اندیشیدن یا تفکر کاری ذهنی است و زمانی مطرح می‌گردد که انسان با مسئله‌ای مواجه‌است و خواستار حل آن است. در این هنگام در ذهن، تلاشی برای حل مسئله آغاز می‌گردد که این تلاش ذهنی را، تفکر یا اندیشه می‌نامند. فعالیت برای حل مسئله، از مراحلی تشکیل شده‌است که از تعریف مسئله به‌طور شفاف، روشن و ملموس، آغاز می‌گردد و با پیدا کردن راه حل‌هایی برای حل مسئله ادامه می‌یابد و با به کارگیریِ عملی بهترین راه حل و یافتن جواب نهایی به پایان می‌رسد؛ ولی بهتر است بگوییم در «مسیر دیگری قرارمی‌گیرد» به پایان نمی‌رسد انسانِ بدون اندیشه متصور نیست.

اندیشه ایرانشهری که نظریه پرداز آن مانقورت و فیلسوف معروف ایران جواد طباطبایی است، تفکری است که در سالهای اخیر با حمایتهای رسمی دولت ایران سعی در گسترش و نهادینه کردن خود دارد. البته این اندیشه بعد از سقوط دولت تورک قاجار با عناوینی مختلف همیشه در صحنه اندیشه مرکزنشینان بوده است. در دولت احمدی نژاد طرح ایرانی-اسلامی اسم رمز این اندیشه بود.

محسن راحمی می گوید اندیشه ایرنشهری نمونه‌ای بازساخته از ایدئولوژی‌های پان ایرانیستی و فاشیستی پیشین در ایران و در جهان به شمار می‌آیند که از یک سو با گفتمانی به ظاهر علمی و فلسفی بزک شده‌اند(که این نیز بسیار در سایر موارد دیده شده است) و از سوی دیگر با «وضع موجود» سیاسی، یعنی کشوری که در آن انقلاب اسلامی بر ضد یک رژیم به شدت باستان گرا و مدعی ایران‌دوستی رخ داده است، می‌خواهد از تریبون‌های رسمی حرف‌های خود را بزند، در نتیجه باید آن را کمی با سبک و سیاق و چارچوب‌های پذیرفته شده‌ی ایدئولوژیک سازگار کند.

در مقابل این اندیشه تمامیت خواه اندیشه رهایی بخش آزربایجان آزاد قرار دارد. اندیشه‌ی آزربایجان آزاد مثل اندیشه ایرانشهری جواد طباطبایی ذوب شده در شوونیزم فارس، بازگشت به گذشته و مدعی امپراطوری خیالی و سرکوبگر نیست.

در مرکز این اندیشه ترقی و رفاه جامعه آزربایجان قرار دارد. گذشته و تاریخ خود را فراموش نمی‌کنیم اما با تکیه بر تاریخمان اشتباهات آنها را تکرار نخواهیم کرد.
مفهوم وطن مدرن آزربایجان با حکومت ملی عینیت یافت اما هنوز برای سازمان‌دهی هویت ملی راهی دراز داشتیم که قربانی بازی قدرت‌های بزرگ شدیم.

اندیشه آزربایجان آزاد می‌خواهد حول وطن و هویت ملی در آزربایجان کشوری را بنا نهد تا شهروندان این کشور ازلحاظ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رفاه داشته و دغدغه‌ی ایدئولوژیکی نداشته باشند.

مدافعان اندیشه ایرانشهری براحتی و با هزینه های دولت مرکزی سعی در گسترش ایده ی خود هستند. آنها نه تنها بخاطر اندیشه خود هیچ هزینه ای نمی دهند بلکه برعکس مورد لطف و عنایت مسولین ایران هم قرار می گیرند. اما مدافعان اندیشه آزربایجان آزاد سالهاست که بخاطر این اندیشه زندانی می شوند، شکنجه می شوند و جان خود را از دست می دهند. حتی یک نفر را در سالیان اخیر پیدا نمی کنید که بخاطر اندیشه ایران شهری فدا شود اما میادین تبریز، اورمو، سولدوز با خونهای جانباختگان اندیشه آزربایجان آزاد مزین شده است.

اینکه کدام اندیشه در این جغرافیای سیاسی به حیات خود ادامه خواهند داد بستگی به ایمان پیروان خود به راهشان و حقانیت تاریخی دارد. اندیشه آزربایجان آزاد انسان محور و رهایی بخش پیروز این برخورد خواهد بود.

محسن سعادت ستون نویس آراز نیوز