دیار سبز و باستانی با تاک های انگور و باغات میوهایی که یاد بهشت برین را در ذهن متجسم مینمایند در کنار دریاچه ایی که همچون گوهری بر تارک منطقه می درخشد با مردمانی غیور و آگاه و مهربان با تاریخی هزاران ساله که نسل مردمانش را به قدمت ((گؤی تپه))، ((تام تاما))، ((زرتشت)) و … می رساند بحق مرکزیت تاریخی آذربایجان است.

اورمیه مهد تمدنهای باستانی بزرگی همچون آراتتاها، مانناها، هوریها، اورارتوها و … بوده است که در بطن تاریخ گاه با نواهای روح انگیز و بی بدیل ((صفی الدین اورموی)) و اصول عرفانی ((حسام الدین چلبی اورموی)) و اشعار دل انگیز ((حیران خانیم)) و دلاورمردانی نظیر ((عسگر خان)) و ((کاظم خان)) موجبات افتخار امروز ماست و البته گاه از سختی هایی که نارفیقان,دشمنان و متجاوزان بر هیبتش وارد ساخته اند مویه های دردناکی دارد که تن و روح هر وارسته ایی را بدرد می آورد. اما آنچه که موضوع مطلب جاریست، نگاهی بر اسامی برخی مناطق و محلات اورمیه است که در ذیل به ریشه نامگذاری آنها اشاره می شود:

گؤل اوستو: این میدان چند سال قبل به نام میدان امام حسین (ع) تغییر یافته است. در زمان قدیم در آن منطقه چشمه های بزرگی بودند که بدین سبب نام گؤل اوستو را بدان داده بودند که آن چشمه ها آب آشامیدنی نواحی زیادی از شهر را تامین میکردند.

نووگئچر: این قسمت از شهر اکنون پنجراه نامیده میشود. نوو گئچر در امتداد گؤل اوستو قرار دارد که از دو کلمه ترکی “نوو” به معنای وسیله تقسیم و انتقال آب (ناودان که در پشت بام ساختمانهاست از همین ریشه است) و “گئچر” به معنای محل عبور، است تشکیل شده است. آب شهر از گؤل اوستو به نوو گئچر سرازیر شده و از آنجا به مناطق مختلف شهر منتقل میشد که بدین سبب نام نوو گئچر را به این منطقه داده اند.این منطقه قدیمی شهر که یکی از دروازه های ۸ گانه اورمیه بوده است با نام یکی از سرداران رشید و طایفه بزرگ افشار بنام «عسگرخان» که اولین سفیر ایران در فرانسه بوده نامگذاری شده که خوشبختانه تاکنون نیزنام اصلی خود را حفظ کرده است. در سال ۱۲۱۸ ه.ق عسگرخان فرمانده لشگر اورمیه بود که در جنگ با روسها در ایروان، باکو، گنجه و نخجوان طایفه افشار و دلاوران اورمیه ایی به سرکردگی وی رشادتهای زیادی از خود نشان دادند و سپس نیز در همین دروازه عسگرخان در مقابل مهاجمان و یاغیان تالانگر که از عشایر کرد بودند شهر را حفظ کردند. عسگرخان در ۸رجب ۱۲۴۹ ه.ق وفات نمودند.

چالا باشی: این منطقه از شهر اکنون به چهاربخش تغییر نام یافته,که از دو کلمه ترکی “چالا” به معنای “گودی و چاله” و “باشی” به معنای “سر” تشکیل شده است. در زمان جنگهای عثمانی و صفویه مردم و لشگریان در این منطقه از شهر که مسیر حمله عثمانی به اورمیه بود با حفر چاله و خندقهایی اقدام به دفاع از شهر نمودند که به همین جهت این منطقه با عنوان چالا باشی خوانده می شد.

جارچی باشی: این منطقه از شهر که در قدیم محل استقرار و مکان اصلی اطلاع رسانی جارچیان شهر بود که در مواقع لزوم اوامر و مسائل مختلف و مهم را بوسیله جار کشیدن در کوی و برزن به اطلاع مردم میرساندند.

وکیل باشی: این محله نیز در خیابان شهید باکری قرار گرفته که محل سکونت وکلا و داروغه و قاضی شهر بوده است. عرشلو: این منطقه که با بافتی روستایی در بافت جدید شهر در مابین خیابانهای البرز، میثم و فرهنگیان قرار دارد نام یکی از طایفه های قدیمی تورکهاست. “عره ش” در ترکی به معنای واحد طول(از مرفق الی نوک انگشتان) بکار میرود.

دوققوز پله: یخچال دوققوز پله در محله ای قدیمی به عسگرخان و در کنار نهر کوچکی به نام «دره چای» در شهر ارومیه قرار دارد که البته محله ایی نیز به همین نام در آن نقطه از شهر موجود است. دوققوز در ترکی به معنای نه (۹) می باشد که عدد ۹ در ترکی جزو اعداد مقدس و معنی دار است که در بسیاری از آثار باستانی آذربایجان به عدد ۹ برمی خوریم. تا قبل ازگسترش شهر به صورت فعلی، اهالی ارومیه از این یحچال بعنوان محل نگهداری یخ استفاده می کردند و نیز مراسم چهارشنبه سوری را در کنار حوضچه ای که آب نهر به آن می ریخت و فاصله اش با یخچال حدود چهل متر است برگزار می گردید.

علاوه بر محلات فوق الذکر میتوان به محلاتی نطیر “یئددی درمان” ، “بدن دیبی” ، “آغداش” ، “توپراق قالا” ، ” داش مچید” و … اشاره کرد. اهمیت شناختن نامهای اصیل این مناطق در راستای تعریف هویت اصیل اورمیه است که در طول صده معاصر دردهای زیادی را از جانب متجاوزان و مهاجران بر خود دیده است. بنظر می‌رسد تهیه نقشه های فرهنگی اصیل در مناطق غربی آذربایجان کار ضروری و مهمی است که باید به سرعت از سوی مسئولان و مقامات مسئول و نیز دلسوزان فرهنگ آذربایجان صورت گیرد.

رضا داغستانی, دکتری نوروساینس