در سال ۱۱۶۰ه.ق/۱۷۴۷میلادی نادر شاه افشار که برای سرکوب شورش ها به قوچان رفته بود در فتح آباد قوچان با همکاری نزدیکان خود توسط شورشها به قتل رسید. پس از مرگ وی لشکریانش نیز از هم پاشیده شد و در مناطق تحت تسلطش حکومتهای مستقل محلی به صورت خانی ایجاد شد. در منطقه ی سعد چوخورو (چوخور سعد) به مرکزیت ایروان نیز حکومت خانی به حسینعلی خان قاجار ایروانی یا قجر افشار که از بزرگان طوایف قاجار ایروان بود، رسید. گستردگی سعد چوخورو از حوزه دره آغری و گؤیجه گؤل تا رودخانه آراز به سمت غرب کشیده می شد. این اراضی به ۱۲ محال تقسیم شده و در دربار خان را یک وزیر و چند میرزا تشکیل می داد. فرماندهی قشون را خود خان بر عهده داشت.

حسینعلی خان به نرم دلی معروف بود.خان برای ساخت مسجد بزرگی به عظمت گؤی مچید (مسجد کبود)تبریز با هزینه شخصی عزمش را جذب و برای این منظوراز تبریز معمارانی آورد.

نهایتا این مسجد در سال ۱۷۶۵ میلادی با طول ۹۷متر و عرض ۶۶ باچهار مناره بزرگ به ارتفاع ۲۴متر،۲۸حجره و کتابخانه تکمیل شد. پسر حسینعلی خان سالن آیینه دار مسجد را احداث و داخل مسجد توسط نقاش معروف میرزا قدیر ایروانی تصویر برخی حیوانات و نقوش کشیده شد. در حیاط مسجد حوض بزرگی بود که فواره آب تا ۱/۵ متر بالا می رفت.همچنین کتبه های زیر طوقی گنبد اصلی در سال ۱۱۸۰ ه.ق توسط دو هنرمند معروف میر مرتضی تبریزی و غفار اوجانی کتابت شده بود.
در قرن بیستم با روی کار آمدن کمنیستها در شوروی و در نتیجه سیاست رادیکال آنها در سال ۱۹۵۲ سه مناره و دیوارهای از مسجد تخریب شد. همچنین این مسجد دو بار توسط ارمنی ها در سالهای ۱۹۱۸ و ۱۹۵۵ میلادی سوزانده شده است.
یک گنبد و ۸ حجره باقی مانده این مسجد در سال۲۰۰۶ توسط معماران ارسالی از ایران تعمیر شده است.

—
پی نوشت: گؤیجه گؤل دریاچه ایست که پس از اشغال اراضی توسط ارمنی ها به دریاچه سئوان تغییر نام دادند.

منابع:
انسیکلوپدی آذربایجان-ماده اریوان قوبرنیاسی و اریوان خانلیغی
قدیم تورک-اوغوز یورد و ارمنیستان -عزیز علی اکبرلی
ایروان یک ولایت مسلمان نشین بود-
صمد سرداری

نویسنده: جعفر چلبیانلی