مسیحی-تورک “خاکاس” خالقینین بؤیوک اوغلو نیکولای کونقاروف- کؤچورَن: اوغوز باهادیر
شرقی سیبری’نین جنوبوندا مینوسینسک و چولوم-یئنی‌سئی چوکَکلیکلرینده ۲۰-ینجی یوزایلده بیر اینضیباطی قوروم یارادیلدی. بو اینضیباطی بؤلگه ۱۹۲۳-جو ایلین سونلاریندا “خاکاس میللی قضاسی”، ۱۹۲۵-جی ایلدَ‌ن “خاکاس میللی محلی”، ۱۹۳۰-جو ایلین نویابریندان ایسه “خاکاس موختار ویلایتی” آدلاندیریلدی. بؤلگه‌نین اؤندرلری ایسه سووئت حکومتینین یاراتدیغی بو اینضیباطی واحیدلرله راضیلاشمیر، بؤلگه‌ده یاشایان اویرات-آلتایلیلارلا و شورلارلا بیرلیکده شرقی سیبری تورک رئسپوبلیکاسی یاراتماق ایستَییردیلر.
۱۹۳۴-جو ایلده بولشئویکلر کئچمیش سلاحداشلاری و موباریزه یولداشلاری، سووئت حاکمیتینین قورولماسی اوچون جانلاریندان کئچمه‌یه حاضر اولانلاری «خالق دوشمنی»، «وطن خائینی» اعلان ائد‌رک بیر قیسمینی گوللَله‌دیلر، بیر قیسمینی ایسه حبسخانالاردا ایشگه‌نجه‌لرله اؤلدوردولر.
نیکولای ایوانوویچ کونقاروف دا «خالق دوشمنی» و «وطن خائینی» اعلان ائدیلرک ۱۹۳۸-جی ایلده گوللَلنن ان گنج رهبر ایشچیلردندیر.
نیکولای ایوانوویچ کونقاروف ۱۹۰۵ و یا ۱۹۰۶-جی ایلده کئچمیش روسییا ایمپئرییاسینین اسارتی آلتیندا قالمیش و یئنی‌سئی قوبئرنییاسی آدلاندیریلان بؤلگه‌ده مینوسینسک قضاسیندا “آسکیز” قصبه‌سی یاخینلیغینداکی کونقار یاشاییش مسکنینده آنادان اولموشدور. سونرالا بو یاشاییش منطقه‌سینین آدی نیکولای ایوانوویچین سوی آدینا چئوریلدی. بودا سببسیز دَییلدی. کونقار یاشاییش مسکنی ده اؤز آدینی نیکولای’ین اولو بابالارینین آدیندان آلمیشدیر. روسییا بؤلگه‌نی ایشغال ائتدیکدن سونرا یئرلی اهالینی یاری زور، یاری خوش خیریستیانلاشدیردیغیندان سیبری خالقلارینی آدلاری و آتا آدلاری خریستیان دین خادیملرینین وئردیگی آدلار اولسا دا سوی آدلارینی میللی دیللردن گلن سؤزلر تشکیل ائدیردی.
نیکولای آنادان اولان دؤورده بؤلگه‌ده‌کی یئرلی اهالینین بؤیوک بیر قیسمی تام اوتوراق حیات سورموردو. حیوان سورولرینی فصیللره گؤره بو یئردن، او بیریسی یئره آپاریر، اؤزلری ده بئله‌جه تئز-تئز سیار قورولموش یاشاییش مسکنینده یاشاییردیلار.
خالقی اؤزونو سیبری تورکلری آدلاندیریردی. رسمی دؤولت سندلرینده ایسه اونلاری گاه سیبری تاتارلاری، گاه یئنی‌سئی تاتارلاری، چوخ واخت دا ساده‌جه توزئمتس کیمی گؤستریردیلر. قونشو خالقلار ایسه اونلاری قیرغیز کیمی تانیییردی. چین قایناقلاریندان آلینان “خاکاس” سؤزو ایسه سووئتلر حاکمیتی ایللرینده آکتواللاشدیریلدی. بئله‌جه سیبریده یاشایان تورکلرینکی بیر-بیرلریندن، همده یوزیللر بویو بیرگه یاشادیقلاری، قازاخلاردان، قیرغیزلاردان، اویغورلاردان آیریلدیلار.
موستملکه‌چیلر تورکلری بیر-بیریندن آییراراق کیچیک خالقلارا چئویرسه‌لر ده بو گونون اؤزونده بئله روسییا’لی آراشدیریجیلار “خاکاس” دیلیندن سؤز آچاندا «خاکاس دیلی تورک دیللرینین شرقی هون قولونون اویغور قوروپونا داخیل‌دیر… منشأ‌جه قیرغیز دیلینه داها یاخین‌دیر» یازیر، “خاکاس” دیلینین فورمالاشماسیندان سؤز آچاندا ایسه «ساقای، کاچین، قیزیل و … دیالئکتلری وار» دئیه قئید ائدیرلر.
ساقای، کاچین، قیزیل طایفالاری ایسه یالنیز خاکاسلارین دَییل آلتای، تئلوت، شور، قازاخ، قیرغیز و … سوی کؤکونده ده ایشتیراک ائتمیشدیر.
نیکولای کونقاروفون دوغولدوغو یاشاییش منطقه‌سینین آدی سونرالار “آرژانوف” آدلاندیریلیب. او، ایلک تحصیلینی کندلرینده، سونرا ایسه “آسکیز” قصبه‌سینده آلیر. ۱۹۱۷-جی ایلین اوکتیابریندا بولشئویک’لر سلاح گوجونه حاکمیتی اله آلدیقدان سونرا سیبریده وضعیت داها دا گرگینلشیب. چونکی بورا دینی اینانجینا، عقیده‌سینه گؤره سورگون ائدیله‌نلرله یاناشی، موختلیف جینایتلر تؤره‌دنلرده سورگون اولونوب. ۱۹۱۷-جی ایلین کائوسوندان ایستیفاده ائد‌ن جینایتکارلار سلاحلی دسته‌لر یارادیب خالقی تالاییر. بؤلگه‌ده حاکم اولماق ایسته‌یَن “آغ قواردییاچیلار”لا بولشئویکلر آراسینداکی ساواش ایسه آرا وئرمیر.
بو قاریشیقلیق‌دا یئنی‌یئتمه نیکولای کونقاروف تحصیل آلا بیلمیر. سیاستدن اوزاق بیر حیات یاشاماغا چالیشیر. بؤلگه‌نین ساییلان نسلیندن اولدوقلاریندان تصروفات ایشلرینده والیدئیینلرینه کؤمک ائدیر.
بولشئویکلر بؤلگه‌ده مؤحکملندیکجه اهالینینین وار-دؤولتینی اَلیندن زورلا آلماغا باشلاییر. کونقاروفلار دا «کولاک» اعلان ائدیله‌رک وار-دؤولتلری اللریندن آلینیر، تعقیب اولونماغا باشلاییر. ۲۰ یاشلی نیکولای کونقاروف عائله‌نی دولاندیرماق اوچون جئباژ-آباکان بؤلگه‌سینده مئشقیران ایشلییر. اونون ایش گوزارلیغینی، دیری باش‌لیغینی گؤرَ‌ن رهبرلیک ۱۹۲۸-جی ایلده نیکولایی سووئتلرین تشکیل ائتدیگی پارتییا مکتبینده اوخوماغا گؤندریر.
نیکولای کونقاروف ۱۹۲۸-۱۹۳۱-جی ایللرده آباکان و کراسنویارسکده‌کی پارتییا مکتبلرینده تحصیل آلیر. کادر جاتیشمازلیگینا گؤره، ۲۶ یاشلی گنج آباکان رایون پارتییا کومیته‌سینین تشکیلات شعبه‌سینه مودیر تعیین ائدیلیر.
نیکولای کونقاروف رایون پارتییا کومیته‌سینده چوخ ایشلمیر. اونو خاکاس میللی نشریاتینین شعبه مودیرینه موعاوین ایشله‌مه‌یه گؤندریرلر. آز سونرا، یعنی ۱۹۳۲-جی ایلین فئورالیندا داها مسئول بیر وظیفه‌یه، خاکاس دیلینده نشر اولونان «خیزیل آ’آل» قزئتینه رئداکتور تعیین ائدیرلر.
نیکولای کونقاروف پارتییا قزئتینین رئداکتورو اولدوغو دؤور میللی کادرلارلا اؤزلرینی بئین المیللچی آدلاندیران، اصلینده وئلیکوروس سیاستی یئریدنلر آراسینداکی قارشی‌دورما گئتدیکجه درینلشیر. بئله کی، بولشئویکلر سلاح گوجونه بؤلگه‌ده حاکمیتلرینی مؤحکملندیردیکدن، یعنی اهالینین بیر قیسمینی گوللَلَدیکدن، حبسخانالارا گؤندردیکدن، اؤلکه‌نی ترک ائتمه‌یه، آجلیقدان اؤلمه‌یه محکوم ائتدیکدن سونرا اونلارلا امکداشلیق ائتمیش یئرلی ساکینلره دیوان توتماغا باشلاییر. بولشئویکلرین سوله، سوسیال عدالت، اسارت آلتیندا اولان خالقلارا آزادلیق و سایره کیمی شیرین شوعارلارینا اینانان یئرلی خالقلارین نماینده‌لری وئریلن وعدلرین یئرینه یئتیریلمه‌سینه سی گؤستردیلر. رهبر وظیفه‌لرده اولان خاکاسلار، آلتای’لیلار، شورلار، یئرلی سووئتلرین توپلانتیلاریندا «قَربی سیبری تورک جمهوریتی» یارادیلماسی مسئله‌سینی گونده‌مه گتیردیلر. موسکو’نین گؤستریشیله موضوعنو گونده‌مه گتیرَ‌نلرین اکثریتی ۱۹۳۴-جو ایلده حبس ائدیلدی.
نیکولای کونقاروف بو حبسلردن قورتولسا دا تعقیب و تضییقلردن قورتولا بیلمه‌ییب. حقیقتی دئدیگینه، رئداکتورو اولدوغو قزئتده خالقینین ایستکلرینی دیله گتیرمه‌یه چالیشدیغینا گؤره اونو قزئتدن اوزاقلاشدیراراق ترجومه و نشریات ایشلرینه گؤندریبلر.
بونونلا دا ایش بیتمه‌ییب. نیکولای کونقاروفون تعقیب و سیخیشدیریلماسی بؤلگه میقیاسینی آشیب. موسکو’دا نشر اولونان، عوموم روسییا کومونیست بولشئویکلر پارتییاسینین اورقانی «پراودا» قزئتی ۱۹۳۶-جی ایل ایولون ۱۷-ده چاپ ائتدیی مقاله‌سینده کونقاروف’و و کوچئندایئوی سووئت کونسیتیتوسییا لاییحه‌سینی ترجومه ائدرکن تحریفلره یول وئرمکده اتهام ائدیب. بو تحریفلر ساده‌جه ترجومه زامانی باش وئرمیش قوسورلار کیمی دیرلندیریلمه‌ییب. اونو ترجومه جیلرین میللتچیلیکلریندن، بولشئویکلرین یئریتدیگی سیاسی خطیله راضیلاشمادیقلاریندان دوغان بیر حال، سیاسی تخریبات کیمی قیمتلندیریبلر. بئش گون سونرا ایسه عوموم روسییا کومونیست بولشئویکلر پارتییاسی خاکاسییا ویلایت کومیته‌سینین بوروسوندا مسئله گئنیش موذاکیره ائدیلیب.
نیکولای کونقاروف’ا پارتییا جزاسی وئریلیب و توتوغو وظیفه‌دن اوزاقلاشدیریلاراق خاکاسییا ویلایت ایجراییه کومیته‌سینه کاتیب گؤندریلیب. تعقیب و تضییقلردن آسیلی نیکولای کونقاروف مؤقعینی دییشمه‌ییب. ائله بونا گؤره ده ۱۹۳۷-جی ایلین فئورالیندا حبس ائدیبلر. اوزون سورَ‌ن ایستینتاقدان سونرا ۱۹۳۷-جی ایلین ایولون ۱۳-ده شوروی عالی محکمه‌سی حربی کوللئگییاسینین قراری ایله گوللَلَنیب.
عائله‌سینین شیکایتی اساسیندا ۱۹۵۷-جی ایل مایین ۲۱-ده نیکولای کونقاروف’ا برائت وئریلسه ده اونونلا باغلی حقیقتلر هله ده آشکارلانماییب.
عرب الیفباسینا کؤچوروب؛ یایینا حاضیرلایان: اوغوز باهادیر، آزربایجان میللی دیرَنیش تشکیلاتی’نین گَنجلیک قولو سوروملوسو