برخی از نشریات به دلیل محتوای مطالب، استمرار در انتشار و نویسندگان آن نسبت به سایر نشریات از جایگاه علمی تری بالاتری برخوردار می گردند. از جمله ی نشریاتی که در ترکیه توسط مهاجرین آزربایجانی منتشر گشت و دارای ارزش علمی بالایی بود نشریه ی “آزربایجان یورت بیلگی سی” ( دانش سرزمین آزربایجان ) می باشد که در سال 1932 میلادی آغاز به انتشار نمود و دو سال یعنی تا سال 1934 میلادی به نشر خویش ادامه داد.این نشریه از جهات گوناگون حائز اهمیت می باشد؛ چنانکه زمانی این نشریه آغاز به انتشار نمود که تحت فشارهای دولت روسیه بسیاری از مهاجرین آزربایجانی ساکن در ترکیه به رهبری مرحوم محمدامین رسولزاده مجبور به تَرک ترکیه گشته و در کشورهای مختلف اروپایی ساکن شده بودند و فضای سیاسی ترکیه برای ناسیونالیست های تُرک چنان تنگ شده بود که نهادی فرهنگی چون “تورک اوجاغی” (کانون تُرک) نیز تعطیل گشت و نظامی تک حزبی در ترکیه به روی کار آمد، دست اندرکاران این نشریه افرادی آکادمیک بودند که در زمینه تاریخ در ترکیه مشغول به تحصیل بوده و علم تاریخ مدرنی که هم اکنون در دانشگاههای ترکیه تدریس می شود با استناد به منابع نگاشته شده توسط این افراد تدریس می گردد، افرادی چون زکی ولیدی توغان، فؤاد کؤپرولو، احمد جعفراوغلو، حسین نهال آتسیز، عبدالقادر اینان و … که در انتشار این نشریه نقش بسزائی داشتند، یکی از افرادی که مقالاتی در این نشریه منتشر نموده و از همکاران این نشریه بوده است مرحوم “حبیب ساهر” از آزربایجان جنوبی بوده است که در آن زمان در استانبول مشغول تحصیل بوده و پس از بازگشت به ایران تا پایان عمر به فعالیتهای هویت طلبانه مشغول بوده است، وجود مقالاتی در خصوص آزربایجان جنوبی و تاریخ آزربایجان نیز از جمله ی ویژگیهای بارز این نشریه می باشد.

در نوشتار زیر پس از ارائه ی تصویری کلی از مندرجات این نشریه به ارائه ی فهرست مقالاتی که در خصوص آزربایجان جنوبی نگاشته شده و در این نشریه منتشر شده است، خواهیم پرداخت.

نشریه ی “آزربایجان یورت بیلگی سی” در سال 1932 میلادی به مدیرمسئولی دکتر “احمد جعفراوغلو” که مدرس ادبیات ترکی در دانشکده ی ادبیات دانشگاه استانبول بود آغاز به نشر نمود. هیئت مؤسس و کادر مرکزی این نشریه در هفته های نخستین انتشار آن عبارت بودند از “زکی ولیدی توغان”، “فؤاد کؤپرولو”، “دکتر حاجی زاده”، “عبدالقادر اینان” و “دکتر محمد آغااوغلو”. این نشریه به صورت ماهیانه منتشر می شد که تا سال 1934 میلادی به نشر خویش ادامه داد و در طی این دو سال 36 شماره منتشر گشت.

این نشریه به نوعی ادامه گر راه نشریاتی بود که رسولزاده در زمان حضور خویش در ترکیه به انتشار آنها می پرداخت ولی پس از تَرک تُرکیه لزوم عدم قطع این روند سبب شد که این افراد به انتشار این نشریه اقدام نمایند. چنانکه بسیاری از مقالاتی که بدون امضاء منتشر می شد حاوی مطالبی تند بر علیه امپریالیزم روسی بود؛ هم چنین در بسیاری از شمارگان مقالاتی از شخص “محمدامین رسولزاده” منتشر می شد. به خصوص ترجمه ی نوشتار وی به زبان انگلیسی با عنوان “ماهیت حرکت ملی آزربایجان” که در انگلستان منتشر شده بود، در شماره ی 28 و 29 این نشریه منتشر شد. نگاه فلسفی این نشریه به دنیای شرق برگرفته از اندیشه ی “میرزا فتحعلی آخوندزاده” بود؛ به گونه ای که در شمارگان متعدد اندیشه ی آخوندزاده مورد واکاوی و تبلیغ قرار گرفته بود؛ از سوی دیگر همکاران این نشریه نوشتارهای خویش را تنها منحصر به آزربایجان ننموده و نوشتارهای متعددی در خصوص اقوام متعدد تُرک ساکن در جغرافیای روسیه نیز به عنوان ملل اسیر مطالبی درج می کردند به خصوص آنکه شاهد مطالبی درخور توجه در خصوص آزربایجان جنوبی نیز می گردیم.

نوشتارهای موجود در خصوص آزربایجان جنوبی و نگارندگان آن و شماره و سال انتشار آنها را می توان بدین شکل فهرست نمود:

– جغرافیای تاریخی آزربایجان، زکی ولیدی توغان، شماره نخست، 1932 میلادی.

– جغرافیای تاریخی آزربایجان (2)، زکی ولیدی توغان، شماره دو، 1932 میلادی.

– عباس توفارقانلی از شاعران نوازنده آزربایجان در قرن 16، دکتر احمد جعفراوغلو، شماره سه، 1932 میلادی.

– جغرافیای تاریخی آزربایجان (3)، زکی ولیدی توغان، شماره سه، 1932 میلادی.

– جغرافیای تاریخی آزربایجان (4)، زکی ولیدی توغان، شماره 4-5، 1932 میلادی.

– فتح آزربایجان برای نخستین بار توسط مسلمانان از نگاه ابن الاثیر، پروفسور شرف الدین، شماره 12، 1932 میلادی.

– شاعران تُرک آزربایجان ایران (1)، صادق صنعان، شماره 15، 1933 میلادی.

– شاعران تُرک آزربایجان ایران (2)، صادق صنعان، شماره 21، 1933 میلادی.

– جغرافیای طبیعی آزربایجان ایران (1)، حبیب ساهر، شماره 28، 1934 میلادی.

– جغرافیای طبیعی آزربایجان ایران (2)، حبیب ساهر، شماره 29، 1934 میلادی.

بابک شاهد- سردبیر سایت آرازنیوز