IPSC-مرکز بین المللی مطالعات صلح

نویسنده: دکتر توماج آریان (پژوهشگر)

شاخص های توسعه اقتصادی

افزایش تولید ناخالص ملی و رشد سالانه تولید ناخالص داخلی سرانه

تولید ناخالص داخلی به عنوان شاخص اقتصاد کلان از ارزشی ویژه در بررسی اوضاع اقتصادی یک کشور برخوردار است. چنانچه اطلاعات مربوط به تولید ناخالص ملی در دسترس باشد میتوان تولید ملی یک کشور را مورد ارزیابی و مقایسه قرار داد. در جمهوری آزربایجان در سالهای بعد از استقلال و به ویژه از زمانی که سرمایه گذاری های خارجی به بهره برداری رسید، رشد چشمگیری بر تولید ناخالص داخلی به وجود آمده است. این رشد عمدتا ناشی از تولید نفت خام و صادرات آن به بازارهای جهانی است. مقدار تولید ناخالص جمهوری آزربایجان در سال ۱۹۹۵ برابر ۴/۲ میلیارد دلار بود که در سال ۲۰۰۶ به ۹/۱۹ میلیارد دلار رسید. سرانه تولید ناخالص داخلی در سال ۱۹۹۵ برابر ۳/۳۱۹ دلار بوده که در سال ۲۰۰۶ به ۲۳۷۳ دلار و در سال ۲۰۰۸ به ۵۳۲۶ میلیارد دلار رسید. ترکیب تولید ناخالص در سال ۲۰۰۶ با تغییرات عمده ای که بعد از سالهای ۲۰۰۰ آغاز شده است دگرگون شده است. به طوری که در این سال سهم بخش کشاورزی از ۱/۱۶% در سال ۲۰۰۰ به ۱/۷% کاهش یافته و سهم صنعت از ۳۶% به ۵/۵۷ در سال ۲۰۰۶ رسیده است که ۶/۵۱% مربوط به بخش نفت بوده است. نقش تولیدات صنعتی طی این دوره تغییری نداشته و در رقم ۳/۵% در این سالها ثابت مانده است. اگرچه در سالهای میانی با تغییراتی اندک روبرو بوده است؛ و در سال ۲۰۰۸ سهم بخش کشاورزی از ۱/۷% در سال ۲۰۰۰ به ۶% کاهش یافته و سهم صنعت از ۵/۵۷% به ۶/۶۲% در سال ۲۰۰۸ رسیده است و خدمات به ۴/۳۱% رسیده است.

سهم بخش های عمده اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات ) در تولید ناخالص ملی

۱-۲٫ سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی

از کل مساحت جمهوری آزربایجان ۹/۵۴ % آن را اراضی قابل کشاورزی تشکیل میدهد، محصولات عمده کشاورزی را غلات، میوه ها، سبزی ها، پنبه، چای و توتون تشکیل می دهد. از نظر اقلام عمده کشاورزی به ویژه گندم، این جمهوری نیمه خودکفا بوده و به جهت اختصاص زمین های زیر کشت گندم به مزارع توتون و تاکستان های انگور، جمهوری آزربایجان ناگزیر به واردات گندم از قزاقستان و قفقاز شمالی کرده است. اراضی کشاورزی جمهوری آزربایجان از ۵/۱۰۴ هزار هکتار در سال ۲۰۰۰ به ۳/۱۳۲۶ هزار هکتار در سال ۲۰۰۶ افزایش یافته است از کل اراضی زراعی سال ۲۰۰۶ حدود ۷/۷۸۴ هزار هکتار به کشت حبوبات و غلات اختصاص داشته که از آن میان ۴/۵۶۱ هزار هکتار به کشت گندم و ۱/۱۷۴ هزار هکتار به کشت جو اختصاص داشته است. از کل اراضی زیرکشت جمهوری آزربایجان ۵۵% به کشت غلات و ۵/۹% به گیاهان صنعتی اختصاص داشته است. در صورتی که در سال ۱۹۹۰ فقط ۳۰% آن به غلات اختصاص داشته و ۲۳% نیز به محصولات صنعتی اختصاص داشت.

در سال ۱۹۹۰ حدود ۷۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی جمهوری به کشت سبزی ها و محصولات جالیزی داشته و ۵۳۱ هزار هکتار (۴۱% کل اراضی کشاورزی) به کشت محصولات علوفه ای (برای تامین نیازهای بخش دامداری) اختصاص داده شده بود. در سال ۲۰۰۶ زمین های زیر کشت محصول سیب زمینی ۸/۶۶ هزار هکتار ، سبزیجات ۲/۸۰ هزار هکتار، جالیزی ها ۸/۲۸ هزار هکتار و محصولات علوفه ای ۵/۲۳۹ هزار هکتار بوده است. در سال ۲۰۰۰ کل تولید غلات ۵/۱ میلیون تن بود که در سال ۲۰۰۶ با افزایش ۳۵% به ۱/۲ میلیون تن رسید و محصول پنبه از ۵/۹۱ هزار در سال ۲۰۰۰ به ۱۳۰ هزار تن در سال ۲۰۰۶ افزایش یافت و تولید محصول سیب زمینی تقریبا دوبرابر رشد کرده و به رقم یک میلیون تن رسیده است. جمهوری آزربایجان در پرورش دام، به خصوص گوسفند و بز جای ویژه ای در قفقاز دارد.

تعداد دام ها در سال ۲۰۰۶ نسبت به سال ۱۹۹۵ از افزایش چشمگیری برخوردار بوده است. با توجه به موارد گفته شده بالا علی رغم افزایش چشمگیری تولیدات کشاورزی سهم فعالیت اقتصادی کشاورزی ، شکار و خدمات مربوط در سال ۲۰۰۰، ۹/۱۵ درصد بوده که در سال ۲۰۰۶ به ۹/۶ درصد رسیده است.

۲-۲ سهم بخش صنعت در تولید ناخالص ملی

حجم تولید بخش صنعت جمهوری آزربایجان از ۳۶۴۰۰۰۰ میلیون منات در سال ۲۰۰۰ به ۱۴۴۵۵۰۰۰ میلیون منات در سال ۲۰۰۶ رسیده است که با افزایش حدود سه برابر روبرو بوده است. این رشد عمدتا ناشی از فعال شدن بخش نفت و گاز جمهوری است که با سرمایه گذاری شرکت های چندملیتی خارجی ایجاد شده است. تعداد کارخانه های فعال در بخش صنعت از ۱۹۷۴ کارخانه به ۲۵۹۴ کارخانه افزایش یافته است. با این وجود تعداد کارکنان بخش صنعت به موازات سرمایه گذاری های خارجی و خروج از انزوای اقتصادی قبلی و تنوع بازار، کاهش یافته است. به سخنی دیگر ارزش افزوده سرانه کارکنان بخش صنعت طی این دوره افزایش یافته است. علاوه بر آن متوسط حقوق ماهانه هر نفر شاغل در بخش صنعت از ۸۷ منات در سال ۲۰۰۰ به ۲۶۷ منات رسیده که افزایش سه برابر را نشان میدهد.

۲-۲-۱ شاخص های اساسی صنایع تولیدی

براساس اطلاعات موجود تعداد کارخانه های تولیدی صنعتی جمهوری آزربایجان در سال ۲۰۰۶ جمعا ۲۰۴۵ واحد بود که از نظر تعداد نسبت به سال ۲۰۰۰ (۱۶۴۶ واحد) ، ۴۵% افزایش داشته است. درحالیکه تعداد کارکنان این واحدهای صنعتی از ۱۳۲ هزار به ۴/۱۰۶ هزار نفر کاهش یافته است.

در عین حال ارزش تولید آنها از ۶/۱ میلیارد منات به ۷/۳ میلیارد منات رسیده است؛ بنابراین با وجود کاهش تعداد کارکنان، بهره وری تولید افزایش یافته و از سرانه تولید ۸/۱۱ هزار منات در سال ۲۰۰۰ به ۳۵ هزار منات در سال ۲۰۰۶ رسیده است.

تولیدات صنعتی

تولیدات صنعتی جمهوری آزربایجان نسبت به سالهای آغاز استقلال رشد قابل توجهی داشته است. مقایسه مقدار تولیدات صنایع اساسی جمهوری آزربایجان نشان میدهد که تولید اکسید آلومینیوم از ۷/۲۱۴ هزار تن در سال ۲۰۰۰ به ۷/۳۶۲ هزار تن در سال ۲۰۰۶، ماشین های غلتک از ۶۸ دستگاه در سال ۲۰۰۰ به ۷۹۹ دستگاه در سال ۲۰۰۶ ، یخچال از ۸۰۰ دستگاه به ۱۵۲۰۰ دستگاه و تلویزیون از ۴۱ دستگاه به ۵۱۳۵ دستگاه رسیده است.

در زمینه نفت و پتروشیمی تولید گازوئیل از ۵۳۷ هزار تن در سال ۲۰۰۰ به یک میلیون تن در سال ۲۰۰۶ رسیده است. درعین حال تولید نفت سفید کاهش یافته است که نشان از تغییر الگوی مصرف انرژی است. استخراج و تولید از ۱۴ میلیون تن در سال ۲۰۰۰ به ۳۲ میلیون تن در سال ۲۰۰۶ و گاز از ۶/۵ میلیارد متر مکعب به ۸/۶ میلیارد مکعب افزایش یافته است.

در زمینه تولیدات غذایی می توان از سوسیس نام برد که از ۵۵۸ تن در سال ۲۰۰۰ به ۲۱۶۵ تن در سال ۲۰۰۶ رسیده است. تولید شکر از ۵۳۶ تن به ۱۰۵۸۸ تن و محصولات ماکارونی از ۴۰۰ تن به ۳۱۲۲ تن ، روغن نباتی به ۱۱ هزار تن و برگ سبز چای از ۱۵۲۳ به ۷۷۴۹ تن در سال رسیده است. در عین حال تولید توتون از ۵۸۶۹ تن به ۲۲۳۲ کاهش یافته است.

در بخش صنایع مصالح ساختمانی تولید سیمان از ۲۵۰ هزار تن در سال ۲۰۰۰ به ۶/۱ میلیون تن در سال ۲۰۰۶، آجر از ۴۷ هزار متر مکعب به ۲۰۶ هزار متر مکعب کاهش یافته است.

سرمایه های خارجی

سرمایه گذاری خارجی در جمهوری آزربایجان از ۱۰ میلیون دلار در سال ۱۹۹۳، به ۱/۷ برابر ،این جمهوری را به مرکز توجه سرمایه گذاری خارجی تبدیل کرد.

سرمایه گذاری خارجی در بخش های مختلف اقتصاد جمهوری آزربایجان در سه ماهه نخست سال ۱۹۹۸ به ۲۶۹ میلیون دلار رسید. بخش نفت ۵/۸۰ درصد یا ۸/۲۱۶ میلیون دلار از سرمایه گذاری های خارجی را جلب کرده است. سازمان های مالی بین المللی ۳/۲ میلیون دلار و سایر بخش ها ۶/۲۹ میلیون دلار سرمایه گذاری کرده اند.(۳)

از تعداد ۱۰۳۰ شرکت خارجی فعال در جمهوری آزربایجان ۴۵۴ شرکت به شهروندان ترکیه تعلق داشته که جمعا سرمایه آنها ۴/۳۴ میلیون دلار بود و ۱۵۴۶۴ نفر در شرکت های ترک به کار اشتغال داشته اند.

جمع سرمایه گذاری ترکیه در جمهوری آزربایجان ۳/۱ میلیارد دلار و اشتغال ایجاد شده برابر ۲۶۶۸۷ نفر بوده است. جمع ارزش افزوده نیز به ۲۵۵ میلیون دلار می رسد که حدود ۷ درصد تولید ناخالص داخلی است.(۳)

سرمایه گذاری در بخش نفت

پس از امضای (پروژه قرن) در ۲۰ سپتامبر ۱۹۹۴ ، هشت پروژه در ارتباط به کشف و استخراج و توسعه منابع نفت و گاز دریای خزر، با شرکت های خارجی امضا شده است که شامل پنج پروژه امضاء شده در سال ۱۹۹۷ است و در حال حاضر ۲۰ شرکت بزرگ از ۱۳ کشور جهان به طور فعال در ۹ پروژه اشتراک و همکاری دارند. نفت و گاز طبیعی بخش های مهم اقتصاد جمهوری آزربایجان هستند.

تاکنون ۶۷ حوزه نفتی و گازی کشف شده، ۳۷ بستر نفتی در خشکی و ۱۷ حوزه دریایی در حال فعالیت هستند. حدود ۸۷ درصد از ذخایر نفتی خشکی، استخراج شده است. بعلاوه معلوم شده است که تعدادی منابع هیدروکربوری در منطقه ای به وسعت ۱۰۰ هزار کیلومتر مربع پراکنده شده است. از سوی دیگر، نفت خام و ۴۰۸ تن ذخایر هیدروکربن در عمق ۲۰۰۰۶۰ متری در منطقه ای به حجم ۷۸۸۰۰ متر مکعب در دریای خزر در امتداد مرز جمهوری آزربایجان وجود دارد.

انرژی و معدن

جمهوری آزربایجان دارای منابع زیرزمینی ارزشمند، به ویژه نفت، گاز طبیعی، آهن، آلومینیوم، سرب، روی ، مس، طلا، نقره ،مرمر، سنگ آهک، ، املاح ،فلزات و سنگ نمک است. تولیدات نفت و گاز طبیعی بیش از سایر منابع زیرزمینی است. ذخایر اثبات شده نفت خام جمهوری آزربایجان براساس برآورد ۷ میلیارد بشکه (درسال ۲۰۰۶) برآورد شده است. این میزان برابر ۰٫۶% کل ذخایر اثبات شده جهان است.

در سال ۲۰۰۶ تولید نفت خام جمهوری آزربایجان به ۶۵۴ هزار بشکه در روز رسید که نسبت به سال ۲۰۰۴ بیش از دو برابر افزایش داشته است در همین سال مصرف نفت جمهوری آزربایجان ۹۶ هزار بشکه در روز بوده است که نسبت به سال قبل ۷/۱۰% کاهش داشته است.هم اینک تولید نفت آزربایجان حدود یک میلیون و دویست هزار بشکه است که بیش از یک میلیون بشکه از آن صادر می شود.

ذخایر گاز طبیعی جمهوری آزربایجان در سال ۲۰۰۶ حدود ۳۵/۱ تریلیون مترمکعب برآورد شده که این میزان برابر با ۷% کل ذخایر اثبات شده جهان است. تولید گاز طبیعی نیز در سال ۲۰۰۶ برابر ۳/۶ میلیارد مترمکعب بوده که این مقدار معادل ۰٫۲ % تولید جهان بوده است.

قسمت ساختمان

فراوانی مواد اولیه و وجود مصالح ساختمانی در جمهوری آزربایجان و کمبود عرضه، پخش ساختمان را برای سرمایه گذاری جذاب می سازد. غنی ترین مرکز تهیه ساختمانی نخجوان، الیار، خان کندی، ماسالی، ایمیشلی، گنجه و باکوست. ۲۲% شرکت های جمهوری آزربایجان، در بخش ساختمان فعالیت دارند.

هم چنین فضای مسکونی به فضای آپارتمان ۸/۵۸ در سال ۲۰۰۶ رسیده است که نشان از رشد دارد.

قسمت بانکداری

بانک ملی جمهوری آزربایجان مسئولیت نظام بانکی و نظارت بر بخش مالی را بر عهده دارد که در سال ۱۹۹۲ تاسیس و در سال ۱۹۹۵ خصوصی شده است. پس از استقلال سیل جریان تاسیس بانک ها آغاز شد و حدود ۲۰۰ بانک به ثبت رسید.

بانک های خارجی فعال در جمهوری آزربایجان عبارتند از :سرمایه های ترک، بانک بای بانک ، جی بانک، اوز بانک و ازر – ترک بانک که سهام آنها به طور مساوی بین بانک کشاورزی جمهوری آزربایجان و بانک کشاورزی ترکیه تقسیم شده است..

قسمت حمل و نقل

طول مسیر شبکه راه آهن که استان های مختلف را به هم مرتبط می سازد ۲۱۲۲ کیلومتر است. از این مقدار حدود ۱۲۷۸ کیلومتر برقی است. استاندارد عرض راه آهن جمهوری آزربایجان که بازمانده سیستم شوروی است برابر ۱۵۲۰ میلیمتر است که بیشتر از استاندارد بین المللی است. مجموع شبکه راه های زمینی اصلی و شاهراه های جمهوری آزربایجان ۵۹۱۴۱ کیلومتر است که از این مقدار ۲۹۲۱۰ کیلومتر آسفالته است. دریای خزر تنها راه دریایی تقریبا نیمه بسته این جمهوری است. جمهوری آزربایجان با بسیاری از کشورها خط هوایی برقرار کرده است. فرودگاه های باکو، گنجه، یولاخ از بزرگترین فرودگاه های جمهوری هستند و فرودگاه های نخجوان ، بالاکان، لنکران فرودگاه های محلی مناسبی به شمار می روند..

در قلمرو جمهوری آزربایجان تمام انواع حمل و نقل معاصر فعالیت دارند. در حمل و نقل جمهوری آزربایجان ، حمل و نقل ریلی، دریایی، جاده ای، و حمل و نقل لوله ای نقش با ارزشی را داراست. در سال ۲۰۰۶ در حمل و نقل آزربایجان، ۱۴۵ میلیون تن بار حمل و نقل شده است. از کل بار حمل شده ۵/۲۰ % به حمل و نقل ریلی، ۳/۹ به حمل نقل دریایی، ۳/۵۱% به جاده ای و ۹/۱۸ % به حمل و نقل لوله ای (نفت و فرآورده های نفتی) اختصاص داشته است. سهم حمل و نقل بار توسط هواپیما بسیار ناچیز و کمتر از ۰٫۱% بوده است.

قسمت گردشگری

گزارش رقابت پذیری سفر و توریسم ۲۰۱۱ که از سوی مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده است در این گزارش ۱۴ شاخص رقابت پذیری در زمینه رویه ها و مقررات سیاسی، پایداری محیطی، سلامت و امنیت ، بهداشت و درمان، خصوصی سازی صنعت توریسم، زیرساخت های حمل و نقل هوایی، زیرساخت های حمل و نقل زمینی ، زیرساخت های توریسم (هتل، بانکداری، تسهیل ویزا، و …) فناوری ارتباطات و اطلاعات، قیمت ها (قیمت بلیت، قیمت سوخت، قیمت هتل، … ) منابع انسانی ، وابستگی به توریسم و سفر ، منابع طبیعی، و منابع فرهنگی مورد بررسی و واکاوری قرار گرفته که نهایتا منجر به رتبه بندی کشورها شده است. در این گزارش رتبه کشور های گرجستان، آزربایجان، ارمنستان به ترتیب ۷۳، ۸۳و ۹۰ آمده است.

پایین بودن میزان تورم

براساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۰۵ میانگین وزنی تعرفه براساس داده های صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۱۲، ۸٫۲درصد بوده که ۷٫۹ % نسبت به سال ۲۰۱۱ پایین می باشد. بالاترین نرخ مالیات بر درآمد در آزربایجان ۳۵% و بالاترین نرخ مالیات برشرکت ها ۲۴% می باشد. طبق گزارش بانک توسعه آسیایی، سهم هزینه های دولت از GDP با ۶٫۴ % افزایش به ۴۷٫۲% در سال ۲۰۱۳ رسیده است که در سال ۲۰۱۲ این افزایش برابر ۰٫۷% بوده است. در سال ۲۰۱۵ میلادی نرخ تورم ۲۱٫۶% بوده که نسبت به سالهای قبل افزایش داشته است.

رشد سالانه صادرات نسبت به تولید ناخالص داخلی و مازاد بودجه عمومی دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی
تجارت جمهوری آزربایجان با ۸۱ کشور در سال ۲۰۱۴، حدود ۷٫۶ میلیارد دلار بود. مهمترین شرکای تجاری جمهوری آزربایجان را ایران، ترکیه ، امارات متحده عربی، ایتالیا، المان، انگلستان، فرانسه و ایالات متحده تشکیل میدهند.

واردات جمهوری آزربایجان از کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع جمعا ۷۵۰ میلیون دلار و از سایر کشورها ۴۵۶۰ میلیون دلار و صادرات آن به کشورهای CIS 800 میلیون دلار و دیگر کشورها ۱۲۵۶۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۴ بوده است. سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۱۳ میلادی ۹٫۵۰۰ دلار بوده است.

بنابراین شاخص های توسعه اقتصادی جمهوری آزربایجان از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۳ رو به رشد بوده و تراز آن مثبت می باشد. به طوری که بانک جهانی این کشور را در رتبه نخست اصلاحات اقتصادی جهان در سال منتهی به ۲۰۱۳ میلادی معرفی کرده است. صندوق بین المللی پول برای سال ۲۰۱۳ نیز در گزارشی پیش بینی خود را از شرایط اقتصادهای برخی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا عنوان کرد. صندوق بین المللی پول در این گزارش اعلام کرد سال آینده شاهد رشد اقتصادی متناسب در تقریبا اکثر این کشورهای منطقه خواهیم بود و حالا باید به این سوال پاسخ دهیم که ایا این رشد شاخص های توسعه اقتصادی تاثیری بر شاخص های توسعه سیاسی این کشور داشته یا نه؟

استخراج و تولید نفت در جمهوری آزربایجان

جمهوری آزربایجان یکی از غنی ترین مناطق نفت خیز دنیا را دارا است و سابقه طولانی در تولید نفت و گاز طبیعی دارد. علی رغم این سابقه طولانی هنوز مناطقی در این جمهوری وجود دارد که منابع ان دست نخورده باقی مانده اند.

تولید گاز طبیعی در جمهوری آزربایجان هنوز رونق چندانی نیافته و این کشور در حال حاضر کمبودهای خود را در این خصوص از کشورهای روسیه، ترکمنستان، و ایران تامین می نماید. طبق گزارشهای شرکت نفت آزربایجان در سال ۲۰۱۰ م تولید گاز طبیعی ۰٫۶ تریلیون متر مکعب بود. این درحالی است که تولید سالانه این کشور در ۲۰۰۱ م چیزی در حدود ۰٫۲ تریلیون مترمکعب و در سال ۱۹۹۲ م ۰٫۲۸ تریلیون مترمکعب بود.(۷)

علاوه بر توسعه میدان های نفتی که اغلب آنها آغاز شده، جمهوری آزربایجان استخراج هایی جهت ذخایر دیگر دریای خزر را نیز ادامه میدهد. در بخش دریای خزر متعلق به جمهوری آزربایجان حدود ۲۴ نقطه که تا اندازه ای جهت حفاری مناسب می باشند مشخص شده است.

بدیهی است که توسعه بخش انرژی بر توسعه اقتصادی آزربایجان تاثیر مثبتی خواهد داشت. چشم انداز بخش انرژِی جمهوری آزربایجان بستگی به طرح های تازه ای که جهت استخراج ذخایر جدید زیر بستر دریا مورد بهره برداری قرار خوآهند گرفت.

حضور گسترده سرمایه گذاران خارجی در بخش نفت آربایجان باعث توقف روند کاهش تولید نفت شده و در سال ۱۹۹۸ م ورق به سود این کشور برگشت در سال ۲۰۰۲ آزربایجان چهارمین سال افزایش میانگین تولید خود را پشت سر گذاشت و مقدار ان را به ۳۱۰ هزار بشکه در روز رساند. این روند تا مارس ۲۰۰۲ تقریبا ثابت مانده و به طور متوسط با تولید روزانه ۳۱۰۲۰۰ بشکه در روز ادامه داشت. در حال حاضر بیش از۸۰% تولید نفت آزربایجان از مناطق دریایی خصوصا از بخش کم عمق میدان گونشلی واقع در ۶۰ مایلی ساحل این کشور حاصل می گردد. توسه میدان های جدید به کمک مشارکت های خارجی در دریای خزر باعث تقویت تولید نفت آزربایجان همانند سالهای اغازین ان خواهد شد. هم اکنون صادرات نفت این کشور یک میلیون بشکه در روز است و پیش بینی میشود که به دو میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ برسد.

هم اکنون آزربایجان قرارداد توسعه ۲۱ میدان عمده این کشور را با ۱۳ کشور از ۱۵ کشور امضا کرده است .

تولید نفت از اولین قرارداد تولید مشترک با شرکت AIOC در سال ۱۹۹۷ شروع شد. در سپتامبر ۱۹۹۴ در آنچه که معامله قرن نامیده شد AIOC که یک کنسرسیوم مشتکل از ۱۰ شرکت انرژی میباشد یک قرارداد ۸ میلیارددلاری به مدت ۳۰ سال برای توسعه سه میدان آذری چراغ و قسمت های عمیق دریایی میدان گونشلی با مجموع ذخیره ۳/۴ میلیارد بشکه نفت را به امضا رساند. در واقع همه افزایش تولید نفت آزربایجان از سال ۱۹۹۷ توسط شرکت AIOC صورت گرفته که رقمی بالع بر ۱۳۳٫۵ میلیون بشکه نفت می گردید که عمدتا از میدان چراغ برداشت شده است. درچهار ماهه اول (۲۰۰۲) ۹۸/۱ میلیون تن نفت به طو متوسط ۱۲۰ هزار بشکه در روز از سه میدان فوق الذکر توسط AIOC تولید شده است و تا پایان سال ۲۰۱۱ م این تولید به نزدیک یک میلیون بشکه در روز رسید. دورنمای تولید آزربایجان در دهه آینده منوط به توسعه این سه میدان می باشد.

صادرات نفت آزربایجان

در حال حاضر پایانه صادرات نفت آزربایجان خط لوله باکو – جیهان است که نفت آزربایجان را به دریای سیاه میرساند . این خط لوله به طول ۱۰۴۰ مایل با ظرفیت ۱ میلیون بشکه در روز در حال انتقال نفت آزربایجان به اروپا میباشد. فرآورده های نفتی نظیر روغن ها به وسیله واگن ها تانکرها توسط خطوط راه آهن به بنادر گرجستان در دریای سیاه حمل میگردند.

پالایش نفت در جمهوری آزربایجان

نفت خام آزربایجان در دو پالایشگاه عمده این کشور پالایش میشوند. پالایشگاه آذری نفت یاق در باکو با ظرفیت ۲۳۰ هزار بشکه در روز و پالایشگاه آذری نفت یاناجاق در باکوی جدید با ظرفیت ۲۱۲هزار بشکه در روز

با در نظر گرفتن تولید روزانه ۳۱۱۲۰۰ بشکه در روز در سال ۲۰۰۱ م که نیمی از آن به عنوان نفت خام صادر گردید پالایگشاه های آزربایجان زیر ظرفیت خود در حدود ۴۰% ظرفیت کل در حال فعالیت هستند .حدود ۵۰% از تولیدات این پالایشگاه نفت کوره ۲۸% سوخت دیزل گازوئیل ۱۰% بنزین، ۷% روغن موتور ۳% نفت سفید و ۲% باقیمانده بقیه فرآورده ها می باشند.

گاز طبیعی جمهوری آزربایجان

علی رغم توجه زیاد جهانی بر روی پتانسیلهای نفتی آزربایجان بخش گاز طبیعی این کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است ذخایر اثبات شده گاز آزربایجان در حدود ۳۰ تریلیون پای مکعب TCF می باشد که به دلیل فقدان تاسیسات زیربنای توسعه یافته و فقدان خطوط لوله مناسب برای انتقال گاز از میادین دریایی (بیشتر ذخایر گازی این کشور در میادین دریایی هستند ) گاز طبیعی در همان محل سوزانده می شود در سال ۱۹۹۹ م دولت آزربایجان قانونی را به تصویب رساند که به موجب ان پروژه های تولید نفت و گاز طبیعی باید شامل طرحی برای توسعه پتانسیل های گاز طبیعی ان پروژه باشند. در حال حاضر میدان دریایی گاز طبیعی بخار بزرگترین و مهمترین منابع تولید گاز طبیعی آزربایجان به شمار می رود این میدان ۴۰% از کل گاز طبیعی آزربایجان را در سال ۲۰۱۰ میلادی تامین کرده است.

بیشتر گاز طبیعی تولید شده در آزربایجان را گازهای همراه نفت تشکیل می دهد که از گاز طبیعی تولید شده در این کشور توسط شرکت ملی نفت آزربایجان و مابقی آن توسط AOIC تولید شده است .تولیدات گاز طبیعی میادین دریایی آزربایجان بینش از ۲۱ برابر میادین خشکی است تولید گاز طبیعی این کشور در اینده بستگی به توسعه میادین نخجوان گونشلی و شاه دارد میزان ذخیره برآورد شده میدان نخجوان در حدود ۹۰۰ میلیارد فوت مکعب است.