قاراباغ ظفری، مؤوجود دوروم و پئرسپئکتیولر – پاشا حسنلی
۴۴ گونلوک قاراباغ موحاریبه‌سی نین ماهیتی، گئدیشاتی، خصوصیتی و نتیجه‌لری شوبهه‌سیز کی، حله اوزون مودت دانیشیلاجاق، چوخ‌سایلی یازیلار، چیخیشلار و علمی تدقیقات اثرلری‌نین مؤوضوسو اولاجاق‌دیر.
۴۴ گونلوک قاراباغ موحاریبه‌سی نین ماهیتی، گئدیشاتی، خصوصیتی و نتیجه‌لری شوبهه‌سیز کی، حله اوزون مودت دانیشیلاجاق، چوخ‌سایلی یازیلار، چیخیشلار و علمی تدقیقات اثرلری‌نین مؤوضوسو اولاجاق‌دیر. طبیعی‌دیر. میللتیمیزین سون ایکی عصیردن آرتیق بیر دؤور اوچون ان اهمیتلی، دؤنوش مرحله‌لری‌نین بیریندن صؤحبت گئدیر. هم ده بو دؤورون اوولکی اهمیتلی دؤورلریمیزدن فرقلی بیر خصوصیتی وار.
۱۸۱۳ و ۱۸۲۸-جی ایللر وطنیمیزین پارچالانماسی، آرازدان شیمال‌دا، جنوبی قافقازدا یئرلشن اراضیلریمیزین روس ایمپراتورلوغو طرفیندن ایشغالی میللی دؤولتچیلیگیمیزه سون قویماقلا یاددا قالدی، تاریخیمیزین منفی معنادا دؤنوش مرحله‌سی اولدو. بو دؤوردن باشلایاراق، بؤلگه‌نین آپاریجی و دؤولت قوران خالقی اولماغیمیزا باخمایاراق، تدریجاً روس سیاستی نتیجهسینده تأثیریمیز آزالماغا باشلادی.
نؤوبتی اهمیتلی مرحله ۱۹۱۸-جی ایلدیر. بو ایل مایین ۲۸- ینده ایشغال اولونموش قوزئی آزربایجاندا میللی دؤولتچیلیگیمیز بؤیوک قوروجو بابالاریمیزین سعی‌لری، ائلجه ده، عثمانلی تورکیه‌سیندن یاردیما گلمیش نورو پاشانین کوماندان‌لیغی آلتیندا یارانمیش قافقاز ایسلام اوردوسونون کؤمگی ایله رسماً قورولدو، آزربایجان خالق جومهوریتی تأسیس اولوندو. لاکین بو پروسئسده میللت اولاراق ایروان شهری و اطرافی اولماقلا ۹۰۰۰ کیلومتر مربع اراضیلریمیزی، ائلجه ده، بورچالی، قارایازی و دربند شهرینی اطرافی ایله بیرلیکده ایتیردیک. هم ده، دؤولتیمیز الیمیزده قالان ۱۱۴۰۰۰ کیلومتر مربع اراضیلریمیزه ده اصلینده اؤز موستقیل حقوقلارینی تام تأمین ائده بیلمه‌ییب، گوجلو اوردو و گوجلو جمعیت فورمالاشدیرا بیلمه‌دی. شوبهه‌سیز کی، بونون چوخ‌سایلی عملی و نظری سببلری وار.
نتیجه‌ده داها بیر دؤنوش مرحله‌سی میدانا گلمیش اولدو: ۲۸ آپرئل ۱۹۲۰- جی ایل. بو حادثه‌ده موستقیل دؤولتیمیزی ایتیرسک ده، روسیه‌نین بیر ویلایتینه چئوریلمه‌دیک، آزربایجان شوروی سوسیالیست جومهوریتی اولدوق. او دؤور اوچون اصلینده بونو دا بیر نائیلیت حساب ائتمه‌لی‌ییک. لاکین، شوروی دؤورونده وطن تورپاقلاریمیز داها دا کیچیلدی، ائرمنیستان اراضی‌سی ۲۹.۸ مین کیلومتر مربع قدر آرتیریلدی، بیزیمکی ایسه طبیعی اولاراق ۱۱۴۰۰۰ کیلومتر مربعدن ۸۶.۶ مین کیلومتر مربعه قدر آزالدیلدی.
نؤوبتی اهمیتلی مرحله ۱۹۸۸-جی ایلده ۱۷ نویابردان باشلانغیجینی آلمیش میللی آزادلیق حرکاتی و شوروی‌نین داغیلماسی نتیجهسینده موعاصر آزربایجان جومهوریتی‌نین یارادیلماسی‌دیر. لاکین بو پروسئسده ده داغلیق و حتی آران قاراباغین خئیلی حیصه‌سی اولماقلا، داها ۱۸۰۰۰ کیلومتر مربع اراضیمیزی حقوقی اولماسا دا، فعلی شکیلده ایتیرمیش اولدوق. بو دوروم ۲۰۲۰- جی ایل ۲۷ سئنتیابر تاریخینه دک داوام ائتدی.
گؤردوگوموز کیمی، یوخاریدا سسلنن بوتون اهمیتلی، تاریخی مرحله‌لرده هر نه قدر سیاسی اوغورلارا ایمضا آتمیش اولساق بئله، تورپاق ایتیرمیشیک. هم ده ساده‌جه تورپاق ساحه‌سی دئییل، وطن تورپاغی. بوتون بو دؤنملر موحاریبه‌لرله موشایعت اولوندو. بیز بو موحاریبه‌لری اودوزدوق. شوروی‌نین داغیلماسی پروسئسین‌ده، ایمپراتورلوغون موختلیف اراضیلرینده چوخ‌سایلی میللی موناقیشه اوجاقلاری میدانا گلسه ده، مینیمال ایمکانلارا صاحب اولماغینا باخمایاراق، مقاومت گؤستر‌ن، موحاریبه آپاران، میثیل‌سیز قهر‌مان‌لیقلار گؤستر‌ن و ۲۰۰۰۰-دن آرتیق شهید وئرن یالنیز آزربایجان خالقی اولدو. نه گورجو، نه مولدووا، نه اوکراینا و شیمالی قافقاز (چئچئن میللی حرکاتی استثنادیر) بو میقیاسلی موقاویمتله چیخیش ائده بیلمه‌دی. بو خوصوص موطلق آیریجا قئید اولونمالیدیر. لاکین او موحاریبه نی، یعنی، ۱-جی قاراباغ ساواشینی دا اودوزدوق. بو آجی مغلوبیت سیاسی، اقتصادی و مدنی باخیمدان میللتیمیزه و دؤولتیمیزه نه قدر بؤیوک زیانلار وورسا دا، ان بؤیوک ضربه میللی حیثیتین تاپدالانماسی، میللی روحون سیندیریلماسی، آلچالدیلماسی نتیجهسینده ناتامام‌لیق کومپلئکسی‌نین فورمالاشماسی، قهرمان اینسانیمیزا یاراشمایان تصوورلرین میدانا گلمه‌سیندن عبارت ایدی.
۴۴ گونلوک ۲-جی قاراباغ ساواشی ایکی عصردن آرتیق مدتده، ایلک دفعه دؤولتیمیزین و وطنداشیمیزین اراضی ایتکیسی عنعنه‌سینه سون قویاراق، وطن تورپاغینی گئری قایتارماغا، میللی اوردو، میللی ضابیط هئیتی و کوماندان‌لیغی ایله بیرلیکده وطن موحاریبه‌سینین غالیبینه چئوریلدی، غلبه سئوینجینی، اونون وئردیگی میللی غورور، یوکسک لیاقت حیسسینی تأمین ائتدی، ناتامام‌لیق کومپلئکسین‌دن قورتولدو، غلبه چالمیش میللت اولدوغونو تصدیقله‌دی، اؤزو ده بو غلبه نه سیاسی دانیشیقلار، نه ده قفیل کئچیریلن آنی عملیات نتیجهسینده دئییل، آچیق میدان ساواشلاریندا الده اولوندو. دؤولتیمیز گئنیش میقیاسلی، ان موعاصیر حربی تئکنولوژی یئنیلیکلرله سیلاحلانمیش، موعاصیر تیپلی، قافقازین ان گوجلو اوردوسونا صاحیب، حتی قافقاز اؤلچولرینی ده آشا بیله‌جک گوجده اوردویا مالیک بیر دؤولت اولدوغونو بوتون دونیایا گؤستردی. شوشانین آزاد اولونماسی عملیاتی موعاصیر دونیا حرب تاریخی‌نین پارلاق صحیفه‌لریندن بیری اولماقلا، بو موحاریبهنین ماهیتینی اؤزونده داشییان اساس رمزینه چئوریلدی. هم ده نظره آلساق کی، قهرمان اوردوموز تکجه ائرمنیستانلا دئییل، هم ده هاوادارلیق ائد‌ن بیر سیرا کیفایت قدر گوجلو دونیا دؤولتلری‌نین ده خصوصی بؤلمه‌لری ایله، بیر سیرا خاریجی دؤولتلرین حربی و سیاسی گوجو و دونیادا بؤیوک تأثیره مالیک اولان دونیا ائرمنچی‌لیگی ایله دؤیوشوردو، غلبه‌نین میقیاسینی تصوور ائتمک چتین دئییل. ایشغالدان آزاد ائدیلمیش اراضیلرین جوغرافی مؤوقعتینی نظره آلاراق، اوردوموزون تکجه قاراباغ اوغروندا دئییل، هم ده بوتؤولوکده تورک دونیاسی‌نین بیرلیگی، دونیانین ژئوسیاسی دوزنی‌نین عدالت‌لی ایداره ائدیلمه‌سی و اقتصادی تهلوکسیزلیگی‌نین تأمیناتی اوغروندا بؤیوک ساواش آپارماسی آیریجا یازی‌نین مؤوضوسودور.
خوصوصی قئید ائدیلمه‌لی‌دیر کی، ۴۴ گون عرضینده ائرمنیلرین اؤز خالقلاری حاققیندا یاراتدیقلاری، یوکسک و قدیم مدنیت، یوکسک دؤیوش روحو و قابیلیتی افسانه‌لری تمامیله محو اولدو. ایشغال اولونموش اراضیلرده‌کی باربارلیق عمللری، اینسانلارا، تاریخی عابیده‌لره، تیکیلی‌لره و حتی طبیعته قارشی تؤردیله‌ن میثیل‌سیز جینایتلر دونیایا نوماییش ائتدیریلدی و بو توپلومون هانسی معنوی، اخلاقی دگرلره مالیک اولدوغو حاقیندا تصوور یاراتدی. عئینی زاماندا، ائرمنی توپلومونون کناردان دستک آلمادیغی تقدیرده دؤولت یاراتماق، اوردو قورماق، نیظاملی جمعیت فورمالاشدیرماق قابیلیتی‌نین اولماماسی، ماهیت اعتباری ایله اصلینده ائرمنیستان آدلانان قورومون بیر تئرور تشکیلاتی اولماسی حاقیندا بیلدیکلریمیز بوتون دونیا طرفیندن ده گؤرسندی. بوتون بونلارین نتیجهسینده عومومیتله بئله بیر دؤولتین مؤوجودلوغونون مومکون اولمایاجاغی آرتیق هئچ کسه سیر دئییل.
۱۰ نویابر تاریخینده موحاریبهنین دایاندیریلماسیندان سونرا، جمعیتیمیزی ناراحات ائد‌ن، هم ده حاقلی ناراحات ائد‌ن اساس مسأله روس قوشونلاری‌نین اؤلکه‌میزین اراضی‌سینه داخیل اولماسی و بوندان سونرا قاراباغین ایشغالدا قالان حیسه‌سینده سرگیلدیگی داورانیشلاریندان عبارتدیر. بو ناراحاتچی‌لیق اونا گؤره طبیعی‌دیر کی، یوخاریدا گؤستریلن ایکی عصیرلیک بلالاریمیزین سببکاری هئچ شوبهه‌سیز روسیه‌دیر. آزربایجان تورپاقلاریندا ائرمنیستان دؤولتینی یارادان، قاراباغ موناقیشه‌سینی تؤر‌دن، ائرمنیلره ایشغال اوچون شرایط یارادان، عئینی زاماندا سون ساواش‌دا دا ائرمنیلری حربی، سیلاح-سورساتلا دستکله‌ین ده شوبهه‌سیز، روسیه‌دیر. ۱۸ نویابر تاریخینده تلوزیونا موصاحیبه وئرن روسیه پرئزیدئنتی ولادیمیر پوتین آچیق اعتراف ائتدی کی، ۴۴ گونلوک موحاریبه مودتینده ائرمنیستانا هر جور دستک وئریب. دؤولتیمیزین باشچی‌سی دا خاریجی ژورنالیستلره وئردیگی موصاحیبه‌لرده آچیق-آشکار بیان ائتدی کی، اصلینده مینسک قروپونون همصدری اولان و بیطرف اولمالی اولان روسیه ائرمنیستانا یاردیم ائدیر. طبیعی کی، بو شرطلر آلتیندا روسیه‌نین قاراباغا، آزربایجان اراضی‌سینه صولحمراملی آدی آلتیندا داخیل اولماسینا راضیلیق وئررکن اؤلکه رهبری مؤوجود وضعیتی و دؤولتیمیزی گؤزله‌یه بیله‌جک تهدیدلری نظره آلماق مجبوریتینده اولوب. چوخ بؤیوک احتیماللا، اؤزونون ایکی یوز ایللیک پلانی‌نین تهلوکه آلتیندا اولدوغونو گؤر‌ن روسیه‌نین ۱۰ نویابر بیاناتی اولمادیغی تقدیرده اؤلکه‌میزه بیلاواسیطه حربی تجاووزه کئچه‌جگی ده مومکون ایدی. همین گون وورولان هئلیکوپتئر و باکی ایستیقامتینه آتیلان راکئت و یاخود راکئتلر ده سؤزو گئدن تهدیدلرین اوزده گؤرسه‌نن فاکتلاریندان حساب اولونا بیلر. روسیه هئچ شوبهه‌سیز کی، قافقازدا اؤز مؤوجودلوغونو آرتیرماغا، اؤز ماراقلارینا قارشی فورمالاشماقدا اولان ژئوسیاسی تهدیدلری آرادان قالدیرماغا چالیشیر. روسیه حتی جنوبی قافقازی اؤز اراضی‌سی حساب ائدیر و اونو الینده ساخلاماغا چالیشیر. حساب ائدیر کی، خانکندینی الینده ساخلاماقلا هم آزربایجانا، هم ده ائرمنیستانا تأثیرینی آرتیراجاق، اؤز سیاسی خطی‌نده ساخلایا بیله‌جک، سونرادان بو تأثیری گورجوستانا دا ترانسفئر ائد‌جک. لاکین بو مومکون‌دورمو؟ روسیه بو ایسته‌گینه نایل اولا بیله‌جک‌می؟ یوخسا بو ایستک روسیه‌نین اؤزونو ضعیفله‌دیب، داها دا تله‌یه سالاجاق، جنوبی قافقازدان بیردفعه‌لیک چیخمالی اولاجاق؟
گورجوستان نه اینکی روسیه‌نین تأثیری آلتیندا دئییل، حتی موناسیبتلری دوشمن‌چی‌لیک حددین‌ده‌دیر، آمئریکانین و غربین ژئوسیاسی تأثیری آلتیندادیر. جنوبی اوسئتییا و آبخازییا دونیا بیرلیگی طرفیندن گورجوستانین اراضی‌سی حساب اولونسا دا، روسیه طرفیندن موستقیل دؤولت کیمی تانینیب و فعلی شکیلده ایشغال اولونوب، ایکی اؤلکه آراسیندا سرحدلر باغلیدیر. گورجوستاندا ناتو بیرگه تعلیم‌لر کئچیریر، غئیری رسمی شکیلده معین بیر میقداردا حربی گوجو بو اؤلکه اراضیسینده دایمی یئرلشدیگی دئییلیر، حتی بو حربی بلوکا داخیل اولماق احتیمالی‌نین دا یوکسک اولدوغو سؤیله‌نیلیر. بئله‌لیکله، روسیه‌نین گورجوستانا قاییتماق، اونو اؤز سیاسی خطینه داخیل ائتمک احتیمالی رئال گؤرونمور.
ائرمنیستاندا پاشینیان حاکیمیتی غربه مئیللی‌دیر، غرب قورولوشلاری طرفیندن حاکیمیته گلیشی دستکه‌لنیب، روسیه‌نین تأثیری آلتیندان چیخماغا، حتی اراضیسیندن روسیه‌نین گومروده‌کی حربی یئرلشگه‌سینی ده چیخارتماق عزمین‌ده‌دیر. روسیه‌نین قاراباغا داخیل اولوب، اورا صاحب چیخدیغینی، ائرمنیلری تام بی‌آبیرچی مغلوبیتدن قورتارماسی و داغلیق قاراباغدا ائرمنی مؤوجودلوغونو ساخلاماسی فاکتینی ائرمنیستانین داخیلی سیاستینه تأثیر مئکانیزمی کیمی ایستیفاده ائتمک نیتینده‌دیر. ائرمنیلره «سیزی من خیلاص ائتدیم»، «قوندارما رئژیمی حله کی ساخلاییرام»، پاشینیانی دئویریب، «منه لازیم اولان اینسانلاردان بیرینی حاکیمیته گتیرسه‌نیز و غربدن اوزاقلاشیب، یئنیدن منیم تام شکیلده تأثیریمیه داخیل اولسانیز، سیزه کؤمک ده ائده‌بیلرم، بو تورپاقلاردا دستکله‌یه بیلر‌م» مئساژینی وئریر. محض بو سببدن ده قاراباغین ایستاتوسو مسئله‌سینه باخیلا بیله‌جگینی سسلندیریر. لاکین حله‌لیک ائرمنیستاندا باش وئرن حادثه‌لر گؤستریر کی، حتی اولدوقجا بی‌آبیرچی مغلوبیته باخمایاراق، پاشینیان علیه‌ینه، اونون ایستعفاسی طلبی ایله کئچیریلن میتینگ‌لرده روسیه ۱ شبکه‌سی‌نین موخبیری‌نین ده دئدیگینه گؤره ایشتیراکچی‌لارین سایی ۵-۶ مین‌دن آرتیق اولمور. بونون اساس سببلرین‌دن بیری هم ده اودور کی، پاشینیان غرب طرفیندن حاکیمیته گتیریلمکله یاناشی، اؤلکه‌نین دولانیشیغی دا اساساً غربده‌کی ائرمنی لوبی‌سی‌نین یاردیملارینا اساس‌لانیر. روسیه‌نین ائرمنیستانا مادی یاردیم ائتمک ایمکانی چوخدان یوخدور. روسیه ائرمنیلره یالنیز تهلوکه‌سیزلیگینی تأمین ائتمک، قاراباغین و اطراف اراضیلرین ایشغالدا قالماسینی تأمین ائتمک اوچون لازیم ایدی. لاکین شانلی آزربایجان اوردوسو بو اراضیلرین بؤیوک اکثریتینی آرتیق اؤز رشادتی حسابینا ایشغالدان آزاد ائدیب، مرکزی حیصه‌لرین ائرمنی اهالی‌سی ده اساساً اورانی ترک ائدیب و گله‌جکده داها دا گوجلنمکده اولان، قارداشی تورکیه‌نین ده دستگینه امین اولان آزربایجان دؤولتی‌نین قالان حیصه‌نی ده گئری قایتاراجاغی شوبهه دوغورمور، او جمله‌دن ائرمنیلر ده. ائرمنیلر قاراباغدا یاشایا بیله‌جکلرینه اینانمیرلار، یاشایا بیلسه‌لر بئله، آزربایجان قانونلارینا تابع اولمالی اولاجاقلارینی آرتیق اساساً بیلیرلر. حتی بیر سیرا ائرمنی سیاست‌چیلری حساب ائدیرلر کی، قاراباغلا باغلی آرزولاری‌نین پئرسپئکتیوی بئله داها چوخ غربین یاردیمینا اساسلانا بیلر. بو دا روسیه‌یا احتیاجی خئیلی درجه‌ده آزالدیر. عئینی زاماندا زنگین و آپاریجی دونیا دؤولتلری‌نین اکثریتی روسیه و اوزانتیلارینی اؤزلرینه رقیب دوشرگه‌ده گؤرورلر. بو باخیمدان روسیه ائرمنیستانا بیر یوکه چئوریلمکده‌دیر. بئله گؤرونور کی، پاشینیانی دئویرمک ائله ده آسان اولمایاجاق، اولسا دا اونون یئرینه داها غرب‌پرست، آنتی‌روسیه سیاست‌چیلریندن بیری‌نین گلمه‌سی احتیمالی بؤیوکدور. بئله‌لیکله، یوخاریدا دئییله‌نلرین اوزرینه آمریکادا بایدئنین حاکمیته گله‌جگینی و اونون یؤنتیمی‌نین پوتین روسیه‌سینا موناسیبتینی ده علاوه ائتسک، روسیه‌نین چوخ یاخین‌دا ائرمنیستانی دا ایتیرمه‌سی احتیمالی اولدوقجا یوکسکدیر.
آزربایجان دؤولتی میللتیمیزین ایکینجی دؤولتی اولان، هم ده ناتو عضوو تورکیه ایله بیرلیکده موستقیل سیاست آپاریر، او جمله‌دن روسیه ایله نورمال، حتی مئهریبان موناسیبتلری داوام ائتدیرمک ایسته‌گین‌ده‌دیر. لاکین روسیه‌نین قاراباغداکی داورانیشی بو دؤولته قارشی دؤولتیمیزین موناسیبتلرینه تأثیرسیز اؤتوشمه‌یه‌جک. روسیه بو فاکتورو نظره آلماق مجبوریتینده‌دیر. روسیه قاراباغدا اویون قورماق ایمکانیندان محروم اولاجاق، چونکی «تماس خطی‌نین» اطرافی کیفایت قدر گوجو اولان آزربایجان اوردوسو ایله یاناشی، تورکیه اوردوسو حیصه‌لری طرفیندن ده دؤوره‌یه آلیناجاق. عئینی زاماندا، روسیه‌نین قاراباغدا و یا هر هانسی باشقا یئرده آزربایجانین میللی ماراقلارینا قارشی تؤرده بیله‌جگی هر هانسی تهدید، اؤلکه‌میزده آنتی‌روسیه احواللارینی گوجلندیره‌جک، حتی دوشمن مؤوقعینه ده گتیرمک احتیمالینی یاراداجاق. نتیجه‌ده خاریجی سیاستده ائدیله بیله‌جک دگیشیکلیکلرله یاناشی، داخیلی سیاستده ده روسیه‌نین تأثیر ایمکانلارینی آزالاجاق، «بئشینجی ستون» آدلاندیریلان دایره‌لری بوتون حاکیمیت قوروملاریندا تامامیله سیخیشدیریلاجاق، ایندییه کیمی قاراباغی ایشغال ائد‌ن ائرمنیستان طرفدارلاری اؤلکه‌میزده هر هانسی شکیلده دؤولت قوروملاریندا آچیق شکیلده تمثیل اولونماسی نه درجه‌ده مومکون ایدیسه، قاراباغ واسطه‌سیله دؤولتیمیزه تهدید یاراتدیغی حالدا روسیه طرفدارلارینا دا عئینی موناسیبت سرگیله‌نمه‌لی اولاجاق. اصلینده آرتیق بئله اولمالی‌دیر کی، تارازلیق یارانسین. قارابا‌دا، الینده بیرباشا اؤلکه‌میزه تأثیر ائتمک ایمکانی الده ائتمک ایسته‌ین بیر دؤولتین تمثیلچیلری‌نین حاکیمیت دایره‌لرینده هر هانسی حجمده تمثیل اولونماسی میللی و دؤولت تهلوکه‌سیزلیگیمیز اوچون رئال تهدیددیر.
بئله‌لیکله، روسیه هم ائرمنیستانا، هم ده آزربایجانا تأثیر ائتمک ایمکانلارین‌دان محروم اولاجاق و قاراباغ اویون قوروجولوغونو ایتیرجک.
لاکین سوال اولونا بیلر کی نتیجه نئجه اولاجاق؟ روس اوردوسو قاراباغدان معلوم بیاننامه‌ده دئییلدیگی کیمی، بئش ایلدن سونرا راحتجا چیخاجاق‌می؟ قاراباغی ائرمنیلرین ایداره‌چیلیگین‌ده ساخلایاجاق‌می؟ و یا اؤزو بو اراضیمیزی صاحیبلنمک، اؤز اؤلکه‌سی‌نین ایداره‌چیلیگینی ابدی‌لشدیرمک فیکرینه دوشه‌جک می؟
بو سواللارا جاواب وئرمک اوچون هم ده بؤلگه یه ماراقلی اولان دؤولتلرین ماراقلارینا نظر سالماق گرکدیر. بونلارین باشین‌دا البته کی، تورکیه گلیر. تورکیه آزربایجانلا بؤلگه‌ده عئینی سیاسی خطه مالیکدیر، هدفلر ده عئینی‌دیر. تک میللتین ایکی دؤولتی دوروموندادیرلار. هر آددیم‌دا، او جمله‌دن ۴۴ گونلوک موحاریبه نین گئدیشاتیندا دا بو سیاست اؤزونو هر کسه گؤستردی. هم ده بو بیرلیگین کؤکو چوخ درین‌ده‌دیر، تک سیاسی رهبرلرین موناسیبتلرین‌دن آسیلی دئییل، هم ده میللتیمیزین تاریخی و ائتنیک کؤکلرینه، میللی و دؤولت ماراقلارینا اساس‌لانیر. اراضیمیزده تورکیه اوردوسو دا وار و اولاجاق. بو اوردو دونیانین ان قودرتلی اوردولاریندان بیریدیر، گئت-گئده ده قودرتی آرتماقدا داوام ائدیر. بو اراضیده، او جمله‌دن قاراباغ اوغروندا تورک اوردوسو و میللتی موحاریبه یه حاضر اولدوغونو تکجه دؤولت یئتکی‌لیلری‌نین بیاناتلاری ایله دئییل، رئال حرکتلرله ده نوماییش ائتدیرمیشدی. تورکیه و آزربایجانین دؤولت ماراقلاری روسیه‌نین بو جوغرافییانین اساس صاحیبی اولماماسینی، جنوبی قافقازدا و خزر حؤوزهسینده محض تورکیه‌نین گوجله‌نمه‌سینی و خزرین او بیری تایینا آتلاماسینی طلب ائدیر. هم ده تورکیه ناتو دؤولتی‌دیر. بو بلوکون بعضی اؤلکه‌لرین‌ده تورکیه دؤولتی‌نین یئریتدیگی موستقیل سیاسته هر نه قدر اعتراضلار اولسا دا، دفعه‌لرله بلوک یئتکی‌لیلری‌نین بیاناتلاریندا دا سسلندیگی کیمی، تورکیه ناتویا لازیمدیر، هم ده چوخ. یاسال شکیلده تورک اوردوسونون آزربایجاندا یئرلشمه‌سی اصلینده ناتو اوردوسونون دا یئرلشمه‌سی حساب اولونور. طبیعی کی موحاریبه حالیندا دا بوتؤولوکده شیمالی آتلانتیک بلوکونون پروسئسه قوشولماسینا گتیریب چیخاردا بیلر. دوشونمور‌م کی روسیه‌یه بئله پئرسپئکتیو لازیمدیر.
موحاریبه دؤورونده اؤلکه‌میزه هم حربی-تئکنیکی، هم ده سیاسی دستک گؤسترمیش، و بونو اصلا گیزلتمه‌ین داها بیر اؤلکه ایسرائیلدیر. ایرانین شیمال سرحدلرینده یئرلشن، ایرانین بیر سیرا ساحه‌لرده تحریمدن خلاص کوریدورو اولان ائرمنیستانی ازمیش گوجلو آزربایجان ایسرایله لازیمدیر. هم ده ایران، روسیه و فرانسه‌نین سیاسی، ایستراتئژی تأثیری آلتیندا اولمایان، آوراسییا ائنئرژی دهلیزی‌نین اهمیتلی حیصه‌سینه چئوریلمیش، بؤیوک سیاسی- اقتصادی گله‌جگی اولان، حتی تورکیه کیمی واجیب گوج مرکزی ایله موناسیبتلری داها یوکسک سویه‌یه چاتدیریلماقدا اعتبارلی طرفداش و واسطه‌چی اولا بیله‌جک آزربایجان و بوتؤولوکده جنوبی قافقاز لازیمدیر. بو موحاریبه‌‌دن سونرا ایسرایلین بوتؤولوکده جنوبی قافقازدا فعاللیغی آرتماغا داوام ائد‌جک.
جنوبی قافقازدا و خصوصیله آزربایجانین یانیندا چوخ دا اوزده گؤرسه‌نمه‌ین، اما وارلیغینی گؤرمه‌مک مومکون اولمایان داها بیر دؤولت اینگیلستان‌دیر. اینگیلستان‌ین جنوبی قافقازدا، خوصوصیله آزربایجاندا ماراقلی اولماسی ۱۹-جو عصیردن معلومدور. عئینی ماراقلار ایرانا دا عاییددیر. ۱۹۷۹-جو ایل اینقلابینا قدر اینگیلستان آمریکا ایله بیرلیکده ایرانین اساس ایداره‌چی‌سی ایدی، درین قاتلاردا بو گون ده ایراندا خئیلی سایدا گوجو وار. لاکین خمینی اینقلابین‌دان سونرا اؤز مؤقعلرینی فرانسه و روسیه‌یه گذشته گئتمه‌لی اولسا دا، گئری دؤنوش آرزوسوندادیر و مؤوجود رئژیمین علیه‌ینه فعالیت گؤسترمه‌سی شک‌سیزدیر. بو مسأله‌ده ایسرایل ایله موتفیق‌دیر و ایسرایلین آزربایجانداکی ماراقلاری حاقیندا دئدیکلریمیز اینگیلستانا دا عاییددیر. خزر دنیزی حؤوزهسینده مؤحکم‌لنمک و اورتا آسییا بؤلگه‌سینه چیخیش الده ائتمک، ائلجه ده خزر دنیزی و مرکزی آسیانین نفت-گاز رزئرولری‌نین آزربایجان و تورکیه واسطه‌سیله اوروپایا نقلینده، اوروپانین روسیه قارشیسیندا انئرژی آسیلی‌لیغی‌نین تامامیله آرادان قالخماسیندا اولدوقجا ماراقلیدیر ( بریتیش پترولیوم-ون آزربایجانداکی فعالیتی هر کسه معلومدور)، روسیه ایله تاریخین درینلیک‌لریندن گلن رقابتی وار. بو ایستیقامت‌لرده ده تورکیه ایله موتفیق‌دیر. ۴۴ گونلوک موحاریبه ده اورتادا گؤرسنمه‌سه ده، اصلینده وارلیغی آشکار حیس اولونوردو. توووزا هوجومدان سونرا، ائلجه ده موحاریبه‌‌دن بیر نئچه گون اول بریتانیا پارلامئنتی‌نین آزربایجانین حاقلی مؤوقئعینی دستکله‌ین بیاناتی، همچینین آزربایجانی دوردورماق مقصدیله بیرلشمیش میلتلر تهلوکه‌سیزلیک شوراسی‌نین قراری‌نین قارشیسی‌نین آلینماسین‌داکی فعالیتی هر کسه معلومدور. عومومیتله، تورکیه‌نین حاضیرکی هدفلرینده اینگیلیستان‌نین موتفیق‌لیگی حاقیندا کیفایت قدر معلوماتلار دونیا و روس مطبوعاتیندا یاییملانماقدادیر.
یوخاریدا سسله‌نن بوتون ایستیقامتلر اوزره اولدوقجا درین ماراقلاری اولان، روسیهنی اؤز میللی و دؤولت ماراقلارینا اساس تهدید اعلان ائتمیش، روسیهنی تحریملرله احاطه‌له‌میش، اونو سارسیتماغی، اؤز قینینا چکیلمه‌گی قارشی‌سینا مقصد قویموش آمئریکا بیرلشمیش دؤولتلرینی ده نظره آلمالیییق. عئینی زاماندا اورتا آسیا بؤلگه‌ده روسیهنی سیخیشدیرماقدا ان بؤیوک ماراغی اولان دؤولت ده محض آمریکادیر، هم ده تکجه ژئوسیاسی سببلردن دئییل، هم ده ایقتصادی ماراقلاردان ( آمئریکانین شیرکتلرینی چیندن چیخاردیب بو بؤلگه‌یه گتیریلمه‌سینی تأمین ائتمک ایسته‌گی بونلاردان یالنیز بیریدیر). گورجوستانی آنتی‌روسیه ایستیقامتینده دستکله‌ین، ائرمنیستاندا سؤزون اصیل معناسیندا بؤیوک، پوست-شوروی جغرافیاسیندا ان ایری سفیرلیگی قورموش و روس ماراقلارینا ضد مخمری اینقلابی دستکله‌ین ده محض آمئریکادیر. بایدئن یؤنتیمی‌نین حاکمیته گلیشی ایله آنتی‌روسیه فعالیتی‌نین داها آقرئسیو کاراکتئر آلماسی گؤزله‌نیلیر.
بؤلگه‌میزده روسیه ایله عئینی درجه‌ده ماراقلی اولان و عئینی ژئوسیاسی هدفلره مالیک، هئچ ده اوندان آز تهلوکه‌لی اولمایان ایرانی دا نظردن قاچیرمامالیییق. ایران روسیه ایله ایستراتئژی موتفیق‌دیر. هئچ کسه سیرر دئییل کی، ائرمنیستانی ۳۰ ایلده آیاقدا توتان، هر جور حربی، سیاسی، اقتصادی دستک اولان ایران، آزربایجان دؤولتی‌نین وارلیغینی اؤز مؤوجودلوغونا تهلوکه حساب ائدیر، هر جور واسیطه‌لرله بو تهلوکه‌نی آرادان قالدیرماغا چالیشیر. طبیعی کی، روسیه‌نین قافقازدا گوجله‌نمه‌سی، داها دوغروسو گوجونو قورویوب ساخلاماسین‌دا ایران دا ماراقلیدیر. هم ایسرایل، اینگیلیستان، آمریکا و خصوصیله تورکیه‌نین بؤلگه‌ده مؤحکملنمه‌سی‌نین قارشیسینی آلماق، هم ده اهالیسی‌نین ان آزی یاریسی‌نین تورک اولدوغونو و بو اینسانلارین هر کئچن گون داها چوخ تورکیه و آزربایجانی اؤرنک گؤتوررک میلی‌لشمک و یا ایستیقلال اوغروندا موباریزه‌یه قوشولمالارینا مانع اولماق مقصدیله. اوسته‌لیک سؤزو گئدن تورکلرین اکثریتی آزربایجان تورکلری اولدوغو حالدا. ۴۴ گونلوک موحاریبه‌‌ده ده ایرانین مؤوقعینه قارشی اؤز خالقی‌نین دیرنیشی بوتون دونیایا پروبلئملرین نه درجه‌ده درین‌ده اولدوغونو بیر داها نوماییش ائتدیردی. روسیه‌دن گلن سلاحلاری هر زامان اؤز اراضیسیندن ائرمنیستانا نقل ائد‌ن ایران دؤولتی اهالی‌نین کوتلوی اعتراضلاریندان، سلاح داشییان ماشینلارین قارشیسی‌نین کسیلمه‌سی، حتی یاندیریلماسی آکسییالارین‌دان سونرا، مجبور اولوب سرحدی باغلادیغینی رسماً اعلان ائتدی. لاکین آزربایجان اوردوسو سرحد بویو رایونلاری دوشمندن آزاد ائدیب، زنگه‌زورا یاخینلاشدیغیندا، سرحد بویو اراضیلره اوردو ییغماغا باشلادی، هم ده بو اوردو ایرانین جنوب بؤلگه‌لریندن گتیریلیردی. آزربایجان اراضیلرینده وار اولان قوه‌لره اعتبار اولونمادی. حتی مؤوجود رئژیمین دایاغی اولان اینقلاب کئشیک‌چیلری‌نین ده تورکلردن عبارت حیصه‌لرینده رئژیمین مؤوقعیینه قارشی اعتراضلار حاقیندا خئیلی معلوماتلار دولاشماقدادیر. موحاریبهنین سونونا یاخین ایرانین عالی دینی رهبری‌نین بیاناتی دا اولدوقجا ماراقلی ایدی. آزربایجانین اراضی بوتؤولوگونو دستکله‌دیگینی بیان ائد‌ندن سونرا، داوامیندا گویا موحاریبه یه جهادچی تئرورچولارین گلدیگینی بیان ائتدی و سرحدلرین دگیشمه‌گینی ایستمه‌دیگینی دئدی. یعنی آزربایجان طرفینده گویا هانسی‌سا سورییادان گتیریلمیش تئرورچولارین دؤیوشدوگو حاقیندا ائرمنیلرین دئدیگی و روسیه ایله فرانسه مطبوعاتی‌نین تیراژلادیغی دئزاینفورماسیونلارا قوشولور و آزربایجانین ناخچیوانلا زنگیلان آراسینی بیرلشدیرمک فیکرینه دوشدوگو حالدا سرحده ییغدیغی اوردو ایله ائرمنیلرین کؤمگینه گله‌جگینی بیان ائدیر.
بئل‌لیکله، آزربایجان جمهوریتی‌نین ایستراتئژی ماراقلارینا قارشی جبهه آچمیش، قاراباغ پروبلئمی‌نین حلی‌نین قارشیسینی آلماغا چالیشان و روسیه‌نین اراضیمیزده حربی مؤوجودلوغوندا ماراقلی اولان روسیه، ایران و فرانسه ( فرانسه روسیه ایله یاناشی، اؤز قوه‌لری‌نین ده ایشتیراکین‌دا، او جمله‌دن ائرمنیستان سیاسی حاکمیتینده اؤز طرفدارلاری‌نین آپاریجی رول آلماغیندا ماراقلیدیر) اتفاقی مؤوجوددور.
ماراقلی بیر مقامی دا قئید ائتمک یئرینه دوشر کی، فرانسه سئناسی‌نین داغلیق قاراباغین موستقیل‌لیگینی تانیماقلا باغلی قراری اوچلو اتفاق‌دا (فرانسه، روسیه، ایران) چات یاراندیغینی گؤستریر. فرانسه ائرمنیستاندا حاکیمیت بؤحرانیندان فایدالانماق ایسته‌ییر. ائرمنیستان جمعیتی‌نین روسیهنی ساتقینلیق‌دا ایتهام ائتدیگی، بو اؤلکه‌نین نفوذونون بلکه ده تاریخ‌ده ان آشاغی دوشدوگو شرایط‌ده، ائرمنیستاندا حاکیمیتی دئویریب اؤز طرفدارلارینی یئرلشدیرمک، او مومکون اولماسا پاشینیانی اؤزوندن آسیلی وضعیته سالیب حاکمیتده ساخلاماق نیتینده اولان روسیه فرانسه‌نین موقاومتی ایله راستلاشا بیلر. فرانسه روسیه‌نین ضعیف اقتصادی و ژئوسیاسی وضعیتیندن ایستیفاده ائد‌رک، ائرمنیستانا نوفوذ ائتمکله بؤلگه‌ده روسیه‌نین یئرینی توتماق، مومکون اولسا گومروده‌کی حربی یئرلشگه‌نین چیخاریلدیغی تقدیرده اونو اؤز اوردو حیصه‌لری ایله عوض ائتمک و بلکه ده قاراباغدا «صولح‌مراملی‌لارین» ترکیبینه داخیل اولماغا جهد ائدیر. ناتو عضوو اولدوغونو نظره آلساق، فرانسه‌نین بو ایشده آمریکا دستگینه اومید ائتدگینی گومان ائده بیلریک. یعنی، جنوبی قافقاز سیاستینده حتی فرانسه ده معین شرطلر داخیلینده روسیه‌نین علیه‌ینه گئده‌جک کیمی گؤرسنیر.
بئله‌لیکله، بؤلگه‌دن روس قوشونلاری‌نین چیخماسین‌دا، بوتؤولوکده جنوبی قافقازدا و خصوصیله آزربایجاندا روسیه و ایرانین تأثیری و تهدیدی‌نین آرادان قالخماسیندا ماراقلی اولان آمریکا، بریتانییا، ایسرایل و خصوصیله قارداشیمیز تورکیه وار. ائرمنیستاندا روسیه‌نین تأثیری‌نین آزالماسی و قوشونلاری‌نین چیخاریلماسیندا ایسه بو دؤولتلره ائرمنیستان و ائرمنی‌چیلیگه رئال تأثیر گؤسترمک ایقتدارین‌دا اولان فرانسه‌نی ده علاوه ائتمک لازیمدیر. ان نهایت، بوتون ماراقلارین دا اوستونده دوران وطن عشقی، دؤولت موستقیل‌لیگی و اراضی بوتؤولوگوموزون قارانتیسی اولان آزربایجان خالقی. بیر دفعه داها بؤیوک حجمه مالیک روس قوشونونو آرتیق اراضیمیزدن چیخارتماق تجروبه‌سینه مالیک، مینلرله شهید وئرمیش و یئنه ده وئرمه‌گه حاضیر اولان، تک یومروق حالیندا بیرلشمک قابیلیتینی دفعه‌لرله نوماییش ائتدیرمیش، ۴۴ گونلوک موحاریبه نین غالیبی و قهر‌مانی اولان شرفلی میللتیمیز!
بو دؤولتلرین روسیه‌نین ماراقلارینا قارشی فعالیتی جنوبی قافقازلا کیفایت‌لنمیر. بئلاروس‌دا آنتی‌روسیه قوه‌لری دستکله‌نیر، حتی لوکاشئنکو بئله تدریجاً روسیه‌نین الیندن آلینیر. مولدووادا آمریکا یؤنوملو، دنئستریانی اراضیلری قایتارماق و روسیه قوشونلاری‌نین اؤلکه‌سین‌دن چیخارتماغی هدفله‌ین حاکمیت فورمالاشیر. اوکراینا دونباس و کریمی قایتارماق مقصدیله موحاریبه‌‌یه حاضیرلاشیر، اراضیسینده تورکیه‌نین حربی یئرلشگه‌لرینی یاراتماق ایستیقامتینده فعالیت‌ده‌دیر. روسیه اؤزو ایقتصادی تحریملره معروض قالیب، بودجه‌سی هر گون آزالیر، داخیل‌ده چوخ‌سایلی اقتصادی و سیاسی پروبلئملرین حللینه چالیش‌سا دا، اوغورسوزلوغا دوچار اولور، هر گون داها دا ضعیفله‌ییر و کاسیبلاییر. ائنئرژی داشیییجیلاری‌نین قیمتلری‌نین کریتیک سویه‌ده اوجوزلاشماسی دورومو داها دا دراماتیکلشدیریر. دونیانین موختلیف یئرلرینه سپه‌لنمیش حربی یئرلشگه‌لری ساخلاماق، حربی عملیاتلاری و قودرتلی اوردونو ایسه هم ده مالیه‌لشدیرمک لازیمدیر.
ائله مؤوجود وضعیتین گؤستریجی‌سی‌دیر کی، ایکی یوز ایلدن آرتیق بیر دؤورده قافقازین موطلق حاکیمی اولان، هئچ بیر شکیلده تورکیه‌نین و هر هانسی باشقا دؤولتین بو جوغرافییادا مؤوجودلوغونو هضم ائتمه‌ین روسیه، بو گونکی رئال‌لیقلاری نظره آلماغا، بوتؤولوکده بؤلگه‌نی تورکیه ایله بؤلوشمه‌گه، آزربایجانین اؤز تأثیری آلتیندان چیخماسی ایله باریشماغا مجبوردور آرتیق. دونن بوتؤولوکده ایشغال اولونموش اراضیلری الینده ساخلایان روسیه، آرتیق همین اراضیلرین کیچیک بیر حیصه‌سی، هم ده تورکیه ایله شریک‌لیک‌ده الینده ساخلاماغا چالیشیر. هم ده آزربایجانی دئییل، ائرمنیستانی بو واسیطه ایله الینده ساخلاماق مقصدیله. بونون اؤزو بئله کیفایت قدر معمالی‌دیر. بیزجه، ۱۰ نویابر بیاناتینا دؤولت باش‌چی‌سی‌نین ایمضا آتماغی دا ائله محض یوخاریدا گؤستریلن تحلیلین نظره آلینماسی ایله مومکون اولوب. دیوارا دیر‌نمک‌ده اولان روسیهنی زور ساحه‌سینه چکمکدن، آچیق قارشیلاشمایا گئتمکدن، هم قاراباغدا الده اولونان نتیجه‌لری، هم ده بوتؤولوکده اؤلکه‌میزی ریسک آلتینا آتماقدانسا، پروبلئمین سیاسی آلاندا حللینه، «صولح‌مراملی‌لارین» مودتلی اولماسینا و چیخاردیلما مئکانیزمی‌نین مؤوجودلوغونا، ان اساسی ایسه تورکیه دؤولتی‌نین ده راضیلاشدیریلمیش شکیلده صولحمراملی فعالیتده ایشتیراکینا، یعنی بؤلگه‌ده حربی مؤوجودلوغونا نایل اولماق، ائله‌جه ده «ائتنیک تمیزله‌مه» و سایر بونا بنزر اتهاملاردان قورتولماغا حسابلانمیش آددیم آتیلمیشدیر. حله نظره آلساق کی، یوخاریدا دئییلدیگی کیمی، دونیانین اکثر قودرتلی دؤولتلری‌نین روسیه‌نین بو اراضیلردن قوشونلارینی چیخارتماق ایستیقامتینده آددیملاری بیزسیز ده داوام ائد‌جک، ضربه‌نی اوزریمیزه گؤتورمه‌مک، عکسینه، تضادلاردان یارارلانماق ایسته‌گیمیز طبیعی‌دیر. هم ده ۲۶ ایل عرضینده مؤوجود اولموش ایستاتوس-کوونون داغیدیلدیغی، ایشغال اولونموش اراضیلریمیزین اکثریتی‌نین، او جمله‌دن شوشانین الیمیزده اولدوغو حالدا.
بیزجه، بوتون قونشولارلا دینج و مئهریبان موناسیبتلر ساخلاماقلا یاناشی، دؤولتیمیزین ایستراتئژی ماراقلارینی تأمین ائتمک، ایران و روسیه‌نین ژئوسیاسی تأثیرین‌دن قورتولماق، اراضیمیزدن روس قوشونلاری‌نین سیاسی یوللا چیخاریلماسینا و قاراباغ اوزرینده تام موستقیل‌لیگیمیزین تأمین اولماسینا نایل اولماق و مؤوجود ریسکلردن قورونماق مقصدیله دؤولت رهبرلیگی و ایجتیماعیاتمیز بیر سیرا تدبیرلر گؤرمه‌لی‌دیر:
۱. تورکیه‌نین هم قاراباغدا، روس قوشونلاری ایله عئینی خطده، هم ده عمومیتله آزربایجان اراضیسینده حربی مؤوجودلوغو تأمین ائدیلمه‌لی و گوجلندیریلمه‌لیدیر.
۲. روس قوشونلاری‌نین قاراباغین مرکزی حیصه‌لرینده مؤوجودلوغونو و بو عاملدن ایستیفاده ائد‌رک اؤلکه داخیلی وضعیتینه تأثیر ائتمک ایمکانی الده ائتدیگینی نظره آلاراق، روسیهنی داخیلی تأثیر آلتلریندن محروم ائتمک مقصدیله، قانون‌وئریجی و ایجرا ائدیجی حاکمیتینده تمثیل اولونان روس ۵-جی ستونونو توتدوغو مؤقعلریندن تامامیله محروم اولونماسینا نایل اولونمالیدیر.
۳. ۲۷ سئنتیابردان باشلایاراق، موحاریبه فونوندا فورمالاشمیش، عوضی اولمایان میللی بیرلیگین قورونوب ساخلانماسی، حتی داها دا گوجله‌نمه‌سی تأمین ائدیلمه‌لی‌دیر.
۴. اؤلکه‌نین ایقتصادی قودرتی‌نین آرتیریلماسی، ایش موحیطی‌نین گوجله‌نمه‌سی ایستیقامتینده ضروری آددیملار آتیلمالیدیر.
۵. تورکیه ایله موناسیبتلری تنظیمله‌ین موناسیبتلر سیستئمی دقیقلشدیریلمه‌لی و موقاویله ایله مؤحکم‌لندیریلمه‌لی‌دیر.
۶. ائرمنیستان و دونیا ائرمنیچی‌لیگی ایله موناسیبتلرده تماس خطلری‌نین آختاریشلارینا باشلانمالی، ایکی خالق آراسیندا دوشمن‌چیلیگین اصلینده بؤلگه‌نین ایقتصادی، سوسیال، مدنی ترقی‌سین‌ده ماراقلی اولمایان دؤولتلرین سیاستینه شرایط یاراتدیغینی و بونون قارشیسی‌نین آلینماسیندا ایلک نؤوبه‌ده بؤلگه اؤلکه‌لری‌نین ماراقلی اولدوغو ایستیقامتینده معاریفچی‌لیک ایشینه باشلانمالی‌دیر.
۷. ائرمنیستان اراضیسیندن زورلا قووولموش اهالی‌نین دینج یوللا، بئین‌الخالق تشکیلاتلار و محکمه‌لر، ائلجه ده بیرباشا دانیشیقلار واسطه‌سیله اؤز یوردلارینا قایتاریلماسی پروسئسینه ایستارت وئرمگین یوللارینی آراشدیریب یول خریطه‌سی ترتیب ائدیلمه‌لی‌دیر.
۸. دؤولتین و جمعیتین اجتماعی- سیاسی قایناقلارینی، بو ایشه تورکیه‌نی ده گئنیش شکیلده جلب ائتمکله جنوب ایستیقامتینده درین میللی کونسئپت حاضیرلانیب حیاتا کئچیریلمه‌لی‌دیر. ایران دؤولتی ایله موناسیبتلرین کئیفیتجه یئنی اوصوللاری ایله یاناشی، بو اؤلکه‌ده‌کی آزربایجان و عمومیتله تورک توپلومو، اونلارین ایستک و آرزولاری، تشکیلات و بیرلیکلری ایله گئنیش علاقه‌لرین قورولماسی، میللی ماراق و هدفلرین معینلشمه‌سین‌ده، ایقتصادی گوج و ایمکانلاری‌نین آرتیریلماسیندا اؤنملی آددیملار آتیلمالیدیر.
۹. بو ایستیقامتده مومکون اولا بیله‌جک تهلوکه‌لرین قارشیسی‌نین آلینماسی ایستیقامتینده فعالیتی گوجلندیر‌رک، ایسرایل دؤولتی ایله موناسیبتلرین یوکسک سویه‌ده ساخلانماسی ایله یاناشی، پاکیستانلا موناسیبتلری داها دا درینلشدیرمک، ایستراتئژی موتفیق‌لیک سویه‌سینه چاتدیرماق و سعودی عربیستان ایله علاقه‌لری داها ثمره‌لی، اوستون سویه‌یه یوکسلتمک ایستیقامتینده ضروری آددیملار آتیلمالیدیر.
۱۰. مرکزی آسیا دؤولتلری ایله علاقه‌لر ان یوکسک سویه‌یه قالدیریلمالی، خصوصیله اؤزبکیستان، آزربایجان-تورکیه بیرلیگی‌نین، امکداشلیق و قارداشلیغی‌نین اوچونجو ائلئمئنتینه چئوریلمه‌لی، آنکارا-باکی-داشکند ژئوسییاسی خطی مؤحکم‌لنمه‌لی، کئیفیتجه یئنی سویه‌یه یوکسلمه‌لی‌دیر.
۱۱. مرکزی آسیانین دیگر دؤولتلری ایله ده خصوصی، یاخین اقتصادی، سیاسی، ایدئولوژی امکداشلیق موناسیبتلری قورولمالی‌دیر.
۱۲. ۴۴ گونلوک موحاریبه نین غالیبی، میللی بیرلیگین یارادیجیسی و عومومیتله میلی دؤولتیمیزین قوروجوسو و مؤوجودلوغونون قارانتیسی اولان آزربایجان خالقی و وطنداشی دؤولتیمیزین حقیقی صاحیبی کیمی تانینمالی، سوسیال ریفاه، عدالت‌لی محکمه، عادیل سئچکی و سایر بو کیمی مئکانیزملرین تأمین اولونماسی مقصدیله ایصلاحاتلارا ایستارت وئریلمه‌لی و سرعتله حیاتا کئچیریلمه‌لی‌دیر.
بو دئییلن‌لرین تأمین ائدیلدیگی حالدا، ائلجه ده بوتؤولوکده دونیادا و بؤلگه‌ده باش وئرن زئوسیاسی پروسئسلری نظره آلساق دئیه بیلریک کی، روسیه گورجوستان و آزربایجانی اولدوغو کیمی، ائرمنیستانی دا ایتیره‌جک. بو ایسه روسیهنی بوتؤولوکده جنوبی قافقازدان کنارلاشماغا مجبور ائد‌جک.
روسیه قارشیسیندا یوخاری دا گؤستریلن سناریودان فرقلی نظری جهتدن ایکی سئچنک مؤوجوددور:
۱. گئنیش‌میقیاس‌لی، بؤیوک موحاریبه یه گئتمک. قارشی‌دورمانی آرتیرماق، حربی دیرمانیشی سون حده چاتدیریب تورکیه و دیگر موتفیقلرله توققوشماق.
۲. تورکیه ایله ان آزی موجود موتفیقلیگینی داوام ائتدیرمک، حتی بیر قدر ده درینلشدیریب، بؤلگه‌ده آزربایجانین ماراقلاری ایله ضدیت تشکیل ائتمه‌ین سیاسی خط یئریتمک.
یوخاریدا گؤستریلن‌لردن معلوم اولور کی، بیرینجی سئچنک یاخین گله‌جکده روسیه اوچون مومکون اولمایاجاق.
ایکینجی سئچنک ده شوبهه‌لی اولسا دا، بوتون حاللاردا آزربایجان اراضیسیندن روس قوشونلاری‌نین دینج یوللا چیخماسی ایله نتیجه‌لنه‌جک.
مولدووا، اوکراینا، بئلاروس، سوریه و لیبی ده باش وئرن و وئرجه‌گی تخمین ائدیلن حادثه‌لری، ائلجه ده روسیه‌نین داخیلینده‌کی ایقتصادی، سوسیال، سیاسی وضعیتی ده علاوه ائتسک دئیه بیلریک کی، روسیه بورادا اصلینده مغلوبیته محکومدور. شوروی ایمپراتورلوغونون داغیلماسی قاراباغدان باشلادیغی کیمی، روسیه‌نین ده چؤکوشو بورادان باشلانیر. بو ایسه آزربایجانیمیزی تورکیه‌میزله بیرلیکده بوتؤولوکده بؤلگه‌نین ان اهمیتلی گوج و جاذیبه مرکزینه چئویره‌جکدیر. «آرتیق تاماح باش یارار» دئییبلر. روس میللتی‌نین فاجعه‌سی دؤولتی‌نین یوروتدویو امپئریالیست سیاست‌ده‌دیر. اصلینده دونیانین ان بؤیوک اراضی‌سینه مالیک، هر جور فایدالی قایناقلارلا زنگین، علمی سوییه‌سی یوکسک و بو ایمکانلاری قارشیسیندا اولدوقجا آز سایلی اهالییه مالیک اولان روسیه‌نین وطنداشلاری ابدی اولاراق دونیانین ان زنگین و خوشبخت اینسانلاری اولمالی ایدیلر. لاکین یاراندیغی گوندن بری بو دؤولتین اینسانلاری‌نین اکثریتی یوخسوللوق و سفالت ایچینده یاشاییر، عوصیانلار و موحاریبه لرله محو اولور.
البته کی، سؤزو گئدن «تله‌یه سالما» (چؤکوشه محکوم ائتمه) عملیاتیندا روسیه‌نین «آرتیق تاماح‌ینی» بسله‌ین، تله‌یه پئندیر قویان دؤولتلر ده وار. و اونلارین فعالیتی بیزجه اهمیتلی اولدو. بو دؤولتلرین ایچینده ایکی قارداشین دوروشو خصوصیله مؤحتشم گؤرسنیر.
دیپ نوت: ۱ دئکابر ۲۰۲۰- جی ایلده دونیا خبر آژانسلاری‌نین وئردیگی معلوماتا گؤره، تورکیه‌نین میللی ایستخبارات تشکیلاتی ایله ایسرایلین موسساد (میللی کشفیات خیدمتی) سیخ امکداشلیق باره‌ده آنلاشما ایمضالاییبلار. بو آنلاشما بریتانیانین ام آی-۶ کشفیات خیدمتی‌نین واسطه‌چیلیگی ایله باش توتوب. میت، موسساد و ام آی-۶ سیخ امکداشلیغی، یعنی تورکیه، ایسرایل و اینگیلیستان ایستراتئژی امکداشلیغی! هم ده، بلکه ده ایلک نوبه‌ده جنوبی قافقازدا! و قاراباغدا!
پاشا حسنلی
آزربایجان میللی علملر آکادئمییاسی
تاریخ اینستیتوسونون امکداشی
بوتؤو آزربایجان اوجاقلاری (بآو) مرکزی شوراسی‌نین صدری
- آراز نیوز طرفیندن عرب الیفباسینا اویغونلاشدیریلمیشدیر.
