هفته نامه بین المللی “دیپلمات” که از نشریات معتبر بین المللی در زمینه سیاست می باشد تحت عنوان مطلبی با تیتر “پیشی جستن نقش جغرافیای سیاسی از مذهب در روابط ایران-آزربایجان”[i] به قلم “کارولینه فارریس”[ii] به آنالیز افزایش نقش آفرینی سیاسی آزربایجانیان ایران پرداخت. در این مقاله که پس از پیروزی آقای “روحانی” در انتخابات ریاست جمهوری ایران نگاشته شده است؛ معیارهای عینی این افزایش نقش آفرینی در سیاست ایران و منطقه، توسط این گروه ملی مورد کنکاش واقع شده است.

در ابتدای آنالیز، نگارنده ی مطلب با این ادعا سخن خود را آغاز می نماید که انتخابات اخیر صورت گرفته در ایران نشان داد که جمعیت آزربایجانیان ایران دیگر به عنوان بلوک سیاسی مهمی تلقی می گردند. وی در باب پیشینه ی سیاسی آزربایجانیان ایران در قیاس با کُردها و میزان نقش آفرینی این گروه جمعیتی چنین می نویسد:

“اگرچه تا به اکنون آزربایجانیان ایران هیاهوی کمتری نسبت به کُردهای ایران داشته اند اما همواره نقش مهمی در پروسه های سیاسی ایران داشته اند.” نویسنده ی مطلب بر این ادعاست که آقایان احمدی نژاد و روحانی به عنوان دو رئیس جمهور اخیر ایران با آگاهی کامل از این امر توجه ویژه ای به تبلیغات در آزربایجان (جنوبی) داشته اند؛ به خصوص آقای روحانی که جهت پیروزی در انتخابات سرمایه گذاری ویژه ای در این مناطق نموده بود.

خانم “کارولینه فارریس” بر این باور است که آزربایجانیان ایران “تُرک” بوده و از نسل تُرکان اوغوز می باشند که در سیر کوچ ترکان از آسیای میانه در مناطق غربی ایران ساکن شده اند و سالها زندگی در این منطقه و حشر و نشر با دیگر ملل به خصوص ازدواج با افرادی از دیگر ملل سبب نشده است که این گروه ملی زبان تُرکی خود را فراموش نمایند. خانم “فارریس” در باب جمعیت ترکان آزربایجانی ایران نظری قطعی بیان نمی دارد چراکه به نظر وی به دلیل برخی از تناقضات نمی توان به قطعیت در این باب سخن گفت. وی نظر غیر رسمی رایج در میان آزربایجانیان را بدین گونه بیان می دارد که:

“آزربایجانیان معتقدند که یک سوم کل جمعیت ایران تشکیل می دهند.”

به نظر خانم “فارریس” وجود این جمعیت عظیم آزربایجانی در ایران مهمترین فاکتور در روابط بین آزربایجان و ایران بوده است که بارها سبب التهاب زایی هایی نیز در این باب گشت. چنانکه پس از استقلال آزربایجان از شوروی در سال 1991 نخستین رئیس جمهوری این کشور “ابوالفضل ائلچی بَی” ایده ی اتحاد با آزربایجانیان ایران و تشکیل کشور آزربایجان واحد را بیان نمود. رئیس جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران در آن زمان یعنی “هاشمی رفسنجانی” از این گونه سخنان “ائلچی بَی” ترسید که مبادا سبب ایجاد تغییراتی در مرزهای ایران و تشویق جدایی طلبی در “ایران” گردد. با این وجود تهران رابطه ی چندگانه ای را با آزربایجان آغاز نمود؛ از یک سو خواهان رابطه ی نزدیکی بود و از سوی دیگری در خنثی سازی بسیاری از تلاش های باکو نقش داشت. بخصوص آنکه نوع رابطه ی “ایران با “ارمنستان” سبب ناراحتی “آزربایجان” می گشت.

بنا به تحلیل ارائه شده در این نشریه، جمهوری آزربایجان جهت حفظ توازن قدرت در مقابل “ایران” روابط خود با رقیب منطقه ای این کشور یعنی “اسرائیل” را گسترش داد. این گسترش و توسعه ی ارتباط میان “باکو” و “تل آویو” با گذشت زمان به گونه ای آشکارتر ابراز شد به گونه ای که در سال 2012 منجر به عقد قرارداد تسلیحات نظامی از سوی “جمهوری آزربایجان” از “اسرائیل” به ارزش 1/6 بیلیون دلار شد. این رابطه بین “اسرائیل” و “جمهوری آزربایجان” نیز به یکی از فاکتورهای مهم و تاثیرگذار میان روابط ایران-آزربایجان تبدیل شد.

سومین فاکتور مؤثر بر رابطه ی ایران-آزربایجان و به نوعی سومین عامل عدم گسترش روابط میان دو کشور مسئله ی قاچاق مواد مخدر از مرزهای “ایران” می باشد. “جمهوری آزربایجان” به ورود مواد مخدر به کشورش حساس می باشد اما از سوی دیگر با تشدید تحریم ها بسیاری از افراد بخصوص سپاه پاسداران انقلاب جهت کسب سود روی به قاچاق آورده اند.

در پایان تحلیل، خانم “کارولینه فارریس” چنین نتیجه گیری می کند که مطالعه ی رابطه ی ایران-ارمنستان و آذربایجان-اسرائیل دگرباره مهر تائیدی بر اصل پراگماتیک بودن در سیاست می باشد. چراکه آزربایجان شیعه مذهب در کنار اسرائیل قرار می گیرد و ایران مسلمان همپیمانی با همسایه مسیحی خویش را در مقابل همسایه ی شیعه ترجیح می دهد.

برای مشاهده متن اصلی به زبان انگلیسی اینجا یا تیتر زیر را کلیک کنید

Geopolitics Trump Religion in Iran-Azerbaijan Relations

بابک شاهد- سردبیر سایت اینترنتی “آرازنیوز”