شرح مقاله:

     بی شک خشک شدن دریاچه اورمیه  یک فاجعه میباشد و این در طبیعت انسان است که  از وقوع فاجعه جلوگیری کند یا در صورت وقوع آن برای برطرف کردن آن فاجعه و زیان های آن تلاش کند.

     درمورد دریاچه اورمیه در این تاریخ یعنی ۲۵ام مرداد ماه ۱۳۹۶ تقریبا میتوان گفت که فاجعه به وقوع پیوسطه است یا حداقل اکنون در حال وقوع است. پس باید برای برطرف کردن مشکل بکوشیم!

     برای حل هر مشکلی ابتدا باید عامل یا عوامل وقوع مشکل را به خوبی بشناسیم و اقدامات لازم را برای از بین بردن آن ها انجام دهیم.

   بدیم منظور از مهمترین عوامل خشک شدن دریاچه اورمیه چند مورد نام میبریم و به توضیح آن ها میپردازیم:

    ۱-عوامل طبیعی: به عقیده برخی دریاچه اورمیه با توجه به گرم شدن منطقه و خشکسالی های پیاپی و عدم بارش کافی خشک شده است و این یک روند طبیعی میباشد و در گذشته نیز انجام پذیرفته.

     در بررسی عوامل طبیعی به این نکته پی میبریم که در ۱۵ سال اخیر بارش ها نسبتا کم شده و دمای هوا نیز تا حدودی افزایش یافته است، پس این عامل میتواند در خشک شدن دریاچه موثر باشد! اما اگر این روند طبیعی میباشد و دریاچه به طور طبیعی درحال خشک شدن است باید به بررسی دقیق تر موضوع بپردازیم.

    الف)  بنابر تحقیقات انجام شده توسط مرتضی جمالی(مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه) و آرش شریفی و علی پورمند (دانشگاه میای،آمریکا) دریاچه اورمیه تا بحال در ۲۰٫۰۰۰ هزار سال گدشته هرگز خشک نشده است!(در این مقاله با بررسی رسوبات دریاچه اورمیه در ۲۰هزار سال گذشته و به صورت کاملا علمی عدم خشک شدن دریاچه اثبات شده است.)

    ب)  طبیعت هرگز به صورت انتخابی بر روی یک هدف خاص تاثیر نمیگذارد بلکه به صورت منطقه ای اثر گذار است. از این رو به بررسی نزدیک ترین دریاچه ها به دریاچه اورمیه میپردازیم:

     از نزدیک ترین دریاچه ها به دریاچه اورمیه میتوان به دریاچه – سوان-  در ارمنستان و – وان-  در ترکیه اشاره کرد که هیچ کدام حتی اثری از کم آبی ندارند!!

 تصویر در سال ۲۰۱۵ گرفته شده است و همان طور که میبینید در یک منظقه تنها دریاچه اورمیه خشک شده است و طبیعت هرگز به صورت انتخابی بر یک هدف تاثیر نمیگذارد، پس یقینا خشک شدن دریاچه توسط عوامل غیر طبیعی بوده است.

     ۲-سد ها: به عقیده بسیاری سد ها عامل خشک شدن دریاچه می باشند!

     در بررسی این موضوع ابتدا به تعداد سدهای موجود در حوضه آبریز دریاچه و تغییرات سطح آب دریاچه از زمان احداث آن سد ها میپردازیم. (آب دریاچه به درصد است)

  آنچه از تصویر و نمودار پیداست رابطه کاملا عکس سدها با حجم آب دریاچه است.

   لازم به ذکر هست که ۵۲ سد گفته شده تماما ساخته شده اند و ۵۰ سد دیگر نیز درحال ساخته شدن هستند!!!!!!!

    اسامی تمامی سد های ساخته شده و درحال ساخت به تفکیک مراحل ساخت:

    تعداد سدهای ساخته شده در مسیر دریاچه اورمیه

    ۱- سد پارام استان آزربایجان شرقی.  ٢- سد چوغان (جوقان) استان آزربایجان شرقی. ٣- سد آمند تبریز استان آزربایجان شرقی. ۴- سد اردلان استان آزربایجان شرقی.  ۵- سد تاجیار سراب استان آزربایجان شرقی. ۶- سد تیل استان آزربایجان شرقی. ۷- سد حسنلو استان آزربایجان غربی. ۸- سد ده گرچی اشنوشه استان آزربایجان غربی. ۹- سد زولا استان آزربایجان غربی. ۱۰- سد ساروق (گوگردچی) استان آزربایجان غربی. ۱۱- سد شهرچائی استان آزربایجان غربی. ۱۲- سد علویان استان آزربایجان غربی. ۱۳- سد شهید کاظمی بوکان استان آزربایجان غربی. ۱۴- سد قاضی کندی استان آزربایجان شرقی. ۱۵- سد قلعه چای عجبشیر استان آزربایجان شرقی. ۱۶- سد قوریچای قوشاچای (میان دوآب) استان آزربایجان غربی.  ۱۷- سد قیصرق استان آزربایجان شرقی. ۱۸- سد کردکندی استان آزربایجان شرقی. ۱۹- سد مقصودلو استان آزربایجان شرقی.  ۲۰- سد ملا یعقوب استان آزربایجان شرقی.  ۲۱- سد ملک کیان استان آزربایجان شرقی.  ۲۲- سد مهابا استان آزربایجان غربی.  ۲۳- سد نهند استان آزربایجان شرقی. ۲۴- سد هاچه سو استان آزربایجان غربی. ۲۵- سد هفت چشمه آذرشهراستان آزربایجان شرقی.  ۲۶- سد ینگجو آذرشه استان آزربایجان شرقی. ۲۷- سد فاضل گلی استان آزربایجان شرقی. ۲۸- سد وانق علیا استان آزربایجان شرقی. ۲۹- سد سنجاق استان آزربایجان غربی. ۳۰- سد سفیدان عتیق (داش اسپران) استان آزربایجان شرقی. ۳۱- سد کانسپی استان آزربایجان غربی.  ۳۲- قوشخانه استان آزربایجان غربی. ۳۳- سد اوغان استان آزربایجان شرقی.  ۳۴- سد عبدول آباد استان آزربایجان شرقی. ۳۵- سد مینق خا استان آزربایجان شرقی. ۳۶- سد حسنجانکوه  استان آزربایجان شرقی.  ۳۷- سد ورگیل  استان آزربایجان غربی. ۳۸- سد احمد آباد سفلی استان آزربایجان غربی. ۳۹- افزایش ارتفاع سد کاظمی بوکان استان آزربایجان غربی. ۴۰- سد آمند ١ استان آزربایجان شرقی.  ۴۱- سد آمند ۲ استان آزربایجان شرقی.  ۴۲- سد باروق هریس استان آزربایجان شرقی. ۴۳- سد پیره یوسفان استان آزربایجان شرقی. ۴۴- سد خرمالو استان آزربایجان شرقی. ۴۵- سد خونیق استان آزربایجان شرقی. ۴۶- سد گاودوش آباد استان آزربایجان شرقی. ۴۷- سد ینگجه ۱هریس استان آزربایجان شرقی. ۴۸- سد مینق سنگی استان آزربایجان شرقی.  ۴۹- سد هریس شبستر استان آزربایجان شرقی.  ۵۰- سد چناغ بلاغ  استان آزربایجان شرقی. ۵۱- سد سرای استان آزربایجان شرقی. ۵۲- سد گل تپه مراغه استان آزربایجان شرقی.

     فهرست سدهای در دست ساخت حوضه اصلی اورمیه

    ١- سد اشنویه (چپر آباد) استان آزربایجان غربی. ٢- سد چراغ ویس استان کردستان.  ٣- سد امام چای استان آزربایجان شرقی.  ۴- سد باراندوز استان آزربایجان غربی.  ۵- سد سیمینه رود استان آزربایجان غربی. ۶- سد شهید مدنی (ونیار) استان آزربایجان شرقی.  ٧- سد لیلان چای استان آزربایجان شرقی.  ٨- سد نازلو استان آزربایجان غربی.  ٩- سد خراسانه بوکان استان آزربایجان غربی. ١٠- سد دیرعلی استان آزربایجان غربی.

    فهرست سدهای در دست مطالعه حوضه اصلی دریاچه اورمیه

    ۱- سد چهرگان – مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢- سد آتمیان – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی.  ٣- سد آجرلو – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ۴- سد آلقو – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی.  ۵- سد ابرغان – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ۶- سد باروق (قطار) – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ٧- سد ترپ – مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ٨- سد تسوج – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٩- سد توپچی – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٠- سد خانم گلی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ١١- سد خراجوچای – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ١٢- سد دوش – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ١٣- سد ساینجق – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ١۴- سد سردار آباد – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١۴- سد سنته – در مرحله دوم – استان کردستان. ١۵- سد سینیخ چای – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ١۶- سد شورسو – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٧- سد عباس آباد هریس – مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی. ١٨- سد عسگرآباد – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی. ١٩ – سد قاشقیه – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٢٠- سد کهریز – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٢١- سد مردق چای (قره ناز) – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی. ٢٢- سد مرخز – در مرحله اول – استان کردستان. ٢٣- سد هرزورز هریس (خارج بستر) – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢۴- سد کردکند (قپلانتو) – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢۵- سد زره شوران – در مرحله اول -استان آزربایجان غربی. ٢۶- سد قینرجه – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٧- سد خلیفان – در مرحله اول

– استان آزربایجان غربی. ٢٨- سد زید کندی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٩- سد مامالو – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٠- سد بردوک – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣١- سد فلکان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٢- سد رشکان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٣- سد خانقاه سرخ – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ٣۴- سد گل تپه مهاباد – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣۵- سد شیرمرد – در مرحله اول –  استان آزربایجان غربی. ٣۶- سد قیزقاپان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٧ – سد حاجی بابا – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٨ – سد بالقچی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٩- سد یزدکان – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ۴٠- سد سیرلر بستان آباد – مرحله اول – آزربایجان غربی.

     تقریبا تمامی این صد ها در دو دهه اخیر ساخته شده اند! به نظر میرسد سد ها تاثیر بسزایی در خشک شدن دریاچه اورمیه داشته اند.

    ۳-جاده وسط دریا! :

     به عقیده بعضی افراد نیز جاده ای که وسط دریاچه زده شده است عامل خشک شدن دریاچه است!

    برای فهم دقیق این موضوع به بررسی ریز این مورد میپردازیم:

     اشکالات موجود را سعی میکنم به صورت کاملا قابل فهم برای عموم بیان کنم: ابتدا لازم است بدانید ۸۷درصد آب های ورودی به دریاچه اورمیه از سمت جنوب می باشد و تنها ۱۳ درصد آب های ورودی از سمت شمال است که همگی آن ها شدیدا شور هستند درحالی که آب های ورودی از جنوب شوری بسیار کمتری دارند. روند زندگی و حیات دریاچه اورمیه بدین صورت است که آب ها به حوضچه جنوبی دریاچه سرازیر شده و چون سطح آب در آنجا بالا میرود آب به سمت حوضچه شمالی روانه میشود و حیات دریاچه ادامه میابد. حال اگر مانعی بین حوضچه شمالی و جنوبی دریاچه ایجاد شود حیات قسمت شمالی دریاچه شدیدا تهدید میشود که جاده میانگذر دریاچه این شرایط را پیش آورده است! و معبری که برای گذر آب از حوضچه جنوبی به شمالی در نظر گرفته شده است هرگز جواب گوی این حجم زیاد از آب دریاچه نمی باشد.

     حال چه چیزی میتواند حیات حوضچه جنوبی را تهدید کند؟ درجواب میتوان گفت  تنها جلوگیری از ورود آب رودخانه های آجی چای، زرینه رود و سیمینه رود به آن. این کار یعنی جلوگیری از ورود آب ها نیز توسط سد ها انجام میپذیرد. به طوری که الان مقدار بسیار کمی از آب این سه رودخانه بزرگ به دریاچه میرسد!

    حال ما با چه چیزی روبرو هستیم؟

      ۱-قطع شریان اصلی آب های ورودی به دریاچه که مهم ترین آن ها بر روی سه رودخانه بزرگ آجی چای، زرینه رود و سیمینه رود قرار دارند.

     ۲-جلوگیری از سرازیر شدن آب های حوضچه جنوبی به شمالی توسط جاده میانگذر دریاچه

     ۳-جلوگیری از ورود اکثر آب راه ها و رودخانه های کوچک به دریاچه توسط سد های متعددی که بر روی این آب راه ها زده شده اند.

     بنابراین ما شاهد چه چیزی خواهیم بود؟

     مطمئنا ابتدا قسمت جنوبی دریاچه کاملا خشک خواهد شد و هیچ آبی به قسمت شمالی نخواهد رفت و رفته رفته آب راکد در قسمت شمالی نیز تبخیر و از بین خواهد رفت. به شکل زیر توجه کنیم که در مرداد ماه سال ۹۵ گرفته شده است

     همان طور که میبینید این تصویر گفته های مارا کاملا تصدیق میکند. آب های قسمت جنوبی خشک میشود، دقیقا از جاده میانگذر به بالا آب ها به صورت راکد میمانند و پس از مدتی خشک میشوند.

    از موارد دیگر خشک شدن دریاچه به چاه های عیق و نیمه عمیق بیشمار و بسیاری موارد دیگر میتوان اشاره کرد که مانند کنه آب دریاچه را میمکند!

     حال من از شما یک سوال دارم؟ شما اگر بخواهید دریاچه اورمیه را بخشکانید چه اقداماتی انجام میدهید؟!!! اگر من بودم ارتباط بین دو حوضچه شمالی و جنوبی را قطع میکردم، سه شاهرگ حیاتی دریاچه را با سد از کار می انداختم، از ورود سایر آب راه ها به آن جلوگیری میکردم و آب های زیرزمینی را تا در توان دارم از چاه های عمیق و نیمه عمیق کنار دریاچه بیرون میکشیدم!    

نتیجه گیری: با توجه به اثناد موجود خشک شدن دریاچه به هیچ وجه طبیعی نبوده است. بلکه روند به صورت زیر طی شده است:

     قطع ارتباط بین دو حوضچه جنوبی و شمالی توسط جاده میانگذر دریاچه، جلوگیری از ورود شریان های اصلی آب که شاهرگ های دریاچه محصوب میشوند به آن توسط سد ها، تسریع در خشک شدن دریاچه توسط سایر سد ها و چاه های بیشمار اطراف آن. چقدر این نتیجه به جواب سوالم شبیه بود!

     منابع:

  ۱-پایگاه خبری تحلیلی دنیای سفر

۲-خبرگزاری تحلیلی ایران، خبر آنلاین

۳-iran physical oceanographer

۴-وبسایت تابناک