بی شک آزربایجان و در راس آن تبریز از بزرگترین قربانیان امپریالیسم انگلیس و روس بوده است.

ترس امپریالیسمهای انگلیس و روس از بیداری و اتحاد جهان تورک که از دروازه چین تا قلب اروپا کشیده شده است باعث شده است این دو امپریالیسم بزرگ برای ازهم پاشیدگی جهان تورک برنامه های پر هزینه و عریض و طویلی طراحی کنند، زیرا بیداری ملی و همبستگی چنین ملتی می توانست ابرقدرتی به مانند چین فعلی را متولد کند و چنین احتمالی خواب این قدرتهای استعماری را پریشان میکرده و می کند. اضمحلال حاکمیت و سنت دولتمداری هزارساله تورکان در جغرافیای وسیعی که شامل بخشهای وسیعی از آسیای میانه، افغانستان، ایران فعلی، بخشهایی از عراق و آزربایجان تاریخی می شد و ایجاد دولت-ملتِ تصنعی ایران که بر پایه هویت ائتنیکی-مذهبیِ فارسی-شیعی بنا شده است، از مهمترین پروژه های قدرت های امپریالیستی برای گسست تاریخی و سرزمینی جهان تورک بوده است. برای تحقق این گسست تاریخی نیاز مبرمی به پاکسازی و دگردیسی پلهای ژئواستراتژیکی این جغرافیای وسیع وجود داشته است که جغرافیای آزربایجان و در رأس آن تبریز به عنوان حلقه اتصال و پل طلایی جهان تورک برای این پاکسازی و دگردیسی انتخاب شده است. پاکسازی و تغییر ماهوی تبریز و تأسیس دولت-ملتِ فارسی-شیعیِ ایران به جای دولت های تاریخی تورکی از شاهکارهای امپریالسیمهای روس و انگلیس بوده است؛ هرچند خوشبختانه باید گفت این پروژه عریض و طویل از پیروزی تمام و کمال برخوردار نشده و ملت تورک به عنوان یک ملت بزرگ تاریخی از زیر این حملات سهمگین زنده بیرون آمده و توانسته است روند بازسازی ملی خود را دوباره آغاز کند؛ چه گفته شده است، بزرگترین هنر ملت تورک در طول تاریخ این بوده است که در لحظه ای که همه او را مرده فرض کرده اند توانسته از خاکسترش شعله کشیده و دوباره زنده شود.

در روند ساخت دولت-ملتِ فارسی-شیعیِ ایران، که بریتانیای کبیر از طریق سرنگونی دولت قانونی تورکان قاجار و به قدرت رساندن یک میرپنج حلقه به گوش بی سواد و دون پایه به انجام رسانید، پاکسازی عنصر تورک از جغرافیایی که امروزه ایران نامیده می شود از اهم محورها بوده است. پاکسازی فرهنگی-زبانی، فروپاشی و به تسلیم درآوردن اقتصادی و سیاسی، پاک کردن حافظه تاریخی، خرد کردن حس غرور ملی از طریق تحقیر و رواج خود کمتر بینی ملی، قطع ارتباط با سایر واحدهای ملی تورک خصوصاً تورکیه همگی از پروسه های یی بوده اند که در این راه به صورت کاملاً حساب شده و مدون به مورد اجرا گذاشته شده اند. در راستای پاک کردن حافظه تاریخی و از بین بردن هرگونه حس غرور ملی تورکان آزربایجان تخریب برنامه ریزی شده و مدیریت شده آثار تاریخی آزربایجان و تبریز با دقت و اهتمام تمام به انجام رسیده است. برای دیدن تنها تعدادی از ابنیه تاریخی ویران شده در دوران پهلوی اول این ویدئو أسف انگیز و غم بار را ببینید. بیهوده نیست که امروز از بافت تاریخی شهرهای تبریز، زنجان، اردبیل، اورمیه، خوی و مراغه به غیر از بازارهای سرپوشیده که دارای مالکان خصوصی بوده و امکان تخریب کامل وجود نداشته است، تقریباً هیچ چیزی باقی نمانده است. یک مقایسه سطحی بافت های تاریخی شهرهای آزربایجان جنوبی با شهرهای فارسستان، آزربایجان شمالی و آناطولی گویای همه چیز است.

روند تخریب ابنیه تاریخی آزربایجان جنوبی در دوره های پهلوی دوم و جمهوری اسلامی نیز ادامه یافته است. داستان های غم انگیز ارگ علیشاه تبریز، مقبره الشعرا، ربع رشیدی و مجموعه بقعه شیخ صفی در اردبیل بر همگان معلوم است. اما مسجد کبود تبریز (گؤی مسجید) کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ در حالی که میزان مظلومیت این نگین فیروزه ای به هیچ وجه کمتر از دیگر آثار تاریخی آزربایجان جنوبی نیست. عکس هایی که ذیلاً منتشر می شود شاهد زنده مظالمی است که بر این اثر تاریخی ارزشمند رفته است. کلاه خود را قاضی کرده و با انصاف قضاوت کنید، آیا از ابنیه تاریخی اصفهان، شیراز، یزد و کرمان اینگونه نگهداری می شود؟!

قارا قویونلو میراثی فیروزه
گؤی مچیدین تیکینتیسی وتاریخی:
تورک لره عاید اولان و گؤی رنگی ایله هر بیر بوجاغیندان تورکلوک یاغدیران گؤی مچید تبریزده منصور دؤردیولونا قالان امام خمینی خیابانیندا یئرلشمیش دیر. بیر چوخ قایناغا اساسا بو تیکینتی ۱۵-جی یوزایلده تورک قاراقویونلولار طرفیندن تیکیلمیش دیر. ۱۳۷۵-جی ایلده قورولموش قاراقویونلو دؤولتی ۱۴۶۹-جو ایلده تاریخین صحیفه لرینه سقوط ائدن دیگر تورک دؤولتی اولاراق یازیلدی. قاراقویونلو دؤولتی ۵-جی حاکم مظفرالدین جهانشاه چاغیندا مدنیت آچیسیندان بؤیوک انکشاف ائتمیش دیر. آزربایجانین بؤیوک سرکرده­سی جهانشاه تبریزده “جهانشاه حامامی، جهانشاه کروان سراسی، جهانشاه بناسی، جهانشاه مدرسه سی وس” تیکینتی لر تیکمیش دیر. بو تیکینتی لرین ایچینده دونیاجا آدلیم اولان و گؤرن هر شخصی حیرته سالان “مظفریه مجموعه سی” ایدی. همین مجموعه ۱۴۶۷-جی ایلده تماملانمیش دیر. مظفریه مجموعه سی “توربه، جمعه مچیدی، حامام، خانگاه، کتابخانا و مدرسه”دن عبارت ایدی. مع الاسف گونوموزه قدر بو اولو و بؤیوک مجموعه دن سادجه جمعه مچیدی قالمیش دیر.

گؤی مچیدین تیکیلمه سى حاقدا ایکى بؤلوم قید ائدیلمیش دیر:۱٫ فارس یازیلارا اساسا بو مچید جهانشاهین قیزى صالحه خانم گؤستریشی ایله تیکیلمیش دیر. ۲٫ بیر چوخ قایناقلارا استناد ائدرک او جمله دن تورک و انگلیس، گؤی مچید جهانشاهین خانیمى خاتون خان بگیم امرى ایله تیکیلمیش دیر. بو بؤلومون گئرچکلیگى داها چوخدور. حافظ حسین “روضه الجنان و جنت الجنان” آدلى اثرینده قید ائدیر کى:” جهان شاهین گؤزل و ایستکلى خانیمى خاتون خان بگیم سارایا چاغیریلمیش ده یرلى انسانلار ایچینده مظفریه مجموعه سى نین اساسینى قویماق اوچون خواجه محمدبن خواجه عثمانى سئچدى.” بئله لیکله مچیدین باش معماری خواجه بن محمدخواجه بی اولموش دور. مچیدین گیریش قاپیسیندا کی کتیبه لر و سایر کاشی لر اوستونده یازیلان سؤزلر خطاط “نعمت الله البواب” طرفیندن یازیلمیش دیر. همین مچیدین معمارلیغینا نظارت ائدن شخص ایسه “عزالدین قاپوچی بن ملک” اولموش دور. بونو قانیتلاماق اوچون مچیدین اطرافیندا تاپیلمیش کاشی­یه اشاره ائتمک اولار. همین کاشی اوستونده:”به سکاره­ی عزالدین بن ملک” یازیلمیش دیر.

گؤی مچیدین کاشی لری­ گؤی رنگده اولدوغو اوچون “اسلام فیروزه­سی” شهرتینی قازانمیش دیر.
مچیدین حیه­طی دؤردکن* فرموندایر. همین حیه­ط اسکی چاغلاردا حوض، یوخسوللار اوچون سیغیناجاق و درس دئمک اوچون یئرلره مالک ایدی. گؤی مچیدین اصل بناسی کرپیجدن دیر. تیکینتیده اولان بعضی ستون لارین آشاغیسیندا کیچیک صندوق کیمی یئرلر موجوددور، گویا نماز قیلانلاری آیاق قابیسی اورایا قویولارمیش.
۱۷۸۰-جی ایلده باش وئرن گوجلو زلزله سونوجوندا مچیدین بؤیوک قسمتی یئرله بیر اولدو. مچیددن قالان بؤلوم لر ایسه ۱۵۰ ایل خرابه کیمی گون، یاغیش و قارا معروض قالاراق بؤیوک خسارت لر آلدی. ۱۳۱۸-جی ایلدن مچیدین یارالارینا مرهم باغلاماغا باشلادیلار. ۱۳۵۵-جی ایلده مچیدین آزدا اولسا دیک دوروشو اؤزونه قایتاریلاراق بازسازی لر سونا چاتدی.

تبریزین گؤى مچیدى اؤز معمارلیغى و نفیس بزک­لرى ایله دونیا شهرتى تاپمیش دیر. مچیدده سود رنگلى دوم-آغ یازیلار و فیروزه­ رنگلى، مرکب فرمالى نباتى ناخیش لار، تند ویاخود توتوق گؤى رنگلى داشلار ایشله نیلیب­دیر. کاشى بزک­لرینده گؤى رنگ­دن سونرا آچیق یاشیل و سارى رنگ­دن ده قوللانیلمیشدیر. مچیدین بؤیوک گونبزینى بزه میش الوان ناخیشلار اورژینال­دیر. کیچیک سالنون گونبزى­نین توتوق گؤى رنگى اوستونده آغ اولدوزلار، بؤیوک سالنون گونبزى نین یاشیل رنگى اوستونده ایسه چیچک­لر تصویر اولونموش­دور. بیر چوخ آراشدیرماجى­لارین  یالنیز کاشى­لر یوخ هم ده مرمر و گج اوستونده اویما، پیشمیش و شیره­لى کرپیج لرین ناخیشلى هؤرگوسو ده دیققت­لرینى چکمیش­دیر. بو آراشدیرماجى­لار تبریزین رولونو یوکسک دیرلندیرمیش، گؤسترمیش لر کى کاشى اؤزونون ان یوکسک رتبه­سینى گؤى مچیدده آلمیش­دیر. ۱۵-جى عصرده تبریزده اولموش ابن بطوطه بوشهرده کى عابیده لرین بدیعى سرامیک دکورلارى نین شمالى آفریقا وسایر یئرلرین بزک­لریندن اوستون اولدوغونو قید ائدیب­دیر.
اوسته قید ائتدیگیمیز کیمی تورک یوردونون اولو سرکرده سى جهانشاه حقیقى و خاتونونون مزارى دا گؤى مچیدین ایچینده آلت قات دا یئرلشمیش دیر. یئرلرى اوچماق* تین لری اؤزگور!

سؤزجوک لر:
اؤتک: تاریخ
تین: روح
دؤردکن: مربع
اوچماق: بهشت، جنت

تورانیز آوشار

عکسها: تورانیز آوشار