آرازین چیرکلنمه‌سی؛ گونئی آذربایجان‌دا معده سرطانی خستهلیگینین یایغینلاشماسینا سبب اولموشدور
اردبیلین استانلار عالی مجلیسینده‌کی نماینده‌‌سی “آراز” سویونون چیرکلنمه‌سی سببیندن استان‌دا سرطان خستهلیگینین یاییلدیغینی اعلان ائتدیکدن بیر نئچه گون سونرا بو چایدا مینلرله مئیگو و بالیق ایتکیسی‌نین فوتولاری‌نین درج ائدیلمه‌سی بیر داها بو چیرکلنمه‌نین ایرانین قوزئی باتیسینا و بو بؤلگه‌نین اهالیسینه داغیدیجی تأثیرلری ناراحاتچیلیقا سبب اولموشدور.
اؤتن هفته اردبیل اوستانی‌نین استانلار عالی مجلیسینده‌کی نماینده‌‌سی پویا مجرد، ایلنا خبر آژانسینا “پارس‌آباددا یول قضاسیندا و یا سرطاندان بیر قوهومونو ایتیرمه‌ین بیر عائله گؤرمه‌‌نیز مومکون دگیل.” دئدی. او قئید ائدیب کی “ارمنیستانین صنایع‌لری‌نین چیرکاب سولاری‌نین بؤلگه‌نین ایچمه‌لی سویونا گیرمه‌سی بؤلگه‌ده یاشایان بیر چوخ اینساندا سرطان خسته‌لیگینه سبب اولموشدور.
ایران گاستروانترولوژی و قاراجییر درنه‌یینین عضوو عباس یزدان‌بد، ۱۳۹۸-جی ایلین آبان آییندا ایرنا خبر آژانسینا وئردیگی آچیقلامادا، ایرانین قوزئی باتی استانلاریندا معده سرطانینین یاییلما سوییه‌‌سی‌نین اؤلکه اورتالاماسیندان چوخ اولدوغونو دیله گتیرمیشدی. اونون دئدیگینه گؤره “اردبیل، دوغو آذربایجان و باتی آذربایجان ایالت‌لرینده معده سرطانی چوخ یاییلمیشدیر و معده سرطانی توتانلارین سوییه‌سی ارکک‌لرده هر ۱۰۰٫۰۰۰ ده ۵۰ نفر و قادینلاردا هر ۱۰۰٫۰۰۰ ده ۲۵ نفردیر.”
اوزونلوغو ۱۰۷۲ کیلومتر اولان آراز چایی ایران‌لا آذربایجان و ارمنیستان جمهوریت‌لری آراسینداکی سرحدی تشکیل ائدیر و اردبیل استانی‌نین قوزئی اوجوندان (پارس‌آباد شهری) آذربایجان جمهوریتی‌نین اراضیسینه داخیل اولور و اورادان «کورا» چایینا و نهایت «خزر» دنیزینه آخیر.
آراز چایی آذربایجانین ان اوزون چایلاریندان بیریدیر، اطرافینداکی کیرلیلیگه گؤره اورمیه گؤلوندن سونرا آذربایجانین ایکینجی بؤیوک چئوره پروبلئمینه چئوریلمیشدیر.
آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی مسئله‌‌سی ایللردیر ایران و ارمنیستان آراسیندا موباحیثه نؤقطه‌‌‌سیدیر. ۱۳۹۸-جی ایلین آذر آییندا دوغو آذربایجان سولاری‌نین ایداره‌ائدیجی مودورو یوسف غفارزاده آراز چایی‌نین چیرکلیگی‌نین قارشیسی‌نین آلینماسی و تمیزلنمه‌سی اوچون ایران و ارمنیستانین بیرگه قوردوقلاری ایجلاسین سونوندا “ارمنیستان طرفی اؤز مسوولیّتینی بو باره‌ده قبول ائدرکن، ۲۰۲۱ جی ایله‌دک آخیدیلمالاری تامامی ایله بوشالدیلماسی و تأسیساتلاری تعمیر ائتمک اوچون سؤز وئرمیشدیر” دئدی.
اونون دئدیگینه گؤره ایران و ارمنیستان آراسینداکی قارشیلیقلی ایش بیرلیگی نتیجه‌سینده بوشالدیلما تهلوکه‌‌‌سی نؤقطه‌‌‌لری دقیق معیّن ائدیلمیش و یارارسیز وضعیته دوشموش سدلری برپا ائتمکله بو گونه قدر ۵۰ فایزدان چوخ ایره‌لیله‌ییش الده ائدیلمیشدیر. بونا باخمایاراق ۲۰۱۵-جی ایلده ارمنیستان مسئوللاری آراز چایی‌نین تمیزلنمه‌سی پروقرامینی ۲۰۱۷-جی ایله‌دک باشا چاتدیراجاغینا سؤز وئرمیشدیلر.
ایران مجلیسی‌نین دوققوزونجو و اونونجو توروندا مرند و جلفا نماینده‌‌سی اولان «محمّد حسن نژاد»، حؤکومتی سهلاًکارلیقدا و حرکتسیزلیکده گوناهلاندیراراق، آراز چایی‌نین چیرکلیگی و چایداکی ارمنی معدنلریندن و چیرکاب سولاری‌نین آخیدیلماسی‌نین ثبوتلاریندان دانیشاراق “آرازین ارمنیستان طرفیندن چیرکلنمه‌سی مسئله‌‌سی بیرباشا ایران خاریجی ایشلر ناظیرلیگی ایله علاقه داردیر و ناظیرلیک ارمنیستانلا موناسیبتلری قوروماق اوچون بو باره‌ده سس‌سیز قالمیشدیر.” دئدی.
ایرانین باکیداکی کئچمیش سفیری دوکتور افشار سلیمانی تورکیه‌نین آنادولو خبر آژانسینا وئردیگی موصاحیبه‌ده ارمنیستانین «متسامور» نووه اِلِکتریک سانترالینین کؤهنه و غیر استاندارد اولدوغونو دیله گتیره‌رک، آراز چایینا رادیواکتیو ماده‌‌نین سیزماسی ایرانین قوزئی باتیسینا اولان تأثیرلری حاقدا خبردارلیق ائتمیشدیر. آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین ایگیرمی ایله یاخیندیر اطراف موحیطه داغیدیجی تأثیرینه باخمایاراق، بو خبردارلیقلار و تنقیدلر ایران حؤکومتی طرفیندن محل قویولماییر و یا آذربایجان استانلارینین حؤکومت مسئوللاری طرفیندن تکذیب ائدیلیر.
آراز چایی چای بویونجا اکینچیلیک اراضی‌لری اوچون و بیر چوخ شهر و کند اوچون ایچمه‌لی سو منبعیدیر. اهالیسی تخمیناً ۲۵۰٫۰۰۰ نفر اولان پارس‌آباد شهری و اونون اطراف کندلری و اون مینلرله هئکتار اکین ساحه‌‌‌سی اولان موغان آقرار صنایع شرکتی آراز چاییندان سو احتیاجلارینی تامین ائدیرلر. بونونلا بیرلیکده آراز چایی‌نین دیگر چیرکلنمه منبع‌لری شهر و کند تصرّوفاتی‌نین چیرکاب سولاری‌نین بیرباشا آراز چایینا آخیدیلماسیدیر.
اردبیل استانی‌نین پارس‌آباد شهرینده ساکین اولان علیرضا آدلی وطنداش، مسئول‌لارین شهرین ایچمه‌لی سو وضعیّتی‌نین یاخشیلاشدیریلماسی و آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین آزالدیلماسی ایله باغلی ادعالارینی رئد ائده‌رک ایران‌وایر سایتینا دئدی: “نئجه اولار که آرازین چیرکلنمه‌سینده آزالما اولا او حالدا کی چایین رنگی یاشیلا چئوریلیب و پیس قوخو گلیر؟ مسئول‌لار یالان دانیشیر. اوزون مدتدیر دئییرلر کی، استان‌دا سرطان خستهلیگینین یاییلماسی اینسانلارین ژنتیکینین و جوغرافی مؤوقئییندن قایناقلانیر. “سون ۱۰ ایلده بیزیم ژنتیکیمیز دیَیشمیش، یوخسا بو مدت عرضینده پارس‌آبادین دنیز سویّه‌‌سیندن هوندورلویو آرتیبدیر؟”
علیرضا اردبیل ایالتینده معده باغیرساق خسته‌لیک‌لری‌نین یاییلماسی خبرینی ده تصدیقله‌دی و دئدی: «پارس‌آباددا معده پروبلئمی اولمایان عائله عضوو آز تاپا بیلرسن. بیر چوخلاری دا سرطان خسته‌لیگی توتوبلار. بو ایللرده تکجه منیم عائله‌مین دؤرد عضوو سرطاندان اؤلوب. آراز بیزیم فولکلوروموزدان بیریدیر. “بیز بو چایین حِکایه‌‌لری و افسانه‌لری ایله بؤیودوک، لاکین ارمنیستان اونو کانالیزاسیونا چئویریبدیر.”
اردبیل استانی‌نین چئوره ایداره‌سی‌نین متخصیصی ایران‌وایرا وئردیگی موصاحیبه‌ده آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین یئنی و یا حاکیمیّت اوچون گیزلی بیر مسئله اولمادیغینی وورغولاییر: “ چئوره قوروما ایداره‌سیندن توتموش جهاد کشاورزیه قدر بوتون قوروملار آیری آیری تحلیل‌لر ایله آرازین چیرکلندیگینی تصدیق ائدیرلر. “آکادمیک تدقیقاتلار دا بونو اثبات ائدیر.” اونون دئدیگینه گؤره آراز چاییندا صنایع و اکین سملری، آغیر مئتاللار و چیرکاب سولاری‌نین اولماسی اونون تجزیه پروسه‌سینی چتین‌لشدیریر و قالیجی تأثیر گؤستریر. او آرتیریر کی آراز چایی‌نین فیزیکی و کیمیاسال پارامِترلری‌نین آراشدیریلماسی گؤستریر کی، بؤلگه‌نین چؤکونتولرینده آغیر مئتال، صنایع و کند تصرّوفاتی چیرکلندیریجیلری وار. “بو چرکلنمه‌نین سببی میس و آلومینیوم معدنلری‌نین چیرکابلاری، همچینین کند تصرّوفاتی چیرکاب و کیمیاسال گوبره‌لرین، آراز چایینا آخیدیلماسیدیر.”
بو چئوره متخصیصی، آراز چایی‌نین سویونون رنگی‌نین دیَیشمه‌سی‌نین سببی‌نین، سویون ترکیبینده آغیر مئتاللارین چوخ اولماسی ایله ایضاح ائدیر. و قئید ائدیر کی “سویون یاشیل رنگه چئوریلمه‌سینه سبب اولان میس و آلومینیوم اوکسیدلری‌نین اولماسیدیر. چای سویونون و غلظتی‌نین تحلیللری گؤستریر کی، آغیر مئتاللارین آلومینیوم، میس، دمیر و آرسئنیک کونسئنتراسییالاری چوخ یوکسکدیر؛ میثال اولاراق، ترکیبینده‌کی میس و آلومینیومون کونسئنتراسییاسی نورمال حددن ۱۰ قات آرتیقدیر. آغیر مئتاللارین جمع‌لشمه خصوصیی وار، یعنی آردان گئتمیرلر. “بو مئتاللار تورپاقدا و نتیجه‌ده بیتکی و جانلی اورقانیزملرین بدنلرینه چؤکرک اینسانلارین بدنینه داخیل اولور.”
او دئدی کی، ایللردیر مسئول‌لارین سرحد استانلارداکی لابراتوارلاری آغیر مئتال و توکسین اؤلچمه جیهازلاری ایله تجهیز ائتمه‌یه و آراز چایی بویونجا تحلیل و اؤلچمه ستانسییالاری قورماغا وئردیکلری سؤزلر باشا چاتماییبدیر.
” ۲۰۱۵ جی ایلده ایران و ارمنیستان حؤکومتلری آراسیندا الده ائدیلمیش آنلاشمایا اساساً، قرار اولموشدور ارمنی طرفی، یارارسیز وضعیته دوشموش سدلرین باشیندا آنلاین نظارت سیستمینی ایشه سالماقلا اؤلکه‌نین صنایع ساحه‌‌‌لرینی چیرکلنمه اؤلچمه مونیتورینگ سیستملری ایله تجهیز ائتسین “آنجاق بو گونه قدر هئچ بیر طرف وئردیگی وعده‌لری تام یئرینه یئتیرمه‌ییب.” – دئیه او قئید ائدیب.
