل کئچمیشی وار»
«گونئی آذربایجان‌لی موهاجیرلر» روبریکاسیندا موصاحیبیمیز تورکییه‌ده یاشایان و ۱۹۷۹-جو ایلده گونئی آذربایجانین اورمییه شهرینده دوغولان آذربایجان میللی دیرنیش تشکیلاتینین سؤزچوسو مجید جاوادی آرازدیر.
ایلکین گنجلییندن میللی موجادیله‌یه قوشولان مجید جاوادی آراز موللا رئژیمی طرفیندن ایشگه‌نجه‌لره، ایزله‌مه‌لره، حبسه معروض قویولوب. ۲۰۰۲-جی ایلده تورکییه‌یه عالی تحصیل آلماغا گئدن مجید جاوادی سونرادان بوتونلوکده حیاتینی بو اؤلکه‌یه باغلاییب، البته، بیر گون گونئیه ابدی دؤنمک اومیدی ایله. اوللر یورد ایچینه، یعنی دوغما اورمییه‌یه گئتسه ده، ۲۰۱۱-جی ایلده‌ن سونرا موللا رئژیمینین تعقیبلرینین اوجباتیندان وطنینه گئده بیلمیر. تورکییه وطنداشلیغی آلیب، اورادا چوخ شاخه‌لی فعالیت گؤستریر.
«۱۹۹۷-۱۹۹۸-جی ایللردن آذربایجان میللی حرکاتینا قوشولدوم»
قارداش اؤلکه‌ده یاشایان مجید جاوادی آرازلا واتساپ اوزریندن علاقه ساخلاییب موصاحیبه گؤتوردوک. حیات حکایه‌سینی اونون اؤز دیلیندن اؤیره‌نین.
– مجید بی، اؤزونوز باره‌ده کیچیک بیر معلومات وئرین، عائله‌نیز باره‌ده دانیشین. سیزی نئجه تانییاق؟
– آتام-آنام مرندین یئکان کندیندن‌دیر. اما من اؤزوم اورمییه‌ده دوغولوب بویا-باشا چاتمیشام. ۲۰۰۲-جی ایلده ۲۳ یاشیم اولارکه‌ن عالی تحصیل آلماق اوچون تورکییه‌یه گلدیم. عالی تحصیلیمی تورکییه‌ده بیتیردیم بورادا اورتا دوغو تئکنیک اونیوئرسیتئتینده باش موهندیس وظیفه‌سینده چالیشیرام. ۲۰ ایلدیر تورکییه‌ده یاشاییرام، تورک وطنداشییام…
– عینی زاماندا دا چوخ آکتیو اجتماعی-سیاسی فعالیتله مشغولسونوز. بو باره‌ده نه دئیردینیز؟
– ۲۰۰۶-جی ایلده قورولان آذربایجان میللی دیرنیش تشکیلاتینین قوروجو عضوویه‌م، حاضردا تشکیلاتین سؤزچوسویه‌م. تشکیلاتیمیزین یارانماسینین ۱۷-جی ایلی تامام اولور. ۲۰۰۶-جی ایلده‌ن بو تشکیلاتدا فعالیت گؤستریرم. اوندان اوولکی ایللرده ده اجتماعی-سیاسی پروسئسلرده آکتیو اولموشام. ۱۹۹۷-۱۹۹۸-جی ایللرده آذربایجان میللی حرکاتیندا فعالیتیم اولوب. ۱۹۹۷-۱۹۹۸-جی ایلده آذربایجان میللی حرکاتینین ایچین‌ده‌یه‌م. ۲۰۰۶-جی ایلده‌ن ده آذربایجان میللی دیرنیش حرکاتیندا فعالیتیمی داوام ائتدیریرم. بیر مدت اول ایسه مرکزی شورا طرفیندن تشکلاتین سؤزچوسو تعیین ائدیلدیم. عینی زاماندا دا تشکیلاتیمیزین یایین اورقانی اولان «آرازنیوز» مئدیاسینین دا کووردیناتورویام، یعنی سوروملوسویام. «آرازنیوز» دا ۲۰۱۰-جو ایلده‌ن فعالیت گؤستریر، تشکیلاتیمیزین یایین اورقانی‌دیر، گونئی آذربایجانین ان تانینمیش مئدیالاریندان بیریدیر. اینتئرنئت تئلئویزییامیز وار، سوسیال مئدیا حسابلاریمیز چوخ آکتیودیر، وئب صحیفه‌میز وار. بو جور فعالیتلریمی داوام ائتدیریرم. اؤزوم ده آنکارادا یاشاییرام.
– گونئی آذربایجانا، دوغما اورمییه‌یه گئدیب-گلیرسیزمی؟
– ۲۰۱۱-جی ایله قدر یورد ایچینه گئدیب-گلیردیم، اما اورمو گؤلو اولایلاریندان سونرا یورد ایچینه گئده بیلمیرم.
– اورمییه آذربایجانین قدیم دؤولتلرینین اولدوغو اراضی‌دیر، مدنیتیمیزین، تاریخیمیزین، دؤولتچیلییمیزین ایلکین اوجاقلاریندان بیریدیر، اورمییه گؤلو ده اؤزونده بؤیوک بیر تاریخی یاشادیب. دئییرسیز کی، اورمو گؤلو ایله باغلی اعتراضلاردان سونرا اورا گئده بیلمیرسیز. اوندا بئله باشا دوشوروک کی، گئتمه‌یینیزه موللا رئژیمی مانع اولور. او دؤورده سیاسی آکتیولیینیز وار ایدی‌می؟
– طبیعی کی… دئدییم کیمی، من ۱۹۹۷-۱۹۹۸-جی ایلده‌ن آذربایجان میللی حرکاتینا قوشولدوم. من میللی حرکاتا قوشولاندا ۱۸ یاشیم واردی و او دؤوردن میللی حرکاتین ایچین‌ده‌یه‌م. گونئی آذربایجان‌دا یاشادیغیم ایللرده هر زامان ایرانین امنیت اورقانلارینین تضییقلری ایله قارشی-قارشییا قالمیشام، دفعه‌لرله سورغویا چکیلمیشه‌م. ۲۰۱۱-جی ایله قدر سیاسی فعالیتیمی آچیق کیملیکله ائتمیردیم. چونکی تشکیلاتی فعالیتین جزاسی اورادا بام-باشقادیر. اورمو گؤلونون قورودولماسینا قارشی ان شدتلی اعتراضلار ۲۰۱۱-جی ایلده اولدو. یای آیلاری ایدی. او ایللرده تورکییه‌ده اؤیرنجی ایدیم. اما یایدا تعطیل اوچون اورمییه‌یه گئدیردیم. من ده او اعتراضلاردا ایشتیراک ائدیردیم. منی اورمییه گؤلونون قورودولماسینا قارشی اعتراضلار تشکیل ائتمک‌ده سوچلایاراق ۲۰۱۱-جی ایلین یاییندا حبس ائتدیلر. گؤز آلتیندا قالدیم، محکمه پروسئسی داوام ائتدی، پروسئس گئتدیی زامان تحصیلیمی داوام ائتدیرمک اوچون تورکییه‌یه گلدیم.
تورکییه‌ده ایدیم منه حبس جزاسی کسیلدی.
– ایستینطاق آلتیندا اولدوغونوز حالدا بس اؤلکه‌دن نئجه چیخمیشدینیز؟
– وثیقه (گیروو) قویموشدوم. توتوقسوز یارقیلانمام اوچون اورا قویدوغوم وثیقه‌نی اؤد‌مک زوروندا قالدیم. ۲۰۱۱-جی ایلده‌ن سونرا وضعیت کسکینلشمیشدی. حبس جزام اولدوغو اوچون آرتیق اورا قاییتمادیم. ۲۰۱۱-جی ایلده‌ن سونرا ایسه آرتیق اؤز آدیملا، کیملییمله آچیق فعالیتیمه داوام ائتدیم.
– بس عائله‌نیزین طالعی نئجه اولدو؟ اونلاری اینجیتمیرلر کی؟ والیدئینلرینیزین، قارداش-باجینیزین وضعیتی نئجه‌دیر؟
– آتام رحمته گئدیب.
– الله رحمت ائله‌سین.
– الله اؤلنلرینیزی باغیشلاسین. آتام منیم حبسه دوشمه‌ییمدن بیر نئچه ایل اول رحمت‌لیک اولموشدو. بیر یاشلی آنام وار. اؤزوموز ده آلتی قارداش-باجیییق. دؤردوموز بو دقیقه تورکیه‌ده‌ییک. بؤیوک قارداشیملا بؤیوک باجیم اورمیه‌ده‌دیرلر. اونلار یاشدا مندن بؤیوکدورلر. باجیمین نوه‌لری وار. بوراداکی قارداشلاریمین هر اوچو ده میللی حرکاتلا مشغولدور، میللی موجادیله‌نین ایچینده اولان اینسانلاردیر. بوراداکی قارداشلاریم دا آرتیق سون ایللر یورد ایچینه گئدیب-گلمیرلر. اونلارا قارشی دا معین تضییقلر وار. آنام دا یاشلی اینسان‌دیر. دئییم کی، ایندییه قدر آناما بیر تضییق اولوب، دوغرو اولمازدی. پروبلئم بو شکیلده اولوب – موللا رئژیمینین ایستیخباراتی، امنیت قوروملاری دفعه‌لرله ائویمیزده آختاریش آپاریبلار، ائوی تؤکوب-داغیدیبلار، بونلار هامیسی، البته، آناما اذیت‌دیر…سورکلی شکیلده ائویمیزده آختاریش آپاریبلار.
– آنانیز اورمییه‌ده‌دیر؟
– خئیر، حاضردا تورکییه‌ده‌دیر، یانیمیزدا. همیشه قیشی تورکییه‌یه گلیر، یایی اورمییه‌یه قاییدیردی، اما ایندی بوردادیر.
فعالیتیمله باغلی بیر مقامی دا دئمک ایسته‌ییرم. ۱۹۹۷-جی ایلده رئفورمیست خاتمی پرئزیدئنت‌لیگی قازاندی. من اوندا او رئفورمیستلره قاریشیردیم، اونلارلا اونسیتده اولوردوم. سیز قوزئیده میللتیمیزه داها چوخ آذربایجان‌لی دئییرسیز، بیز ایسه اؤزوموزو داها چوخ تورک اولاراق تانیییریق. آذربایجان بیزده بیر جوغرافی اراضی کیمیدیر. بیزده هامی تورکه‌م دئییر. او زامان رئفورمیستلرله اونسیتده اولوردوم، میتینگلر اولوردو، دئییردیلر، دانیشیردیلار. من ده یانلارینا گئدیب-گلیردیم. اونلارا سواللار وئریردیم جاواب آلیردیم. بیر دفعه اونلارا سوال وئردیم کی، ایندی ایران‌دا هر شئی رئفورمیستلرین الین‌ده‌دیر، بس بیزیم بوراداکی حاقلاریمیز، دیلیمیز، مدنیتیمیز، آنا دیلینده تحصیلیمیز نئجه اولاجاق، سیزین بیر رئفورمیست اولاراق بیزیمله باغلی پروقرامینیز ندیر؟ هامیسی منه عینی جاوابی وئردیلر، دئدیلر کی، ایران‌دا تورک یوخدور، بو سؤزلر هامیسی تورکییه‌دن گلمه، آتاتورکون مملکتیمیزه یایدیغی سؤزلردیر، بونو ییغیشدیرین، تورک-فیلان یوخدور، سیز هامینیز ایران‌لیسینیز، اصلی آریان ایرقلی آداملارسینیز. بو چوخ اوزون صحبتدی. من اونلاردان اینجیک قالدیم کی، بونلار نه دانیشیر آخی؟ من آتامدان، آنامدان ائشیتمیشدیم کی، بیز تورکوک. کندده‌کی خان نه‌نه‌مدن، قوجا بی‌بی‌مدن بیزیم تورک اولدوغوموزو ائشیتمیشیک. اما بو آداملار منه «سن تورک دئییل‌سن، اصل آریان ایرقیندن گلن آذری‌سن، تورک دیلینی ده اونوتمالیسان» دئییردیلر. حالبوکی، اوخویوردوم، موطالیعه‌م واردی، بیلیردیم. رئفورمیستلرین ده نیتینی بیلدیم. همین دؤورده اؤزومو بیر سئچیم قارشیسین‌دا قویدوم کی، یا آتا-آنامدان، عائله‌مدن، بؤیوکلردن ائشیتدییم تورکلویو، یا دا بونلارین دئدیینی سئچمه‌لییه‌م، تورکلویو سئچدیم. او آداملارین دئدیکلری بئینیمه باتمادی. نئجه اولور کی، بو دیل تورکییه‌دن گلیب، تورکییه‌نین دیلیدیر، سیز بو دیلی بوراخمالیسینیز دئییردیلر. آتاتورک منیم کندده‌کی یاشلی بی‌بی‌مه، خان‌نه‌نه‌مه بو دیلی نئجه گتیریب وئریب؟ اونلارین دئدییی هئچ جور منطیقه سیغمیردی. بیزیم آشیقلاریمیز، بایاتیلاریمیز، تاپماجالاریمیز، آتالار سؤزلریمیز، داستانلاریمیز وار، خان‌نه‌نه‌مین بیزه دانیشدیغی ناغیللار، یاشلی بی‌بی‌مین گئجه بیزه اوخودوغو لایلای‌لار وار. بونلارین هامیسینی بیزیم میللتیمیزه آتاتورک‌مو اؤیرتدی؟ ذاتاً تورکییه تورکجه‌سی فرق‌لی‌دیر، آتاتورک فرق‌لی لهجه‌ده دانیشیب.
موللا رئژیمینین بو جور اساسسیز، منطیقسیز فیکیرلرینه گؤره ۱۹۹۸-جی ایلده سئچیم ائتدیم، یولومو بللی ائتدیم. گئتدیم میللتچی کسیمین یانینا. بیزیم اورالاردا او زامان میللتچیلیک، تورکچولوک، آذربایجانچیلیق یئنی-یئنی اولوشوردو. اورمییه گونئی آذربایجانین ایکینجی ان بؤیوک شهریدیر. او دؤورده اوست-اوسته توپلاساق بیزیم شهرده ۲۰-۳۰، ماکسیموم ۵۰ نفر آذربایجانچی، تورکچو واردی، اوندان آرتیق یوخدو. گئدیب اونلاری تاپدیم، اونلارا قوشولدوم. بونلار پروفئسسور ذهتابی‌نین اؤیرنجی‌لری ایدیلر.
بیلمیرم، پروفئسسور ذهتابی‌نین فعالیتی ایله تانیش‌سیز؟
– باره‌سین‌ده معلوماتیمیز وار.
– ذهتابی‌نی موطلق اوخویون. پروفئسسور ذهتابی گونئی‌ده بیزیم آذربایجان میللی حرکاتینین ۹۰-لاردان سونرا اولوشان مرحله‌سینین فیکیر باباسی‌دیر. پیشه‌وری‌نین دؤورون‌ده ۱۷-۱۸ یاشلی گنج ایمیش. میللی حکومت ییخیلاندان سونرا باکییا گلیب، اوزون ایللر اورادا یاشاییب، اوخویوب. بیر مدت بغدادا گئدیب اونیوئرسیتئتده آذربایجان دیلی درسی وئریر، آذربایجان تورکلری ایله باغلی کیتابلار یازیر. ۱۹۷۹-جو ایلده گونئی آذربایجانا گلیر، بورادا حبسه دوشور، سونرا چیخیر. پروفئسور ذهتابی ۹۰-لاردان سونرا شهر-شهر گزیردی. تبریزده، شبیسترده، اورمییه‌ده، سولدوزدا، اردبیل‌ده، زنجان‌دا، سالماس‌دا و باشقا شهرلرده تاریخ کورسلاری آچیردی. بو کورسلارین آدی تاریخ ایدی، اما اورادا گنجلره آذربایجان، تورک ایلکه‌لرینی، میللی دوشونجه‌نی آشیلاییردی. من ده اونون طلبه‌لرینه قوشولدوم…
– گونئی‌ده‌کی پروسئسلره موناسیبتینیز نئجه‌دیر؟
– هئچ بیر حادثه‌نی تاریخی کؤکلرینه باخمادان دوغرو-دوزگون آنالیز ائتمک اولماز. اصلینه باخسانیز، بیزیم بوگونکو حرکاتین ۱۲۰ ایللیک بیر کئچمیشی وار. ۱۹۰۵-جی ایل مشروطه اینقیلابی‌ندان بری گونئی آذربایجان‌دا اؤز موقددراتینا حاکم اولماق، اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک موجادیله‌سی داوام ائدیر. ۱۹۰۵-جی ایل مشروطه اینقیلابی‌نین، ۱۹۲۰-جی ایلده خیابانی حرکاتینین، ۱۹۴۵-جی ایلده میللی حکومتین، ۱۹۷۹-جو ایلده شریعتمداری حرکاتینین آنا خطینی گونئی آذربایجان‌داکی تورک میللتینین اؤز موقددراتینا بو و دیگر شکیلده حاکم اولماق ایسته‌یی تشکیل ائدیب. بو گون ده بیزیم موجادیله‌میز عینی خطده داوام ائدیر. اولا بیلسین، زامانا اویغون اولاراق بیزیم سلوقانلاریمیز، سؤیله‌ملریمیز، سؤزلریمیز، فورموللاریمیز شکیل ده‌ییشدیریب، اما اؤزو، ماهیتی عینی‌دیر. بو گون بیزیم میللتیمیز اؤز موقدداراتینا حاکم اولماق ایسته‌ییر. طبیعی کی، اؤز موقدداراتینا حاکم اولماغین ان عالی، ان یوکسک فورماسی ایستیقلالیت‌دیر. بو بیزیم ایدئآلیمیزدیر، اولکوموزدور. اما دئدیییم کیمی، بو دونه‌ن و بو گون میدانا چیخمیش بیر مسئله دئییل، بونون ۱۲۰ ایللیک بیر کئچمیشی وار. اؤزللیکله، ۱۹۹۱-جی ایلده قوزئی آذربایجان موستقیل اولاندان سونرا بیرمعنالی شکیلده بیزیم حرکاتیمیز سیاسی‌له‌شیب، تشکیلاتلانیب، تشککولله‌نیب. آرتیق بیزیم سیاسی تشکیلاتلاریمیز فورمالاشیب، ایدئیالاریمیز، قوروم و قورولوشلاریمیز فورمالاشیب. بو گون بیزیم میللتیمیزین بؤلگه‌ده داوام ائد‌ن سیاسی اولایلارا موناسیبتی آیدین‌دیر. تشکیلاتلاریمیزین یایدیقلاری بیانات اورتادادیر. بیزیم گؤزوموزده ایران‌دا موستملکه‌چی، فاشیست، گئریچی، ایرقچی بیر رئژیم وار کی، اونون تملینده فارس میللیتچیلیگی دایانیر. اونون ایدئولوژیسی اودور، ساده‌جه اوستونه بیر شیعه‌چیلیک، شعویبی‌چی‌لیک چکیلیب. بیزیم میللته، بوتون غئیری-فارسلارا موستملکه‌چی معامیله‌سی ائدیر. ایران‌دا یورد ایچینده، یورد دیشیندا، اولوسلارآراسی آلاندا مشروعیتینی ایتیرمیش بیر حاکمیت، رئژیم وار. بو ییخیلماغا محکومدور. ییخیلما پروسئسی باشلاییب. سون آیلارداکی اعتراضلار بونو آچیق شکیلده گؤستردی. ائنین‌ده-سونون‌دا بو رئژیم گئتمه‌لی‌دیر. بو رئژیم گئدرکه‌ن ده بیزیم میللتیمیز اؤز موقددراتینا حاکم اولمالیدیر. خالقیمیز بو رئژیمین آذربایجانا قارشی تئرور حرکتلرینین، سفیرلییه تئررور هوجومونون، اونون گئدیب ائرمنیستانا دستک اولماسینین، اونون یانین‌دا دایانماسینین فرقین‌ده‌دیر. موجادیله‌میزین ۱۲۰ ایللیینین تامامیندا بیز اؤز میللی موقددراتیمیزا حاکم اولماغی پلانلاییریق. بونون دا ان عآلی، اوجا فورماسی، اولوسلارآراسی و بؤلگه‌سل شرطلر ایمکان وئررسه، ایستیقلالیت‌دیر…آذربایجان میللی حرکاتی اولاراق بونون اوچون الیمیزدن گلنی ائده‌جه‌ییک.
ایراده سارییئوا
قایناق: باکی خبر قازئته‌سی
لاتین الفباسیندان تورکجه‌یه چئویرن: آرازنیوز
