ویژه برنامه «بازخوانی کوتاهی از حوادث خرداد ۱۳۸۵» از تلویزیون اینترنتی آراز نیوز

خردادماه یادآور حوادث تلخ اما غرورآفرینی در تاریخ معاصر آزربایجان و حرکت ملی آزربایجان است. ۱۲ سال پیش در خرداد سال ۱۳۸۵ ملت تورک آزربایجان با برگزاری تجمعات گسترده، نسبت به یک قرن تبعیض و نژادپرستی علیه تورک‌ها در ایران اعتراض کردند. در این ویژه‌برنامه قصد داریم به‌صورت کوتاه حوادث خرداد سال ۸۵ که به «قیام خرداد» معروف است را بازخوانی کنیم.

در ۲۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۵ روزنامه‌ی ایران، ارگان رسمی دولت، در هفته‌نامه‌ی ایران جمعه در صفحه‌ی «کودک و نوجوان» مطلبی با عنوان «چه کنیم که سوسک‌ها سوسکمان نکنند؟» منتشر کرد. در این مطلب هشت شیوه مبارزه با سوسک‌ها به بچه‌ها آموزش داده می‌شد که هر شیوه با کاریکاتوری نمایش داده‌شده بود. در یکی از این کاریکاتورها کودکی با یک سوسک صحبت می‌کند و سوسک زبان کودک را نمی‌فهمد و به زبان ترکی می‌گوید «نمنه» که به معنی «یعنی چه» است. در متنی که در کنار کاریکاتور و تحت عنوان «گفتمان» آمده، عنوان می‌شود: «… مشکل اینجاست که سوسک، زبان آدم حالیش نمی‌شه. دستور زبان سوسکی هم آنقدر سخته که هشتاد درصد خود سوسکا هم بلد نیستن و ترجیح می‌دن به زبان‌های دیگه حرف بزنن!…».

پس از انتشار این مطلب دانشجویان تورک دانشگاه‌های ایران با نسبت این موضوع به دولت وقت که ریاست آن را محمود احمدی‌نژاد بر عهده داشت اعتراض کردند. آن‌ها معتقد بودند شیوه‌هایی که برای مبارزه با سوسک‌ها پیشنهاد می‌شود شبیه شیوه‌های حذف مخالفان سیاسی و مدنی آزربایجان توسط حکومت است و هر کسی این مقاله را بخواند به‌سادگی متوجه می‌شود که منظور نویسنده مقاله و کاریکاتوریست، ترک‌ها هستند.

اعتراضات از سوی دانشجویان آزربایجانی هرروز گسترده‌تر و شکل منسجمی به خود می‌گرفت. دانشجویان دانشگاه‌های تهران، تبریز، اورمیه، اردبیل، زنجان و دیگر شهرهای آزربایجان، با تحصن و اعتراض نسبت به انتشار این مقاله، خواستار توقیف روزنامه ایران و عذرخواهی رسمی رئیس‌جمهور احمدی‌نژاد از ملت تورک بودند.

دیری نپایید که دامنه اعتراضات دانشگاهی به داخل شهرهای آزربایجان نیز کشیده شد. فعالین حرکت ملی آزربایجان که از روز اول اعتراضات دانشجویی در کنار جنبش دانشجویی آزربایجان بودند، با مشاهده عدم موضع‌گیری دولت نسبت به این موضوع، تصمیم گرفتند اعتراضات را به داخل شهرها بکشانند. به همین منظور در شهرهای آزربایجان به‌صورت گسترده شب‌نامه‌هایی پخش شد که در آن، فعالین حرکت ملی و جنبش دانشجویی آزربایجان، از ملت تورک آزربایجان خواسته بودند در اعتراض به توهین روزنامه ایران در روز و ساعت مشخصی در میادین اصلی شهر تجمع اعتراضی برگزار کنند.

بعدازظهر روز ۳۱ اردیبهشت خیابان امام شهر خوی شاهد اعتراضات خیابانی مردم این شهر به توهین روزنامه ایران علیه تورک‌ها بود. هزاران نفر از مردم این شهر با پیش‌قراولی فعالین حرکت ملی آزربایجان با شعارهایی در محکومیت روزنامه ایران و سیاست‌های تبعیض‌آمیز جمهوری اسلامی تا پاس از شب در خیابان‌های اصلی شهر خوی بودند که در چند مرحله این اعتراض مسالمت‌آمیز از سوی نیروهای امنیتی رژیم به آشوب و ضرب و شتم شهروندان کشیده شد.

روز ۱ خرداد مردم شهر تبریز با حضور میلیونی، اعتراض خود نسبت به توهین روزنامه ایران را ابراز کردند. بر اساس گزارش خبرگزاری ایسنا و سایت بازتاب، تظاهرات در تبریز از ساعت ۴ بعدازظهر از سمت دانشگاه تبریز و میدان نماز آغاز گردیده و به سمت استانداری آزربایجان شرقی ادامه پیدا کرد. تلاش نیروهای انتظامی برای جلوگیری از پیوستن دو گروه تظاهرکننده به درگیری میان دو طرف انجامید. در این درگیری‌ها پیش از ۱۰ نفر از شهروندان تورک توسط تیر مستقیم نیروهای امنیتی ایران به شهادت رسیده، صدها نفر به‌شدت زخمی شده و هزاران نفر بازداشت شدند.

روز دوم خردادماه ۱۳۸۵ مردم اورمیه که از برخورد نیروهای امنیتی با مردم تبریز و شهادت هم‌وطنان خود به خشم آمده بودند از ساعت ۴ بعدازظهر از خیابان عطایی شروع به برگزاری راهپیمایی خیابانی کردند. به گزارش بی‌بی‌سی فارسی معترضان در اورمیه ابتدا در خیابان عطایی و جلوی دفتر روزنامه ایران به اعتراض پرداختند که با تحریک مدیر استانی این روزنامه، معترضین خشمگین دفتر این روزنامه را به آتش کشیدند. خیل عظیم جمعیت که برخی‌ها آن حدود ۸۰۰ هزار نفر تخمین می‌زنند از سمت خیابان‌های عطایی و امام به‌سوی استانداری آزربایجان غربی حرکت کردند و در درگیری‌های نیروهای امنیتی و مردم، دو تن از شهروندان به شهادت رسیدند. معترضین سپس به‌سوی صداوسیمای مرکز آزربایجان غربی حرکت کرده و در جلوی صداوسیما بار دیگر با نیروهای امنیتی درگیر شدند که این درگیری منجر به آتش کشیده شدن ساختمان صداوسیما شد. شعار «هارای هارای من تورکم» برای اولین بار در شهر اورمیه سر داده شد.

بر اساس گزارش روزنامه اعتماد، پس از تظاهرات خونین مردم تبریز و اورمیه، دامنه اعتراضات علاوه بر شهرهای مختلف آزربایجان به تهران و سایر شهرهای داخلی ایران نیز کشیده شد. شماری از دانشجویان دانشگاه تهران از ساعت ۲۱ و ۳۰ دقیقه نیمه‌شب سه‌شنبه ۲ خرداد ۱۳۸۵ تا ساعت ۵ صبح روز بعد در برابر درب اصلی کوی دانشگاه تهران تجمع کرده بودند که این تجمع در ساعت ۲۳ نیمه‌شب سه‌شنبه به اوج خود رسیده بود. دانشجویان آزربایجانی نیز با راهپیمایی در مقابل دانشکده‌های مختلف دانشگاه تهران، کشتار شهروندان تورک آزربایجانی توسط نیروهای امنیتی رژیم را محکوم کردند.

در ۳ خرداد ۸۵ در اکثر شهرهای آزربایجان ازجمله، اردبیل، زنجان، مرند، مراغه، قوشاچای (میاندوآب)، بناب، ملکان، مغان، سلماس، خوی، سراب، خیاو (مشکین‌شهر) و… اعتراضات گسترده‌ای را در محکومت توهین روزنامه ایران و کشتار شهروندان آزربایجانی توسط رژیم جمهوری اسلامی برگزار شد. در این تجمعات نیز علاوه بر بازداشت و زخمی شدن هزاران نفر، یک نفر در شهر مشکین‌شهر با تیر مستقیم نیروهای سرکوبگر رژیم به شهادت رسید.

۴ خرداد ۸۵ خونین‌ترین روز این سلسله اعتراض‌ها بود. در این روز مردم شهر سولدوز (نقده) همانند دیگر شهرهای آزربایجان در اعتراض به توهین روزنامه ایران و کشتار هم‌زبانانشان در شهرهای تبریز، اورمیه و خیاو به خیابان آمده و تظاهرات بزرگی را ترتیب دادند. مردم سولدوز در این روز از سمت خیابان علمی به‌سوی فرمانداری راهپیمایی کردند و با تجمع در مقابل فرمانداری خواستار توضیح فرماندار در مورد اتفاقات رخ‌داده شدند. به گفته منابع محلی فرماندهان سپاه به اسامی حبی، رضا زاد و زیبایی دستور شلیک مستقیم به‌سوی مردم را صادر کردند. گرچه در سلسله تظاهرات‌های خرداد ۸۵ بنا به برخی از منابع ده‌ها تن در شهرهای مختلف آزربایجان شهید شدند؛ اما تلویزیون ایران شهادت چهار نفر به نام‌های: توحید آذریون، همت اسم زاده، حسین فتحی پور و عسگر قاسمی در سولدوز را تأیید کرد.

پس‌ازاین حوادث بر اساس گزارش‌های منتشرشده در رادیو فردا، رادیو آزادلیق، خبرنامه امیرکبیر و کمیته دفاع از زندانیان سیاسی آزربایجان، وقتی خانواده‌های توحید آذریون، همت اسم زاده، حسین فتحی پور و عسگر قاسمی با تنظیم شکایت‌نامه‌ای از فرمانداری نقده، فرماندهی مقاومت بسیج منطقه، فرماندهی نیروی انتظامی و… به دادگاه مراجعه نمودند با فشار نهادهای امنیتی مواجه گشتند. این فشارها به حدی بود که هیچ وکیلی در آزربایجان غربی حاضر به بر عهده گرفتن وکالت آن‌ها نشد یا اینکه به وکلا چنین اجازه‌ای ندادند. مأمورین امنیتی بارها و به بهانه‌های مختلف وارد خانه بعضی از این خانواده‌ها شده و اقدام به بازرسی می‌نمودند.

گرچه در این اعتراضات که دو هفته به طول انجامید و موجب شهادت نزدیک به ۴۰ نفر از شهروندان تورک آزربایجانی شد؛ اما هیچ فردی از آمران و بانیان این کشتار از سوی رژیم ایران محاکمه نشد. در رابطه با روزنامه ایران نیز هیئت نظارت بر مطبوعات تشکیل جلسه اضطراری داد و این روزنامه را توقیف موقت کرده و پرونده آن را به دادسرا فرستاد. توقیف روزنامه ایران ۵ ماه ادامه یافت و سپس با تغییر کادر و مدیریت آن، انتشار خود را از سر گرفت. غلامحسین اسلامی فر، مدیرمسئول روزنامه نیز از اتهام ایجاد اختلاف بین قشرهای جامعه و اهانت به مردم ترک‌زبان تبرئه شد.

امروز باگذشت ۱۲ سال از آن حوادث و کشتار بی‌رحمانه ملت تورک آزربایجان توسط نیروهای امنیتی رژیم ایران هنوز هم کسی از مسئولین این رژیم پاسخگوی خانواده‌های این شهدا نیست و عاملین این کشتارها نه معرفی‌شده‌اند و نه دادگاهی برای رسیدگی به شکایت خانواده‌ها تشکیل‌شده است.

ملت تورک آزربایجان سال‌هاست در دفاع از هویت، زبان و حاکم شدن بر مقدرات خویش، خون می‌دهد و تا رسیدن به «قیزیل آلما» قهرمانانه در این راه قدم خواهد برداشت.