ایلقار موذن‌زاده

در تقویم کشور روز بیست و یک اسفندماه روز گرامیداشت حکیم نظامی گنجه‌ای نامگذاری شده است. بر همین اساس در شهرهای مختلف کشور مراسمی مرتبط با این موضوع برگزار شده و در حال برگزاری است. مهمترین نکته‌ای که توجه ادیبان و فعالان فرهنگی آذربایجان را به خود معطوف ساخته اهداف و سیاستهای پشت پرده این مراسمات است.

من باب مثال، در مراسمی که در مورخه هجده اسفند سال جاری یعنی دو روز پیش در همدان برگزار شد، گزارش مراسم با چنین تیتری انتشار یافت: «نظامی حتی یک بیت به زبان ترکی ندارد.» تیتر تاسف‌باری که چیزی جز غرض‌ورزی و تلاش برای تحریف پیشینه و آثار تورکی این شاعر بزرگ آذربایجانی ندارد. چرا که اگر هدف، بزرگداشت حکیم بود مراسم با چنین تیتری منعکس نمی‌شد و برخورد علمی و پژوهش‌محور با موضوع می‌شد.

در همین راستا اسناد و مدارکی مبتنی بر پژوهش، ارائه می‌شود که دقیقا در جهت خلاف این ادعا است:

مهمترین سندی که در این راستا می‌توان بررسی کرد دیوان تورکی منتشر شده از کتابخانه «خدیویه مصر» در قاهره در سال ۱۳۸۱ است، که مضافاً، اساتید بزرگی همچون دکتر صدیق و دکتر برات زنجانی که سالها در نشر آثار نظامی کار کرده و بیش از سی سال به تدریس آثار نظامی پرداخته است، اشعار منتسب به وی را تایید کرده است. علاوه بر این نسخه دیگری از کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی به شماره ثبت ۱۹۹/۵ به دست آمده است. این نسخه خطی دارای قصاید وغزلیاتی به زبان ترکی و فارسی است که بخش عمده آن را اشعار تورکی در برگرفته است.

نسخه خطی اشعار ترکی نظامی گنجوی در کشور مصر متعلق به سال ۹۲۳ هجری قمری است که به خط «پیر احمد بن اسکندر» نوشته و ۱۲۰ سال پیش توسط یک عالم مصری با نام «علی اغندی» در یک دفتر همراه با اشعاری از شاعران دیگر گردآوری شده است… استاد «سعید نفیسی» نیز در کتاب «قصاید و غزلیات» خود به این کتاب که در مصر موجود است اشاره کرده‌اند….این آثار توسط تعدادی از نظامی‌شناسان بررسی و مورد توجه و تایید قرار گرفته است. از جمله این نظامی‌شناسان خانم «دکتر آزاده رستم اوا» استاد دانشگاه باکو در کشور آذربایجان است که بعد از خواندن این کتاب نوشته است: « وجود مطالب کتاب و شواهدی که این محقق ارایه داده است، در بسیاری از وجوه با آثار فارسی نظامی تطابق دارد». (خبرگزاری مهر، ۱۳۸۲)

نسخه‌ی دیگری از دیوان تورکی نظامی بزرگ در کتابخانه‌ی موزه مسکو – روسیه نگهداری می‌شود(کریمی، م، ۲۰۲۱). نسخه اشعار تورکی نظامی گنجه‌ای در کتابخانه خدیویه مصر با سرشماره «Şə-C-N-X 186-H-495-47» نگهداری می‌شود.( tonyukuk، ۲۰۰۹)

آی اوزلو نگاریم کیمه مهمان اولاجاقسان

بیر سویله کیمین شانینه شایان اولاجاقسان

شاهلیق چتری وار باشین اوستونده بو آخشام

عنبر چترینله کیمه سلطان اولاجاقسان

شکر دئمیرم من سنه اوندان دا شیرین سن

دلبر نئجه بیر بختوره جان اولاجاقسان

ظلمت گئجه سن نورلی چیراغ، پیس گوزه گلمه

ای آب حیات سن کیمه جانان اولاجاقسان

گئتدین نئجه بس تاب ائله سین هجره “نظامی”

او خسته ایکن، سن کیمه درمان اولاجاقسان

غزل فوق یکی از دهها غزل نظامی می باشد که به زبان تورکی آزربایجانی سروده شده است.

منابع:

مختاری نیا، خلیل. ۱۳۹۴٫ در محضر غزل های ترکی نظامی گنجوی. شعرنو

کریمی، م. ۲۰۲۱٫ Azarketabturan

خبرگزاری مهر، ۱۳۸۲٫ اشعار ترکی نظامی گنجوی منتشر شد. کد خبر: ۳۸۳۰۱

نظامی، الیاس بن یوسف. دیوان، به کوشش ائل اوغلو (صدیار وظیفه)، تهران، اندیشه نو، ۱۳۸۲٫

دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی، به کوشش سعید نفیسی، تهران، فروغی، ص ۲۱۳٫

دیوان ترکی نظامی گنجوی (مقدمه دکتر صدیق)

فصلنامه تخصصی (فرهنگی و علمی و اجتماعی و تاریخی) اینجی دنیزیم، شماره های ۱و۲و۳و۴و۵و۶و۷

Divani-Nizami Gəncəli. Türkcə (Azərbaycanca) qəsidələri, qəzəllər. (Xədiviyyə nüsxəsi) tərtibçi Eloğlu. Hazırlayan və

köçürən: doktor Hüseyn Şərqi Soytürk. Bakı, “Nurlar”, ۲۰۰۶٫

Nizami Gəncəvinin adına çıxılan bir əlyazma haqqında.

Məhəmmədəli Hüseyni. Berlin, 30.01.2004. Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 27 dekabr.- S.3.

Nizaminin türkcə divanı. ۲۰۰۹٫ https://tonyukuk.livejournal.com/97094.htm