دادن سهمی در شمال خط فرضی آستارا-حسینقلی یعنی تعلق سواحل ترکمنستان و آذربایجان به ایران

مشکل اصلی و لاینحل ایران عمق زیاد در سواحل جنوبی خزر در جنوب خط آستارا-حسینقلی است. عمق زیاد آب در این منطقه هرگونه اکتشاف، حفاری و بهره برداری از منابغ هیدروکربنی را، غیر اقتصادی و (در وضعیت فعلی و آینده قابل پیش بینی) غیرممکن میکند. طبق برآوردهای منتشر شده از سوی متخصصین مختلف، هزینه استخراج نفت در حوزه ایرانی دریای خزر هزینه ای حول و حوش ۳۰ تا ۴۰ دلار و بیشتر به ازای هر بشکه را دارد. ادعاهای ایران در مورد اکتشاف و حتی اسختراج نفت در حوزه ایرانی دریای خزر هم تاکنون با هاله ای از تردید و ابهام مواجه شده اند. (لینک مطالب حاوی این تردیدها در پایان این مقاله آمده است)

در دوران حاکمیت شوروی، هیچ پرنده ای از سوی ایران حق عبور از خط آستارا-حسینقلی را نداشت و شبها در آستارا نور کشتیهای مرزبانی شوروی از ساحل قابل مشاهده بود و هر چند وقت یکبار این مرزبانان شوروی، در همان خط مرزی، ماهیگیران ایرانی گم کرده راه را گرفته و به آبهای ایران (در جنوب آن خط) هدایت میکردند. در همه دوران شوروی امکان هیچ سفر یا بازدیدی از مناطق شمال مرز آستارا-حسینقلی موجود نبود و کسی هم مرتکب این کار نشده بود. اگر همچو توهمی در مورد مالکیت مشاع این دریا از سوی ایران و شوروی در ذهن کسی بود، قاعدتا پیش از همه بایستی آمریکایی ها که پایگاه جاسوسی و نظارتی در سواحل جنوبی خزر داشتند، از این حق و حقوق خبر می داشتند و ایران را ولو برای راندن یک قایق تفریحی به شمال خط مرزی و فرضی آستارا-حسینقلی تشویق میکردند.

دریای خزر در بخش شوروی (شمال خط آستارا-حسینقلی) در دوران حکومت شوروی هم بین چهار جمهوری شوروی یعنی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان موافق عکس ضمیمه تقسیم شده بود. جمهوری آذربایجان که اینک تأسیسات عظیم استخراج نفت در دریا را در منطقه خودش دارد، در آن دوران هم در چهارچوب فعالیتهای اقتصادی “جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان” در همین مناطق فعال بود. موفقیت در حفر اولین چاههای نفتی دنیا در بستر دنیا مثل پیرآللاهی، گورگان دنیر و جیلووآداسی “Gürgan-dəniz”, “Pirallahı”, “Çilov adası” و احداث یک شهر بنام “نفت داشلاری” بر روی دریای خزر، برای توسعه این فعالیتها در همین مناطق و بر همان اساس حقوقی نظام شوروی انجام گرفته بود.

کشف حوزه های نفتی “نفت داشلاری” در ۷ نوامبر ۱۹۴۹ در فاصله ۴۰ کیلومتری از ساحل خزر و فاصله ۹۰ کیلومتری از باکو، صنایع نفت آذربایجان را به شهرت جهانی رسانید.

با بهره برداری از این منابع در سال ۱۹۵۰، صنایع نفتی-دریایی آذربایجان متولد شد.

شرکت “خزز دنیز نفت” در سال ۱۹۷۰ تأسیس شد. تا این مرحله استخراج نفت تنها به شرط ۴۰ متر و کمتر بودن عمق آب ممکن بود.

این شرکت، در فاصله سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ طی ۷۵ مرحله، بیش از ۴۰۰ کشتی جرثقیل دار قادر به بلند کردن بار فوق سنگین، وارد خزر کرد. یکی از این کشتی-جرثقیل ها به نام “آذربایجان” قادر به بلند کردن ۲۵۰۰ تن بار بود. با یک سری تمهیدات دیگر، قدرت اکتشاف و استخراج صنایع نفت آذربایجان به آبهای دارای عمق ۷۰ متر و سپس به آبهای دارای عمق ۲۰۰ متر هم رسید.

شرکت “خزر دنیز نفت” به کشف ۸ حوزه نفتی و گازی جدید موفق شد. در طی دهه ۱۹۸۰ تعداد تأسیسات حفاری شناور آذربایجان در خزر به ۱۱ رسید. کشف بزرگترین منابع نفتی امروزین آذربایجان مثل گونشلی، چیراق، کپز و آذری در آبهای دارای عمق ۸۰ تا ۳۵۰ متر، مربوط به موفقیتهای بزرگ این سالهاست. امروز ۶۰ درصد تولید نفت آذربایجان مربوط به این میادین است.

امضای قرارداد تاریخی موسوم به “قرارداد قرن” در سال ۱۹۹۴ مربوط به بخش آبهای عمیق سه حوزه “آذری”، “چیراق” و “گونشلی” است.

ادعا برنیمی از دریای خزر و سپس تغییر آن به ۲۰ درصد دارای هیچ سابقه حقوقی و قانونی نیست و همیشه جمعی از دولتمردان ایران مشغول سوء اسفتاده از توهماتی هستند که خودشان در پروردن آنها نقش داشته اند. معلوم نیست که اگر ادعای ۲۰ درصدی و ۵۰ درصدی بر دریای خزر ممکن است چرا ادعای تملک کل این دریا مطرح نمی‌شود.

در کتاب تاریخ دیپلماسی دریای خزر، هم نویسنده کتاب و هم دریادار سیف ا.. انوشیروانی فرمانده ناوگان خزر و هم احمد میرفندرسکی وزیر سابق امورخارجه، تقاضای ۲۰% ایران که خارج از خط آستارا حسینقلی را در برمیگیرد غیر قابل اجرا میدانند و معتقد هستند که ایران در تمام دوره شوروی در کشتی رانی و خط هوایی مبنا را همین خط قرار داده و از آن تخطی نکرده است این افراد مانند گیو میرفندرسکی تحقق سهمی فراتر از خط آستارا – حسینقلی را خلاف عرف و منطق بین المللی و خلاف توافقات ایران و شوروی سابق نامیده اند.

قرارداد فعلی حتی در صورت امتناع ایران از امضای ایران، احداث لوله های انتقال نفت و گاز از بستر خزر در مسیر شرقی -غربی (از قزاقستان و ترکمنستان به جمهوری آذربایجان) و انتقال این منابع از مسیر لوله های موجود به بازارهای اروپایی را ممکن خواهد کرد. مخالفت ایران بدون پشتوانه روسی هیچ ضمانت اجرایی ندارد. امتیاز دیگر توافقنامه فعلی (حتی بدون موافقت ایران) حل اختلاف فی مابین آذربایجان و ترکمنستان خواهد بود.

در نقشه فوق، منابع در حال بهره برداری و منابع کشف شده زیر دریای خزر مشخص شده است. دو مورد منابع مورد اختلاف میان ترکمنستان و آذربایجان هم در نقشه مشخص است.

نویسنده: علیرضا اردبیلی

منبع: سایت تریبون

لینک چند مطلب مربوط به این موضوع

گزارش دویچه وله: تردیدهایی در مورد کشف نفت و گاز از سوی ایران در دریای خزر
تردید کارشناسان آذربایجان در مورد کشف میدان گازی ایران در خزر
سهم صفر درصدی ایران از نفت و گاز دریای خزر