امیرافشار افشاری

در خصوص انطباق قلمرو جغرافیایی بیجار گروس در عصر مادها و مانناها با قلمرو و تمدن ترکان در کرانه های رود قزل اوزن می توان به نوشته های دکتر خالقی مقدم ذیل عنوان” قوم افشار و حوزه تمدن قزل اوزن” استناد کرد که بر وجود تمدن و دولت های اقوام التصاقی زبان در مسیر رودخانه های قزل اوزن و تالوار[منطبق با بیجار گروس، تیکان تپه، منطقه افشارات و قیدار نبی، زنجان، ماهنشان،ابهر، خرمدره تا قزوین،قسمتی از همدان و… بعنوان سرزمین قوم افشار] تاکید داشته و بیجار گروس را جزوی از حوزه تمدنی تورکان تحت عنوان حوزه ی تمدنی قیزیل اوزن مورد مطالعه و تحقیق قرار داد.

دکتر خالقی مقدم در کتاب ارزشمند خود تحت عنوان “زنگان؛ سرزمین اقوام افشار” در این خصوص می نویسد:”…خط الرأس شرقی کوههای چهل چشمه و مراتع آن متعلق به طوایف تورک افشار بود بعلاوه مراتع دهستان های تیله کوه و خورخوره در دامنه های شرقی ارتفاعات چهل چشمه جزو مراتع ییلاقی ایلات مختلف افشار بوده است و هنوز آبادی های ترک نشین آن که اغلب با نام های ترکی خوانده می شوند یادآور این مساله است و از جمله آبادی باش قشلاق[به معنای اولین قشلاق طایفه افشار] در دهستان گول تپه شمال غربی شهرستان ساق قیز و در شمال شهر دیواندره و یا در جنوب شهر تیکان تپه ، گروس و در سرمنشأ شاخه قزل اوزن قرار دارد(خالقی مقدم،۱۳۸۲: )

وجود آثار باستانی و تاریخی فراوان و متعلق به عصر باشکوه تورکان در غرب ایران منجمله بیجار گروس مانند قلعه باستانی قمچوغای، گنبد اوشقون بابا ( اوشقون بابا یا اوشون بابا نام یکی از شخصیت های اصلی در داستان های کتاب ده ده قور قوت نیز می باشد)، شهر تاریخی یاسوکند و ابنیه های تاریخی آن ،وجود توپونیم و ائتنوتوپونیم های متعدد و متعلق به جهان تورک در بیجار گروس و همه و همه دلالت بر تعلق تاریخی و فرهنگی بیجار گروس به آذربایجان می باشد که متاسفانه بنا به دلایلی از پیکره آذربایجان جدا کرده و در استانی نامأنوس با فرهنگ و هویت اصلی گروس ادغام شده است.

معبد باستانی تخت سلیمان و همه قلعه هایی مانند قلاع موسولانلو، کورانلو، یاستی قلعه، قیز قلعه انگوران،قلعه گنزه،قلعه ارزه خواران و قلعه بهم در بالای کوه بلقیس[بالقیس – بالقیز] و دهها قلعه دیگر که در حاشیه این معبد تاریخی هستند و از آن محافظت می کنند همه آنها جزو حوزه ی زیستی و تمدنی قوم افشار بوده که از قدیم الایام منطبق با حوزه تمدنی مادآتروپاتگان[آذربایقان] بوده است؛ وجود روستای مادآباد در نزدیکی قیدار، شهرمادنشان(ماهنشان)و دهها شهر و روستا در حوزه تمدنی قیزیل اوزن و گروس بر وجود اشتراکات در مختصات فرهنگی ، جغرافیایی،سیاسی و فرهنگی مادآتروپاتن و اقوام افشار دلالت دارد.”( همان،۱۳۸۲، : )

منبع: خالقی مقدم،محمد،استان زنجان سرزمین اقوام افشار،انتشارات دانشگاه زنجان،سال ۱۳۸۲