مجید جوادی

مدتی است که همگرایی در بین کشورهای جهان ترک رو به افزایش است. تبدیل «شورای همکاری کشورهای ترک زبان» به «سازمان دولت های ترک» یک تصادف نبود. شواهد ملموس زیادی از نزدیکی بیش از پیش کشورهای ترک به یکدیگر وجود دارد. محور ترکیه – آزربایجان که پس از جنگ دوم قاراباغ تسجیل شد، شاید نقطه اوج این روند باشد. اما تحولات دیگری نیز وجود دارند که از قوت گرفتن این روند حکایت دارند.

دست به دست شدن قدرت در قزاقستان و دعوت توکایف از نیروهای کشورهای مشترک المنافع که تحت رهبری روسیه است، برای کل جهان ترک مانند یک دوش آب سرد بود. در آن برهه برخی تحلیلگران گفتند قزاقستان از دست رفت و محور ترکیه- آزربایجان باید سریعاً ازبکستان را به این محور متصل کند. اما روند تحولات نشان داد که آن حدسیات صحیح نبود و قزاقستان موضع قبلی خود را حفظ کرده است.

حمله روسیه به اوکراین همگرایی در جهان ترک را تقویت کرد. سال‌هاست که پوتین و ناسیونالیست‌های اسلاو- ارتدوکس روس می گویند همه سرزمین‌های شوروی سابق را سرزمین تاریخی روس ها می‌دانند. اکثر تحلیلگران فکر می کردند که این ادعاها در جهان واقع قابلیت تحقق ندارد و روس ها دست به چنین دیوانگی نخواهند زد. ولی جنگ اوکراین خلاف آن را ثابت کرد. پوتین این دیوانگی را انجام داد و با وجود تلفات سنگین بر ادامه آن اصرار می کند.

در روسیه همان اشخاص مدتهاست می گویند ترکستان (آسیای مرکزی) به ویژه شمال قزاقستان، سرزمین تاریخی روس هاست. در روزهای گذشته در نشستی که با حضور پوتین و توکایف در سن پترزبورگ انجام شد، توکایف از این موضوع ابراز ناراحتی کرد و در پاسخ به یک سوال گفت قزاقستان نه تنها لوهانسک و دونتسک، بلکه مناطقی مانند کریمه و اوستیای جنوبی را که روسیه عملاً آنها را ضمیمه کرده است را به رسمیت نخواهد شناخت. پس از آن، پوتین آشکارا توکایف را تهدید کرد وگفت در جغرافیای شوروی سابق هر کشوری که به روسیه پشت کند، مانند اوکراین خواهد شد. امکان ندارد که قزاقستان، ازبکستان و آزربایجان از این وضعیت احساس خطر جدی نکنند. تحت این شرایط است که معنای پیمان شوشا، همکاری استراتژیک دوجانبه ترکیه و قزاقستان، همکاری استراتژیک دوجانبه آزربایجان و ازبکستان و اقداماتی از این دست واضح تر می شود.

در این راستا امضای تفاهم نامه تدریس کتابهای مشترک تاریخ، جغرافیا و ادبیات مشترک ترک در مدارس ترکیه، آزربایجان، قزاقستان و قرقیزستان که اخیراً اعلام شده است، گامی راهبردی محسوب می شود که انتظار می رود ازبکستان نیز به آن بپیوندد.

فضای همگرایی و همبستگی در جهان ترک، یک دولت را بیش از روسیه ناراحت می کند؛ ایران! به عبارت دقیق تر، هژمونی #تاجیک (فارس) حاکم بر ایران. بعید است همگرایی و همبستگی در جهان ترک تهدیدی برای تمامیت ارضی ایران ایجاد کند. اما خطری بزرگ برای هژمونی #تاجیک (فارس) حاکم بر ایران است. اعتماد به نفس و نیروی معنوی فرهنگی که این پدیده به شهروندان ترک تبار ایران می دهد یک موضوع کلیدی است؛ خصوصاً با توجه به اینکه که ترک تباران چهل درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهند. اگر روزی عامل حمایت سیاسی نیز به این امر اضافه شود، این یک فاجعه برای ناسیونالیسم #تاجیک (فارس) خواهد بود.

بنابراین نظام فعلی ایران هر کاری خواهد کرد تا فضای همگرایی و همبستگی در جهان ترک به مراحل جدی تری نرسد. قدرت و پتانسیل ایران به تنهایی برای برهم زدن این روند کافی نیست. اما روسیه می تواند این کار را انجام دهد، به شرطی که بتواند از مخمصه ای که در اوکراین گیر کرده است پیروز بیرون بیاید. روسیه ای که در اوکراین شکست بخورد، ممکن است امکان مداخله جدی در ترکستان و قفقاز را نداشته باشد. این یک هزیمت بزرگ برای ملی‌گرایان ارتدوکس-اسلاو روس خواهد بود، ولی برای تاجیک‌های شعوبی مسلکی که بر ایران تسلط دارند، هزیمتی بزرگتر خواهد بود.

ایران دلایلی برای حمایت کامل از روسیه در اوکراین دارد. یکی از مهمترین این دلایل، که درباره آن سخن گفته نمی شود، سازمان دولت های ترک است که قوام آن هر روز در حال افزایش است.