سال‌هاست که دستگاه آسیملاسیون نژادی در ایران با الهام از اندیشه‌های استعماری و فاشیستی به انحا و اشکال مختلف نژادپرستانه، تلاش دارد ملتی با پیشینه کهن که از بطن آن دولت، رهبران و نخبگان بزرگی ظهور کرده را در خود ذوب نماید. مدارس و دانشگاه‌ها از اصلی‌ترین ابزارهایی هستند که سیستم نژادپرستانه در ایران با توسل به آن‌ها سیاست‌های آسمیلاسیون فرهنگی و زبانی را به منظور یکسان‌سازی ملل غیر فارس و ساختن «ملت واحد» به پیش می‌برد.

در طول تاریخ استبداد فاشیستی شاهنشاهی و توتالیتاریسم مذهبی جمهوری اسلامی، دانشگاه‌های آزربایجان جنوبی همواره سنگر مقاومت در مقابل استبداد و دیکتاتوری بوده و دانشجوی آزربایجانی پرچم‌دار مبارزات آزادی‌خواهانه و عدالت‌خواه بوده است. بی‌شک بعد از سرکوب‌های خونین ۱۳۶۰ و اعدام‌های سراسری ۱۳۶۷ که فضای امنیتی بر کل جامعه حکم‌فرما شد، جنبش دانشجویی آزربایجان با سرکوب “جنبش خلق مسلمان آزربایجان” و “تضادهای موجود در برخورد نیروهای تمرکزگرا با آزربایجان” به عینیت سرکوب‌های نژادی اعمال شده علیه ملت تورک آزربایجان رسید و در روندی آرام در مسیر “بازگشت به خویشتن ملی” قرار گرفت و به این شکل در فضای تحت کنترل شدید حراست دانشگاه‌ها و مانورهای انجمن‌های مورد حمایت حاکمیت خودکامه مذهبی، ایجاد محافل کوچک دانشجویی و الهام گرفتن از مکتب نخبگانی چون علی تبریزی، زهتابی و محفل ادبی وارلیق، به تئوریزه کردن اندیشه‌های ملی آزربایجان در بین دانشجویان آزربایجان منجر شد.

با اینکه نشست‌های مختلف فرهنگی، نشریات دانشجویی و اعتراض به اشغال و جنایات ارتش اشغالگر ارمنستان در قاراباغ در پیشینه جنبش دانشجویی آزربایجان بود، ولی نوزدهم اردیبهشت ۱۳۷۴ نقطه عطفی در تاریخ جنبش دانشجویی آزربایجان مبدل گشت تا مرزهای فکری و عینی آن با “جنبش دانشجویی ایران” برجسته‌تر گردد. در این برهه “جنبش دانشجویی آزربایجان” با خیزش ملی علیه فاشیسم و استعمار، در اعتراض به نظرسنجی نژادپرستانه صدا و سیمای جمهوری اسلامی، با شعارهای “مرگ بر آپارتاید”، آزربایجان وار اولسون، دشمن‌لری خوار اولسون” و “مرگ بر لاریجانی” به موجودیت خود عینیت میدانی بخشید.

با اینکه راهپیمایی دانشجویان تورک آزربایجان در فلکه دانشگاه تبریز با نیروی سرکوبگر روبرو و با دخالت عبدالعلی زاده استاندار وقت کنترل شد؛ ولی ۱۹ اردیبهشت، ضمن مشخص کردن مرزبندی جنبش دانشجویی آزربایجان با جنبش دانشجویی ایران نشان داد که رویکرد نسل نوین جنبش دانشجویی در آزربایجان بر اساس حق حیات و بقاء ملی در مبارزه با استعمار و استبداد و رسیدن به “آرمان شهر ملی” و “حق تعیین سرنوشت ملی” می‌باشد و این روز به نام “روز دانشجو” در آزربایجان جنوبی تثبیت شد.

علی‌رغم اینکه بعد از اعتراضات ۱۹ اردیبهشت، جنبش دانشجویی آزربایجان دچار گسست جدی با جنبش دانشجویی ایران شد و فعال دانشجویی آزربایجان به جای ۱۶ آذر با تکیه بر هویت ملی خویش ۱۹ اردیبهشت را روز دانشجو اعلام کرد، ولی هنوز کسانی این واقعیت را کتمان کرده و مدعی همراهی دانشجوی آزربایجانی با جریان‌های تمرکزگرا بودند. با این حال اما بایکوت خبری سرکوب خونین دانشجویان در کوی دانشگاه تبریز در تیر ماه ۱۳۷۸ که در پشتیبانی از اعتراض دانشجویان در کوی دانشگاه تهران به پا خواسته بودند، اثباتی بر تبعیض‌های نژادی حتی در مبارزات دانشجویی بود. “عباس عبدی” از تئوریسین‌های جریان اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران با وقاحت تمام بایکوت کشتار دانشجویان تبریز در ۲۰ تیر ۷۶ را واهمه و ترس از “رشد تجزیه طلبی” خواند و به این ترتیب گسست جنبش دانشجویی آزربایجان با جنبش دانشجویی ایران مسجل گردید.

در طول این سال‌ها و با رشد فعالیت‌های تشکیلاتی در حرکت ملی آزربایجان، جنبش دانشجویی آزربایجان با ایجاد محافل مختلف دانشجویی و انتشار نشریات مختلف دانشجویی تریبون پایه‌ای حرکت ملی را بنیان نهاد. همچنین در این سال‌ها جنبش دانشجویی آزربایجان همراه با حفظ استقلال و پویایی خود از تحولات سیاسی در حرکت ملی دور نماند و هواره هماهنگی و پویایی بین جنبش دانشجویی آزربایجان و بدنه جامعه و حرکت ملی، باعث گردید تا فعالین جنبش دانشجویی مکمل فعالین شهری حرکت ملی نیز تبدیل گردند و بدین ترتیب جنبش دانشجویی آزربایجان در صف همه اعتراضات خیابانی و میدانی قرار گرفت.

استقلال، پویایی و مطالبه‌گری و رهبری نسل نوین در ذات همه جنبش‌های دانشجویی در جهان بوده و جنبش دانشجویی آزربایجان نیز از امر مستثنا نبوده و با نگاهی به تاریخ حرکت ملی متوجه می‌شویم که جنبش دانشجویی در روندی کاملاً طبیعی با حفظ استقلال فکری و عملی، محلی برای بازتولید تئوریک حرکت ملی تبدیل و فارغ‌التحصیلان این جنبش در لایه رهبری حرکت ملی قرار گرفته‌اند.

بعضاً به اشتباه چنین تبلیغ می‌شود که ” فعالیت‌های جنبش دانشجویی” هیچ سنخیتی با کار تشکیلاتی نداشته و سازمان‌های سیاسی باید فاصله خود را با “جنبش دانشجویی” حفظ نمایند. از دیدگاه ما این نگرش جز به بن‌بست رساندن و توقف “جنبش دانشجویی” منجر نمی‌شود. از منظر ما، خاستگاه جنبش‌های سیاسی و بالاخص جنبش‌های ملی در جهان، قشر فرهیخته دانشگاهی هستند و گسست ارتباط و زنجیره دانشگاه و احزاب و سازمان‌های سیاسی یعنی خاموش شدن لوکوموتیو جنبش، همچنین پایان پرورش کادر سیاسی برای مبارزه دینامیک و سیستماتیک در مبارزه با استعمار و استبداد نیز هم. خوشبختانه امروزه شاهد هستیم که لایه‌ای از نیروهای تحصیل کرده از بطن جنبش دانشجویی در راس تشکیلات‌های ملی و یا در متن حرکت ملی قرار گرفته‌اند.

ما امیدواریم و همچنین باور داریم که جنبش دانشجویی آزربایجان در شرایط سرکوب و زندان، در عین حالی که استقلالیت و پویایی ذاتی خود را حفظ کرده، در جبهه ملی مبارزه با استعمار و استبداد با پرورش کادرهای سیاسی و شخصیت‌های ملی جهشی را در تشکیلات‌ها و جنبش رهایی‌بخش ملی آزربایجان ایجاد خواهد نمود.

به عنوان گروه رسانه‌ای آراز نیوز، ۱۹ اردیبهشت ” روز دانشجوی آزربایجان” را به همه فعالین جنبش دانشجویی آزربایجان تبریک گفته و تاکید می‌کنیم که دانشگاه‌های آزربایجان را سنگر مبارزات ملی در پرورش نیروهای آکادمیک و سیاسی ملی می‌دانیم که در فردای آزربایجانِ آزاد سکان‌دار سرنوشت ملی آزربایجان خواهند بود.

تحریریه گروه رسانه‌ای آراز نیوز
۱۹ اردیبهشت‌ماه یک‌هزار و سیصد و نود و نه