نقش محمدامین رسول زاده در شناساندن ترکان آذربایجان و ترکان قشقایی
دکتر توحید ملک زاده
رسول زاده که در سال ۱۹۰۹/ ۱۲۹۸ شمسی روزنامه « ایران نو » را در تهران منتشر می کرد یکسال بعد به سبب فشار دولت روسیه مجبور به ترک تهران شد و همراه با دوست قدیم و هم مسلکش تقی زاده وارد استانبول شد.
رسول زاده پس از ورود به استانبول همراه با سید حسن تقی زاده خانه مشترکی اجاره کرده و برای امرار معاش دربه در دنبال کار بودند. رسول زاده در استانبول به کارهای روزنامه نگاری هم پرداخت و در نشریه « تورک یوردو» مقالاتی تحت عنوان ترکان ایران منتشر نمود.
رسول زاده در این مقالات برای اولین بار از وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ترکان آذربایجانی به عنوان رکن اصلی حکومت در ایران و ترکان قشقایی ساکن در ایالت فارس ایران اطلاعات مفصلی می دهد. رسول زاده این مقالات را براساس مشاهدات و تحقیقات خود حین اقامت در ایران دوره مشروطیت تنظیم کرده بود.
شاید بتوان گفت این مقالات جزو اولین مقالات آذربایجان شناسی آذربایجان جنوب ارس می باشد که در مطبوعات ترکیه و حتی جهان چاپ می گردید. رسول زاده علت چاپ این مقالات را « سعی در آگاهی دادن از وضع کنونی ترکان ایران به خوانندگان » مجله تورک یوردو ذکر می کند. رسول زاده جمعیت ترکان ایران که به قول از ایشان بیشترشان در آذربایجان زندگی می کنند را یک سوم جمعیت ایران می داند.
محتوای مقالات رسول زاده در مجله تورک یوردو چاپ ۱۹۱۲ چنین می باشد:
مقاله اول : جمعیت ترکان در ایران، جغرافیای طبیعی آذربایجان، شهرها، محصولات کشاورزی، رودها و دریاچه اورمیه
مقاله دوم : وضعیت اجتماعی، سیاسی، اوضاع کشاورزی و تجارت ترکان در ایران
مقاله سوم: رابطه ترک و فارس در ایران، حکومت ترکها در ایران، اوضاع سیاسی ایران و نقش ترکها در آن
مقاله چهارم: نقش آذربایجان در نهضت مشروطیت، حزب سوسیال دموکرات ایرانیان در باکو، نمایندگان دموکرات مجلس، ایران نو
مقاله پنجم: زبان رسمی ایران و جایگاه ترکی در ایران، ادبیات مرثیه، ساتیریک در ترکی، مطبوعات ترکی آذربایجان
مقاله ششم: ترکان قشقایی و اوضاع سیاسی، اجتماعی و تاریخی آنان
رسول زاده در مقالات دیگری که در مجله سبیل الرشاد چاپ استانبول چاپ و منتشر گردید از اوضاع گذشته ایران و تاریخ مبارزات مشروطه خواهی در ایران صحبت می کند. این مجموعه مقالات در سال ۱۹۹۳ در استانبول توسط پروفسور یاووز آک پینار ، عرفان مراد و صلاح الدین چاغ و سپس در سال ۲۰۱۳ توسط دکتر یادگار تورک¬ائل در باکو و ترجمه فارسی آن در سال ۲۰۱۹ توسط دکتر حسن صفری در باکو چاپ گردید.
۳۰ اسفند ۱۳۹۹
