دکتر توحید ملک زاده

شهریور ۱۳۲۰ قدرت پوشالی رضاخان درهم شکست و ارتش پوچ وی علیرغم دهه‌ها صرف سرمایه هنگفت در یک روز درهم شکست. ارتش رضاخانی که حتی نتوانست ۲۴ ساعت در برابر قوای روس و انگلیس مقاومت نماید نه تنها ملامت نشد بلکه شکست قاجاریه در برابر روس‌ها که بیش از ده سال انجامید امروزه با طعنه جاهلان آریاپرست و کوروش پرست مواجه می‌شود. فرماندهان آن ارتش شاهنشاهی پوشالی اولین کسانی بودند که گریختند و سربازان پادگانها آخرین نفرها. مقاومت چند نفر مرزبان آذربایجانی نیز به شهادت آن‌ها منجر شد که لازم است هر سال یادبود این قهرمانان برگزار شود.

اشغال آذربایجان توسط روس‌ها و ضعف حکومت، طبق معمول، تحرکات عشایر را زیاد کرده و اورمیه دستخوش ناامنی گردید چرا که روس‌ها به آن‌ها اطمینان داده بودند که تیپ اورمیه حق به کار بردن نفرات و ارابه جنگی در شهر را ندارد و با این اطمینان عشایر مشغول شرارت بودند. با اینحال تیپ اورمیه برای نشان دادن قدرت خود هفته‌ای دو سه بار در مسیرهای ورودی شهر بوسیله یک گردان پیاده، یکدسته توپخانه کوهستانی و یکدسته خمپاره‌انداز اقدام به پیاده روی می‌کرد تا تلاشهای اشرار برای تصاحب اورمیه را خنثی کند.

در آن زمان اوضاع اطراف اورمیه مخصوصا محال نازلوی اورمیه (شمال شهر) بسیار خطرناک بود تا اینکه در یکی از روزها به واحدی از ارتش به فرماندهی سرگرد هدایت اله مافی فرمانده هنگ پیاده تیپ اورمیه دستور داده می‌شود تا برای پیاده روی در مسیر محال نازلو به طرف روستای گجین آماده شود.

مافی که به سبب جسارتش در برابر اشرار، نزد اهالی اورمیه محبوبیت فراوان داشت در روز چهارشنبه ۲۵ بهمن ماه ۱۳۲۳ در حالیکه هوای اورمیه بسیار سرد و تقریبا ۳۰ سانتی متر برف روی زمین نشسته بود، در رأس یک واحد از تیپ اورمیه برای راهپیمایی به طرف نازلو حرکت می‌نماید. اصرار افسران و سربازان برای انصراف از راهپیمایی را گوش نکرده و در جواب گفت: پس این اسلحه برای چیست؟ با آن‌ها می‌جنگم. که متاسفانه به محض رسیدن به قریه مذکور درگیری شدید با اشرار شروع و سرگرد مافی با اصابت چهار گلوله در جا شهید می‌شود. این حادثه نه تنها دوستان و همکاران نظامی او را، بلکه تمامی اهالی اورمیه را بسیار ناراحت و نگران کرد. فردای آنروز برای تشییع جنازه مافی، شهر اورمیه تعطیل و عزای عمومی اعلام گردید. چندین هزار نفر پیاده تا گورستان کنار شهر، جنازه این افسر شریف را تشییع کردند. قرستان محل دفن وی بعدها در ورودی شهر از سلماس تبدیل به پارک شد و «ساعات پارکی» نامیده شد با اینحال مزار وی به افتخار شجاعت وی در برابر اشرار مسلح نگه داشته شد. یکی از خیابانهای اورمیه نیر به نام این افسر شریف «خیابان مافی» نامیده شد.

پس از ختم غائله قریه گجین، یک گروهان در قریه مزبور برای تأمین امنیت مطقه نازلو مستقر و ستون فوق الذکر شبانه به اورمیه مراجعت کرد و در روز ۲۸ بهمن ماه یک گروهان از اورمیه تجهیز شد تا به قریه گجین اعزام و گروهان آنجا را تعویض نماید. این گروهان به محض خروج از شهر اورمیه و رسیدن به ارتفاعات جوودلر داغی به عده‌ای از عشایر مسلح که شمار آنان ۲۰۰ نفر تخمین زده می‌شد برخورد مینماید و جنگ سختی درمیگیرد. فوراً دو ارابه جنگی به کمک گروهان اعزام و حمله دو گروهان با پشتیبانی ارابه جنگی به ارتفاعات آغاز می‌گردد و اشرار با جا گذاشتن ۲۵ کشته مجبور به فرار و تخلیه ارتفاعات مزبور می‌شوند.

گفتنی است: سرهنگ دوم هدایت الله مافی فرزند جعفر در سال ۱۲۸۵ متولد گردید. مافی‌ها دسته‌ای از ترکان افشار بودند که در اورمیه و سلماس بانی خیرات بوده و جوانان آنان علاقه فراوانی به امور نظامی‌گری داشتند. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال ۱۳۰۸ وارد دانشکده افسری گردید. مافی در سال۱۳۱۰ اولین درجه نظامی خود را با عنوان ستوان دومی را اخذ و در سال ۱۳۲۴ به درجه سرهنگ دومی نایل آمد. در طول خدمت خود فرماندهی گروهان سوم هنگ ۲ تیپ و گروهان دوم هنگ ۷مستقل گارد پیاده، ریاست کارگزینی ستاد لشکر، فرماندهی هنگ ۴ پیاده رضائیه و معاون صفی تیپ رضائیه را در کارنامه خود دارد. بنا به نقل معمرین شهر بعلت اشغال پادگان توسط روسها، نیروهای ارتش در اقصی نقاط شهر تمرکز داشتند و نیروهای سرهنگ مافی در باغات اطراف شهر (خیابان مافی کنونی) مستقر بودند. بعدها بیاد رشادت‌های ایشان نام همین گذرگاه بنام خیابان مافی نام‌گذاری گردید.

۲۴ بهمن ۱۳۹۹