ملت تورک آزربایجان در ژانویه خونین یا سیاه (Qara Yanvar) به عنوان نقطه عطفی در تاریخ دولتمداری نوین خود توانست پس از ۷۰ سال اسارت شوروی سابق به استقلال دست یابد.

مسئله قره‌باغ در قلب وقایع خونین ژانویه که باعث تسریع روند فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و افزایش احساس استقلال طلبی ملت آزربایجان شد، جای گرفته است.

ارمنی‌ها تلاش برای اشغال قره باغ و تجزیه آزربایجان را در سال ۱۹۸۸ افزایش دادند. شورای عالی ارمنستان در دسامبر ۱۹۸۹ تصمیم گرفت قره باغ به این کشور الحاق شود. صدها هزار نفر در باکو علیه این تصمیم تظاهرات کردند. مسکو با بی مسئولیتی هرچه تمامتر به حمایت نظامی و سیاسی خود از اشغالگری و نژادپرستی ارمنستان ادامه می داد.

مردم آزربایجان روزهای متوالی در واکنش به زیاده‌خواهی ارمنستان و چشم طمع به خاک سایر کشورها و همچنین اعتراض به حکومت شوروی در میدان آزادلیق باکو تجمع و مسیرهای ورودی واحدهای نظامی به این شهر را مسدود کردند.

رهبری و تشکل اعتراضات را «ابوالفضل ائلچی بگ» رهبر فقید استقلال آزربایجان شمالی و تشکیلات «جبهه خلق آزربایجان» بر عهده داشت. جبهه خلق آزربایجان در آن دوران توانسته بود تشکل‌هایی همچون «چنلی‌بئل»، «باغیمسیزلار»، «یورد بیرلیگی»، «قالا» و «وارلیق» را در یک جبهه واحد متشکل کرده و مبارزات استقلال‌طلبی تورک‌های آزربایجان را به پیش ببرد.

تظاهرات مداوم ملت تورک، حکومت شوروی را نگران و دستور اعزام ارتش سرخ به باکو را صادر کرد. نظامیان شوروی در ۱۹ ژانویه ۱۹۹۰، ابتدا مخزن سوخت تلویزیون آزربایجان را منفجر کرد و شبانه از پنج سمت با وسایل نقلیه زرهی وارد باکو شدند.

در این حمله از سلاح‌های سنگین جنگی – تانک، مسلسل، سلاحهای اتوماتیک و سایر ابزار جنگی بر علیه شهروندان غیرمسلح بی دفاع اعم از زن، کودک و کهنسال استفاده و منازل مسکونی به آتش کشیده شد.

داشناک‌های ارمنی در کنار نیروهای شوروی با گلوله‌ها به غیرنظامیان که می کوشیدند مانع ورود آنها به باکو شوند حمله کردند و پس از ورود به شهر با تانک و خودرو زرهی سنگین به مردم یورش بردند. آمبولانسها و اتوبوس‌های مسافربری نیز هدف گلوله قرار گرفتند. در آن شب ۱۳۰ شهروند در باکو جان باختند.

قتل‌عام ارتش شوروی در چند استان‌ مانند نفت چاله و لنکران ادامه یافت. حدود ۱۵۰ غیرنظامی قربانی قتل‌عام ۲۰ ژانویه شدند. در این حمله ۷۵۰ نفر دیگر زخمی و حدود ۴۰۰ نفر نیز توسط شوروی بازداشت شدند.

علی‌رغم اعلام وضعیت فوق‌العاده توسط نیروهای شوروی در باکو و کنترل این شهر توسط آنها، ملت تورک آزربایجان شجاعانه دوباره به خیابان ها رفتند و برای تدفین شهدا دست به کار شدند.

شهدا در پارک «داغ اوستو» جایی که آزربایجانی هایی که به دلیل حملات ارامنه در تاریخ ۳۱ مارس ۱۹۱۸ نیز در آنجا به خاک سپرده شده بودند و سپس در دوره شوروی تبدیل به یک پارک شده بود دفن شدند.

مراسم تشییع جنازه شهدا در میدان آزادلیق برگزار شد و از این مکان بر روی شانه انسانها به خیابان شهیدلر منتقل شدند و در کنار هم به خاک سپرده شدند. حدود یک میلیون نفر در مراسم خاکسپاری شرکت کردند.

قتل عام خونین ژانویه به طور کامل اعتماد آزربایجانی ها به دولت شوروی را از بین برد و روند استقلال این کشور را آغاز شد.

مردم جمهوری آزربایجان طی سه دهه گذشته، در بیستم ژانویه هر سال، با حضور در مقابل بنای یادبود شهدا و نهادن گلهای میخک در آرامگاه آنها، به این عزیزان ادای احترام می‌کنند.