در روزهای گذشته به کوشش یکی از محققان آزربایجانی سند تاریخی مهمی که حاوی اسامی شهرهای مهم آزربایجان است منتشر شد. بخشی از اراضی اشغال شده آزربایجان همچون قاراباغ و ایروان نیز در این سند قید شده است.

این سند که به خط «سیاق» و یا «سیاقت» نوشته شده است در کتاب «بحرالجواهر فی علم الدفاتر» اثر «عبدالوهاب بن محمد امین شاهشانی حسینی اصفهانی» ضبط شده است.

این کتاب اثری مربوط به آموزش خط و روش «سیاق دفترداری» می باشد که برای سده ها برای امور دفتری و مالیاتی مورد استفاده قرار گرفته است.

‌این نسخه کتاب که در قرن ۱۳ قمری (سال ۱۸۶۱) نوشته شده است در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران نگه داری می شود. ولی نسخه های چاپی آن نیز موجود می باشد.

در این سند معتبر تاریخی شهرهای آزربایجان به ترتیب حروف الفبا چنین قید شده است: ارومی (ارومیه)، اهر، ایروان، بادکوبه، بیلقان، تبریز، خلخال، خوی، دربند، سلیان، شیروان، طارم، قوبا، قاراباغ، گنجه، مراغه، مرند، سلماس و نخجوان.

از این سند تاریخی کاملاً مشخص است که در دوره قاجار شمال ارس تا شهر دربند که اکنون در جمهوری داغستان قرار دارد جز آزربایجان به حساب می آمده است. آز آن جمله شهر ایروان که تا قرن نوزده میلادی یک ولایت مسلمان نشین و با عنوان مرکز خان نشین «چوخور سعد» از مهمترین شهرهای آزربایجان بوده است.

لازم به ذکر است این سند در روز های گذشته توسط آقای امید نیایش در سایت کافکاسسام منتشر شده است (۱).

بسیاری از منابع تاریخی حدود تاریخی آزربایجان را از همدان و عراق عجم (اراک فعلی) تا دمیر قاپی – دربند (در بند خزران) شمرده اند که استاد حسن راشدی در این خصوص مقاله تحقیقی ارزشمندی دارند (۲).

(۱)

İrəvan da daxil olmaqla Arazın hər iki tayının Azərbaycan adlandırlması ilə bağlı daha bir sənəd

(۲)

آزربایجان تاریخی و محدوده آن از نظر مورخین- مهندس حسن راشدی