ترک، تاجیک و فارس در منابع صفویه و افشار در تواریخ دوره اسلامی فارس نام ولایتی در مرکز ایران کنونی است.

چنانکه از شواهد بر می‌آید این نام از نام قوم باستانی پارس گرفته شده است که در برهه‌ای در این منطقه زندگی می‌کردند و حکومتهایی مانند هخامنشیان و ساسانین تشکیل داده‌اند. لیکن ظاهراً زبان و فرهنگ پارسیان باستان مانند بسیاری زبانهای باستانی همچون زبان لاتین به مرور زمان برافتاده و جای آنرا زبان تاجیکی گرفته است. ولی نام منطقه همچنان به نام همان قوم پارس و یا معرب آن فارس مانده است.

این پدیده نیز در تاریخ بسیار دیده شده است که قومی نامش را به جغرافیایی داده باشد. همانند مثلاً دریای خزر که نامش را از امپراتوری ترکان خزر گرفته است. چنانکه از خط سیر ادبیات مکتوب می توان دریافت زبان تاجیکی از تاجیکستان کنونی و بخشی از افغانستان امروزی به مرور زمان ابتدا در خراسان و سپس در فارس رواج یافته است و مابقی زبان پارسیان باستان که فهلوی و یا پهلوی نام داشت از میان رفته است. از منابع بر می آید که اطلاق نام فارسی به اهالی و زبان مملکت فارس در دوره قاجار و به معنای اهل فارس و یا منتسب به فارس به وجود آمده است و به مرور به تمام تاجیک زبانان فارس، خراسان و عراق عجم تعمیم یافته است. زیرا در منابع دوره های صفوی و افشار فارس صرفاً نام یک ولایت است و معنای قومی / زبانی ندارد. اهالی منطقه فارس و مناطق مرکزی ایران نیز مشخصاً تاجیک نامیده می شوند.

آقای مجید جوادی در مقاله ای این موضوع تاریخی را در دو منبع تاریخی مهم مورد بررسی قرار داده است. این منابع «تاریخ عالم آرای عباسی، جلد اول نوشته اسکندر بیک ترکمان» و «مجموعه مکاتبات سلطان محمود یکم عثمانی و نادر شاه افشار». در ایم مقاله کاربرد عبارات «ترک»، «ترکمان»، «تاجیک» و «فارس» در منابع مذکور بررسی شده است.

فایل پی‌دی‌اف این مقاله ذیلاً تقدیم می‌شود.

ترک، تاجیک و فارس در منابع صفویه و افشار