حق تعیین سرنوشت سیاسی و ملی با ابزار رفراندوم ملی تحت نظارت سازمان ملل متحد  مقوله‌ای هست که از سال ۲۰۰۶ در جزوات تئوریک تشکیلات مقاومت ملی بیان و توسط مسئولین تشکیلاتی تئوریزه می‌شود. بااینکه برخی‌ها با این مسئله مشکل داشتند و بارها  تئوری تشکیلات مقاومت ملی را به بهانه‌های مختلف به باد انتقاد می گرفتند، اما  بعد از گذشت سال‌ها و با به میدان آمدن تحولات خونین منطقه متوجه شدند که حق تعیین سرنوشت سیاسی و ملی به‌عنوان استراتژی، و برگزاری رفراندوم ملی تحت نظارت سازمان ملل با شرایط مساوی طرفین به‌عنوان تاکتیک حرکت ملی  می‌تواند موردقبول قرارگرفته و همه گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی حرکت ملی را بر محور این استراتژی متحد، و جبهه مشترک مبارزاتی را تشکیل دهد.

مبارزه توأمان ملی و سیاسی، ملت تورک آزربایجان برای تعیین سرنوشت خود بحران و چالش‌های فراوانی را پیش روی حرکت ملی آزربایجان خواهد گذارد و مسئولیت دشوار پیشاهنگان حرکت ملی گذار از این چالش‌ها و رساندن کشتی مبارزات به ساحل آرمان‌شهرهای سعادت ملی می‌باشد. صدالبته این گذار بدون هزینه  نخواهد بود و اگر مدیریت بر محور یک استراتژی و تاکتیک واحد منسجم نشده و تشدد حاکم شود  هزینه‌ها خیلی گزاف خواهد بود.

مبارزات ملت کاتالان و رفتنشان به‌پای صندوق رفراندوم و مبارزات ملت کورد و برگزاری رفراندوم خانواده بارزانی دو مدل متفاوت برای  به‌حق تعیین سرنوشت ملی می‌باشد، در مدل نخست مبارزین کاتالان  با مبارزه فراگیر اجتماعی، مقاومت ملی و انسجام سیاسی سرکوب دولت مرکزی اسپانیا را درهم‌شکسته و افکار عمومی دنیا را پای میز قضاوت کشاندند ولی رفراندوم خانواده بارزانی علیرغم تاریخ خونین ملت کورد با مقاومت سرسختانه دولت‌ها و ملت‌ها روبرو شد که نتیجه آن بحرانی می‌باشد  که هرلحظه می‌تواند به آتش جنگ نژادی تبدیل شود.

اقدامات خونین نخبگان سیاسی ملت کورد در تصفیه ترکمن‌ها و عرب‌ها و همچنین ادعاهای غیرمعقول ارضی ملت تورک آزربایجان اشتباهی بود که مشروعیت  حق تعیین سرنوشت ملت کورد در چالش و پرتگاه عمیقی قرار داده و حق دفاع مشروع سایر ملل را وارد مباحث نمود.

حوادث و تجربیات کنونی می‌تواند نقشه راه حرکت ملی آزربایجان را روشن و مشخص‌تر کند. حق تعیین سرنوشت ملی و سیاسی با ابزار رفراندوم ملی تحت نظارت سازمان ملل با شرایط مساوی می‌تواند سند راهبردی حرکت ملی و ماده موردتوافق همه گروه‌های سیاسی باشد که در بخشی از آن حق دفاع مشروع بر پایه دفاع از تمامیت ارضی گنجانده شود.

حرکت ملی آزربایجان و تشکیلات‌های سیاسی حرکت ملی برای مدیریت بحران منطقه غرب آزربایجان و مطالبات ملی برای تعیین سرنوشت ملی و سیاسی چاره‌ای جز تدوین سند راهبردی مطالبه حق تعیین سرنوشت ملی و سیاسی با رفراندوم تحت نظارت سازمان ملل در شرایط مساوی و تمرکز دیپلماتیک و پیاده کردن آن در مبارزات میدانی و اصرار برحق دفاع مشروع ندارند و جریان‌های مدعی اراضی غربی آزربایجان و یا کسانی که در مقابل مطالبات ملی حق تعیین سرنوشت سیاسی از قوه قهریه استفاده می‌کنند باید متوجه باشند که مفاد حقوق بین‌المللی حق دفاع را برای ملت‌ها مشروع دانسته و ملت تورک آزربایجان نیز از این حق خود می‌تواند استفاده کند.

با ادبیات سیاسی غیرمستقل تهران محور  و  شیعه‌گری افراطی  پمپاژ شده از محافل فکری تهران که بنیان‌های فکری و عقیدتی حرکت ملی را هدف قرار می‌دهد نمی‌توان بحران منطقه غرب آزربایجان و مطالبات ملی برای حق تعیین سرنوشت  ملی و سیاسی ملت تورک آزربایجان را مدیریت و به سرمنزل مقصود رساند و حرکت ملی آزربایجان به‌عنوان بازوی سیاسی ملت تورک آزربایجان ادبیات و مطالبات مستقل و روشن خود را دارد.