امروز روز درگذشت صمد بهرنگی (زاده ۲ تیر ۱۳۱۸ تبریز – ۹ شهریور ۱۳۴۷ قره‌داغ)  معلم، منتقد اجتماعی، مترجم، داستان‌نویس و محقق در زمینه فولکلور آزربایجان است. صمد بهرنگی در چنین روزی در شهریور ۱۳۴۷ و در سن ۲۹ سالگی و در اوج جوانی در رودخانه آراز غرق شد و آزربایجان و کودکان آزربایجان را در غم فروبرد.

اگرچه مرگ وی در رودخانه آراز همواره مانند یک معما باقی‌ماند اما آنچه که مسلم بوده و هست این است که صمد روح عصیان‌گری داشت و این روح عصیان‌گر وی در قلم و آثارش منعکس شده و این قلم همچون تیری همواره و در هر برهه‌ زمانی قلب استعمارگران و حاکمان مستبد تاریخ را نشانه رفته است. اگرچه صمد بهرنگی در این روز در رودخانه آراز غرق شد اما روح عصیان‌گر و آزادی‌خواه وی در آثار وی زنده مانده است؛ آثاری که آزادی‌خواهی را در جان و دل کودکان نسل‌های آینده تزریق می‌کند.

وی در خانواده‌ای تهیدست در محله چرنداب تبریز به دنیا آمده بود و کودکی‌اش را در فقر گذرانده بود. با توجه به طبقه اجتماعی و اوضاع آن دوران به نویسندگان چپ علاقه بسیاری نشان می‌داد ازجمله این نویسندگان می‌توان به عزیز نسین نویسنده تورکیه‌ای اشاره کرد که کتابی با عنوان «ما الاغ‌ها»از این نویسنده را از زبان تورکی آناتولی به فارسی ترجمه کرده است.

شاید بسیاری صمد بهرنگی را با کتاب «ماهی سیاه کوچولو» بشناسند؛ کتابی که به بسیاری از زبان‌های دنیا ترجمه‌شده و در کشورهای مختلف به چاپ رسیده است. اگرچه ماهی سیاه کوچولو یک اثر کم‌نظیر در بین آثار بهرنگی است؛ اما فعالیت‌های صمد در حوزه ادبیات کودکان گسترده‌تر از آن بود. علاوه بر اینکه در حوزه ادبیات کودکان آثار ارزشمندی برجای گذاشته است مقالات انتقادی از جامعه نیز دارد که وی را به عنوان منتقد اجتماعی مطرح کرده است. دراین حوزه می‌توان به مقاله مشهور «آقای چوخ بختیار» اشاره کرد. مقاله‌ای که از بی‌تفاوتی شهروندان جامعه به مسائل سیاسی و اجتماعی کشور و محیط اطراف خود انتقاد می‌کند. بی‌تفاوتی‌ای که انتقاد نمی‌کند، اعتراض نمی‌کند و حاضر است تمامی شرایط را بدون چون و چرا بپذیرد چون از دردسر گریزان است.

صمد بهرنگی نظریه‌هایی همچنین در خصوص بومی‌سازی کتاب‌های درسی ارائه می‌کرد. او معتقد بود کتابی که یک کودک در تهران می‌خواند نباید با کتاب یک کودک روستایی در قره‌داغ یکی باشد زیرا فهم و درک این دو کودک از دنیا و پیرامون خودشان یکی نیست.

صمد بهرنگی در دوران حیات خود از حمایت معنوی روشنفکران و نویسندگانی چون جلال آل‌احمد و غلامحسین ساعدی نیز برخوردار بود. شاید بتوان گفت غلامحسین ساعدی نویسنده تبریزی در کشف و شناخته شدن صمد بهرنگی به‌عنوان نویسنده نقش تأثیرگزاری داشته است.

با تمام این اوصاف صمد بهرنگی معلمی آزربایجانی بود که خدمات بسیاری به فرهنگ ، ادبیات و فولکلور آزربایجان کرد و طرفدار آموزش کودکان تورک به زبان مادری‌شان بود به‌طوری‌که کتابی برای آموزش زبان تورکی آزربایجانی برای مدارس نیز تألیف کرده بود. صمد بهرنگی یک معلم بود. معلمی که عقیده داشت کودکان باید به زبان مادری خودشان تحصیل کنند.

درهرصورت اگر کمتر شناختی با این مرد مبارز داشته باشیم می‌توانیم به راحتی پیش‌بینی کنیم که اگر در دوران حاضر در حیات بود به مبارزاتش با استعمار و نژادپرستی ادامه می‌داد. در برابر قوانین و بخشنامه‌هایی چون عدم جذب معلمان لهجه‌دار در وزارت آموزش و پرورش قاطعانه می‌ایستاد. بی‌شک مبارزان و معترضینی که امروز در برابر استعمارگران آزربایجان و نژادپرستان قد علم می‌کنند از نسلی هستند که این معلم با آثارش پرورش داده است. بی هیچ شبهه‌ای راه صمد بهرنگی ادامه خواهد داشت.

منبع: وبسایت خبری – تحلیلی آرازنیوز