مقدمه

مهمترین شاخصه عینی وجود آزادیهای مدنی، سیاسی و اجتماعی در یک جامعه میزان و قدرت نهادهای مدنی فعال در آن جامعه محسوب می شود. نهادها و انجمنهای غیردولتی که حلقه اتصال میان توده پراکنده مردم و دولت در یک جامعه است نقش بارزی در انتقال و سازماندهی خواستهای گروههای مختلف در یک جامعه به دولتمردان محسوب می شود. ویژگی بارز نهادهای مدنی در جوامع دارای فضای سیاسی باز، داشتن امنیت روانی و آزادی فعالیت و عدم استفاده از بودجه و امکانات دولتی می باشد. این انجمنها که از سوی اعضا و شهروندان عادی حمایت مادی می گردند با انتشار محصولات فرهنگی در کنار برگزاری نشستهای گوناگون تبلور خواست گروهی حامیان خویش گشته و مؤثرترین کارکرد را در کانالیزه کردن خواستهای انباشت شده ی جمعی در لایه های مختلف جامعه را دارا می باشند. یکی از مهمترین نقصانهای موجود در عدم گسترش فرهنگ و ارزشهای دموکراتیک در جامعه ایران عدم وجود انجمنهای غیردولتی و نهادهای قدرتمند مدنی می باشد.مطالعه ی رفتار سیاسی حاکمان جمهوری اسلامی ایران بیانگر این است که انجمنهای غیردولتی که خواهان فعالیت در بستر جامعه ایران هستند نه تنها دارای امنیت روانی و آزادی های لازم برای فعالیت نمی باشند بلکه افرادی که خواهان تسهیل فعالیت انجمنهای غیردولتی در ایران می باشند از سوی سیستم قضائی-امنیتی جمهوری اسلامی ایران مورد پیگرد قرار گرفته و به بهانه های گوناگون متحمل هزینه های مختلف می گردند. برخورد دولتمردان جمهوری اسلامی ایران با افراد و گروههایی که خواستار فعالیت مدنی در قالب انجمنهای غیردولتی هستند محدود به عدم اجازه ی فعالیت و فشار بر این افراد نمانده و صاحبان قدرت و ثروت جهت گسترش ایدئولوژی خود اقدام به ایجاد انجمنهایی می نمایند که دارای ماهیت حقوقی غیردولتی هستند اما از امکانات دولت و نهادهای دولتی در فعالیتهای خود استفاده می نماید. علیرغم آنکه اکثر این انجمنها ماهیت حقوقی غیردولتی دارند و با توجه به ماهیت کارکردیشان عنوان انجمنهای شبه دولتی عنوانی مناسبتر برای آنها محسوب می شود و به طرق غیررسمی از سوی نهادهای امنیتی و دولتی جمهوری اسلامی ایران تغذیه مالی می شوند برخی از این انجمنها دارای ردیف بودجه رسمی در بودجه کشوری نیز می باشند. در سطور ذیل انجمنهایی مورد بررسی قرار خواهند گرفت که در اساسنامه آن ها هیچگونه وابستگی به نهادهای دولتی و یا نظامی جمهوری اسلامی ایران موجود نمی باشد اما در بودجه ی دولتی سال ۱۳۹۶ هجری شمسی دارای ردیف بودجه می باشند و به مقایسه با نیازهای حیاتی قابل حل پرداخته خواهد شد. مطالعه متن بودجه های دولتی سالهای گذشته نیز نشانگر آن است که این انجمنها علاوه بر سال ۱۳۹۶ هجری شمسی هر ساله دارای ردیف بودجه بوده اند. این درحالی است که بسیاری از نهادهای مدنی در ایران امکان فعالیت آزادانه را ندارند و هرگونه امکان فعالیت در قالب نهادهای مردم نهاد با فشار و تبعات سنگین مواجه می گردد.

شمای کلی انجمنهای غیردولتی دارای ردیف بودجه دولتی در ایران

در متن منتشر شده لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ جمهوری اسلامی ایران، ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه امسال که از سوی دولت تهیه و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی فرستاده شده و پس از جلسات متعدد به تصویب مجلس رسیده است آورده شده است. بنا به این متن منتشر شده، بودجه سال ۱۳۹۶ هجری شمسی دارای ۱۹ جدول کلان است که جدول شماره ۱۷ آن با عنوان “کمک به اشخاص حقوقی غیردولتی” لیست انجمنها و نهادهای غیردولتی و میزان بودجه در نظر گرفته شده برای آنها را نشان می دهد.

 بنا به این متن، بودجه امسال نهادهای غیردولتی که دارای ردیف بودجه دولتی می باشند و میزان ارقام مندرج در جدول به میلیون ریال بوده است به قرار است:

در جدول فوق تنها مواردی از جدول شماره ۱۷ ذکر گردیده است که علاوه بر آنکه دارای اساسنامه غیردولتی می باشند کارکرد غیردولتی نیز داشته و مواردی همچون دانشگاه باقرالعلوم، بعثه رهبری در حج و زیارت، بسیج دانش آموزی، دانشگاه معارف قرآن و عترت اصفهان، فدراسیون ورزشهای زورخانه ای، فدراسیون کشتی با چوخه، دانشگاه امام صادق، دانشگاه مفید، دانشگاه عدالت، دانشگاه شهید مطهری و مدرسه اسلامی هنر که هم کارکرد دولتی دارند و هم دارای وابستگی به سیستم آموزش می باشند ذکر نگریده است.

نگاهی کلی به حیطه ی فعالیت این انجمنها و موسسات نشانگر آن است که انجمنهایی که دارای فعالیت بر محور مهدویت و موسسات نزدیک به جریانهای تندرو اصولگرا می باشند امکان استفاده از بودجه دولتی را یافته که حیطه ی کلی فعالیت برخی از این انجمنها و موسسات بدین گونه است:

بنیاد دعبل خزاعی: این بنیاد که ۷۴ و ۳۰۰ میلیون ریال (معادل ۷ میلیارد و ۴۳۰ میلیون تومان) دارای ردیف بودجه دولتی برای سال ۱۳۹۶ می باشد انجمنی غیردولتی می باشد که در سال ۱۳۸۴ به دستور آیت الله خامنه ای زیر نظر بیت رهبری تاسیس شده است. در بخش درباره ما سایت این بنیاد ماهیت حقوقی بنیاد چنین ذکر شده است:

“بنیاد علمی، فرهنگی و آموزشی  دعبل خزاعی، نهادی حمایتی، خدماتی و غیر انتفاعی است که در سال ۱۳۸۴ ش. به دستور مقام معظم رهبری ـ مد ظله العالی ـ تأسیس شده است و می‌کوشد جامعۀ ستایشگران اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ ( ذاکران، شاعران و نویسندگان) را در عرصه‌های مادی و معنوی همراهی کند.بنیاد دعبل در قالب مؤسسۀ فرهنگی و هنری در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت شده و دارای پروانۀ فعالیت است. دفتر مرکزی بنیاد در تهران بوده و در ۳۱ استان، نمایندگی دارد.” (سایت بنیاد دعبل خزاعی: درباره ما)

که اهداف مندرج در اساسنامه آن شامل شناسایی ستایشگران، شعرا و ذاکران اهل ‌بیت عصمت و طهارت، انجام خدمات تأمین اجتماعی (از قبیل بیمۀ درمانی، عمر و پس‌انداز، تکمیلی و پزشکی و بازنشستگی) و ارائۀ تسهیلات ضروری به آنها و افراد تحت تکفل ایشان،  پشتیبانی علمی و معنوی از ستایشگران، شعرا و ذاکران اهل‌بیت عصمت و طهارت  برای اعتلا و تعمیق فرهنگ مکتب عصمت و طهارت،  سامان‌دهی و تقویت محافل اثر‌گذار فرهنگی برای ارتقاء بنیۀ فرهنگی ستایشگران، ذاکران و شاعران اهل‌بیت، انجام پژوهش‌های بنیادین و ویژه برای تهیۀ متون فاخر ادبی، برای استفادۀ ستایشگران و ذاکران و استفادۀ بهینه از ظرفیت‌های ‌ارزشمند حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و سامان‌دهی و انتشار (مکتوب و چندرسانه‌ای) در حوزۀ اهداف عالیۀ بنیاد می باشد. (سایت بنیاد دعبل خزاعی: درباره ما)

 علی عظیمی رئیس هیئت مدیره این بنیاد در مصاحبه ای که در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۹۲ با سایت عقیق داشته است با بیان ماهیت این بنیاد، چگونگی تاسیس آن را چنین بیان نموده بود:

“بنیاد دِعبِل خُزاعی، نهادی خدماتی و غیر انتفاعی است که با هدف هدف تحقق دستور مقام معظم رهبری در خصوص ارائه خدمات بیمه‌ای و فرهنگی به مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) تاسیس شده است. اساسنامه بنیاد مورد تایید کارشناسان و مدیران بیت مقام معظم رهبری قرار گرفته و موسسه مفید راهبر نیز حسابرس قانونی آن است.نیاد دعبل در هر استان جمعی را به عنوان شورای استانی انتخاب کرده است.این افراد عموماً از میان پیشکسوتان و بزرگان عرصه ستایشگری اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ انتخاب شده‌اند؛ مانند استاد احد ده‌بزرگی در استان فارس، استاد اکبرزاده در خراسان رضوی، استاد ولی‌الله کلامی در زنجان، استاد خادم‌آذریان در آذربایجان شرقی،‌ استاد علی آهی و حاج ماشاء الله عابدی در تهران و …” (سایت عقیق: رئیس هیئت‌ مدیره بنیاد دعبل: ماموریت بنیاد دعبل بیمه کردن مداحان است)

ایشان در انتهای مصاحبه خویش وجه تسمیه نام این بنیاد را نیز چنین بیان می کند:

“دعبل خزاعی نام یکی از شاعران اهل بیت (ع) از خطه خوزستان و معاصر با ثامن الحجج حضرت امام رضا (ع) است که همراه ایشان از مدینه به خراسان آمد. یکی از قصاید معروف او «قصیده مدارس آیات» است که بنا به گفته ادبیان و اهل فن از بهترین مرثیه‌هایی است که در وصف ائمه گفته شده است.” (سایت عقیق: رئیس هیئت‌ مدیره بنیاد دعبل: ماموریت بنیاد دعبل بیمه کردن مداحان است)

خبرگزاری فارس در خبری که شش سال پیش منتشر نموده است تعداد مداحهای عضو این بنیاد را در سال ۱۳۹۰ سیزده هزار نفر ذکر کرده بود. (خبرگزاری فارس: مدیرعامل بنیاد دعبل خزاعی:سیزده هزار مداح کشور پرونده‌دار شدند)

خبرگزاری مهر نیز در خبری که در تاریخ ۲۸ تیر ۱۳۹۵ هجری شمسی منتشر نموده است تعداد اعضای تحت پوشش بیمه از سوی این بنیاد را دو هزار مداح ذکر کرده است. (خبرگزاری مهر: رئیس هیئت مدیره بنیاد دعبل در نشست گفتگوی آیینی:نزدیک به ۲هزار مداح در بنیاد دعبل تحت پوشش بیمه قرار گرفتند)

چنانکه از مطالب مندرج در سایت این بنیاد برمی آید بنیاد دعبل خزاعی بنیادی مختص تربیت مداحان و گسترش فرهنگ مداحی است. سایتهای فارسی زبان تاکنون اخبار مختلفی در خصوص گسترش سازماندهی مداحان وابسته به بیت رهبری منتشر نموده اند که دارای نفوذ گسترده ای در زمینه فعالیتهای فرهنگی در ایران گشته اند. دولتمردان جمهوری اسلامی ایران از این مداحان در راستای تغذیه روانی هواداران خود در راستای سیاستهای افراط گریانه ی خویش استفاده می کنند و در مراسم گوناگون مذهبی و فرهنگی این مداحان به عنوان تبلیغ کنندگان سیاستهای مدنظر بیت رهبری مورد استفاده قرار می گیرند.

موسسه مدارس معارف اسلامی صدرای نور:موسسه مدارس معارف اسلامی صدرای نور که با عنوان دبیرستانهای صدرای نور در ایران مشهور می باشد مجموعه دبیرستانهای وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی می باشد. سایت رسمی این دبیرستانها در خصوص تاریخچه ی دبیرستانهای صدرای نور که علاوه بر دریافت بودجه از سوی سازمان تبلیغات اسلامی مبلغ ۲۸٫۸۷۵ میلیون ریال (معادل ۲ میلیارد ۸۸۷ میلیون تومان) از بودجه دولتی در سال ۱۳۹۶ دارای ردیف بودجه است چنین می نویسد:

“با پیروزی انقلاب اسلامی و به منظور نیل به اهداف و آرمان‌های متعالی آن، فعالیت‌ها و اقدامات گسترده‌ای در عرصه‌های مختلف به ویژه در حوزه‌های فرهنگ آغاز شد. یکی از تدابیر و اقدامات اساسی در این زمینه، تأسیس دبیرستان‌های علوم و معارف اسلامی بود که در خرداد ۱۳۶۳ اساسنامه این دبیرستان‌ها در جلسه ۳۴۲ شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسید. مدرسه عالی شهید مطهری، مؤسسه جامعه الزهراء قم و تعدادی از مدارس غیردولتی آغازگر تأسیس مدارس علوم و معارف اسلامی در کشور بودند و در ادامه، سازمان تبلیغات اسلامی مصمم به تأسیس این دبیرستان‌ها در سراسر کشور گردید و پس از تصویب نحوه تأسیس دبیرستان‌های علوم و معارف اسلامی صدرا توسط شورای عالی آموزش و پرورش در جلسه ۶۷۷ مورخ ۷ شهریور ۱۳۸۱ اقدام به راه‌اندازی مدارس نمود و در راستای سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش، در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ نیز مبادرت به تأسیس مدارس دوره اول متوسطه کرد.” (سایت رسمی دبیرستان های صدرای نور: تاریخچه دبیرستان‌های علوم و معارف اسلامی صدرا)

دبیرستان های صداری نور که دارای امکانات تحصیلی و رفاهی گسترده می باشند و اکثرا فرزندان منسوبین دولت و مسئولین جمهوری اسلامی ایران در این دبیرستانها تحصیل می کنند ماموریت ذاتی خود را در سایت رسمی دبیرستان ها چنین بیان کرده است:

“برنامه‌ها و فعالیت‌های مدارس و سازمان، معطوف به زمینه‌سازی برای ظهور حضرت صاحب‌الزمان (عجل‌ا… تعالی فرجه الشریف) و احیای تمدن اسلامی و راهبرد تربیتی آن، تکیه بر مبانی و اصول تعلیم و تربیت اسلامی است و اهداف آن از طریق ارتقای متوازان کمی و کیفی مدارس تحت پوشش محقق خواهد شد إن‌شاءا…” (سایت رسمی دبیرستانهای صدرای نور: مأموریت‌های ذاتی مدارس صدرا)

هم اکنون موسسه مدارس معارف اسلامی صدرای نور دارای ۱۴۷ دبیرستان در سرتاسر ایران با ۹۳۴۰ دانش آموز مشغول به تحصیل می باشد که دانش آموزان در این مدارس با رویکرد آرماگدونی به مسئله مهدویت آموزش دیده و اکثر دانش آموزان آن دانشگاههای امنیتی جمهوری اسلامی ایران را برای تحصیل انتخاب می کنند و دانش آموزانی که در دانشگاههای عادی به تحصیل مشغول می شوند پس از فارغ التحصیل شدن در سازمان تبلیغات اسلامی و مراکز فرهنگی دولتی مشغول به کار می گردند.

موسسه فرهنگی تسنیم نور: موسسه فرهنگی تسنیم نور که وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی جمهوری اسلامی ایران می باشد از موسسات سودده برای این سازمان می باشد که علیرغم دارای سوددهی برای سازمان مبلغ ۱۷٫۳۲۵ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد ۷۳۲ میلیون تومان) ردیف بودجه دولتی برای سال ۱۳۹۶ هجری شمسی برای موسسه در نظر گرفته شده است. کارکرد این موسسه برگزاری اردوهای تفریحی، مراسم فرهنگی منطبق با ایدئولوژی اسلامی برای سازمانهای مختلف دولتی می باشد که در قبال برگزاری مراسم برای سازمان های دولت با عقد قراردهای مختلف اقدام به دریافت پول از این سازمانها می نماید. به دلیل وابستگی این موسسه به بیت رهبری و سازمان تبلیغات اسلامی بسیاری از موسسات دولتی علیرغم آنکه این موسسه غیردولتی می باشد بنا به قانونی نانوشته مجبور به عقد قرارداد برای مراسمهای گوناگون با این موسسه می باشند. سایت رسمی این موسسه وظایف اساسی موسسه را چنین بیان کرده است:

“مشارکت در برگزاری همایش و سمینار برای سازمان ها و مراکز دولتی و خصوصی، مطالعات و تحقیقات در موضوعات متناسب با اهداف و فعالیت های موسسه و اجرای طرح های پژوهشی، ارائه خدمات پیمان مدیریت برای اجرای پروژه های فرهنگی و هنری، شناساندن تمدن ایران و فرهنگ انقلاب اسلامی،  اجرا و برگزاری همایش ها، جشنواره ها ، مسابقات و نمایشگاههای فرهنگی، طراحی و برگزاری دوره‌های آموزشی فرهنگی و هنری تک مهارتی در زمینه‌های فرهنگی، هنری مطبوعاتی، امور سیاحتی و زیارتی و اردویی” (سایت رسمی موسسه فرهنگی تسنیم نور: درباره ما)

با گسترش فعالیتهای این موسسه اردوگاه نور کرج، اردوگاه و مجموعه رفاهی نور نشتارود، اردوگاه نور سی سخت، اردوگاه نور فیروزکوه، مجتمع رفاهی نور کلاردشت، مجتمع رفاهی نور گلستان مشهد، مجتمع های فرهنگی آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) شهرستان نجف آباد و شهرستان قهدریجان استان اصفهان بدین موسسه واگذار گردیده است. در اردوها، مراسم و کمپهای تفریحی این موسسه علائه بر گسترش تفکر تشیع سیاسی توجه به فرهنگ فارسی از اولویتهای این موسسه می باشد و بنا به دستورالعملی کلی موجود در موسسه در برنامه های فرهنگی-هنری که از سوی این موسسه برگزار می شود هرگونه برنامه منطبق بر فرهنگ و هویت غیرفارس زبانان ممنوع گشته و تمامی برنامه ها در راستای گسترش فرهنگ فارسی و بی توجه به فرهنگ و هویت بیش از نیمی از غیرفارس زبانان ایران برگزار می شود.

پژوهشکده باقرالعلوم: این پژوهشکده که به صورت هیئت امنایی و زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کند از مراکز نزدیک به بیت رهبری محسوب می شود و ریاست هیت امنای آن را سیدمهدی خاموشی بر عهده دارد که از وی به عنوان دولت در سایه بیت رهبری یاد می گردد و علاوه بر ریاست هیئت امنایی این مرکز مناصبی همچون عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو شورای فرهنگ عمومی کشور و عضو هیات امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم را نیز بر عهده دارد. نگاهی کلی به سایت پژوهشکده نشانگر این است که عمده فعالیتهای این پژوهشکده انتشارات محصولات فرهنگی گوناگون و تربیت اساتید دانشگاهی با اخلاق و روحیه مد نظر بیت رهبری می باشد. چنانکه بیشتر نشستهای آموزشی این مرکز که برای خانواده های نزدیک به اصولگرایان تندرو برگزار شده است بر آسیبهای کانال های تلویزیونی ماهواره ای تاکید داشته است. این مرکز که ردیف بودجه دولتی ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان ) برای سال ۱۳۹۶ هجری را داشت در سایت رسمی خود هدف از فعالیت خود را چنین بیان کرده است:

“مهمترین رهیافت این برنامه، ارتقاء پژوهشکده به پژوهشگاه است و این مهم از رهگذر ارتقاء، توسعه و تعمیق فعالیت های پژوهشی، آموزشی، برگزاری دوره های آموزشی کارشناسی ارشد با هدف آماده سازی آموزش پذیران برای ورود به دوره ی دکترا در رشته های فرهنگ و ارتباطات دینی و تربیت دینی، محقق خواهد شد.

به منظور ایجاد تمرکز در امور تحقیقاتی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی و انسجام و هماهنگی هر چه بیشتر و نیز ایجاد محیطی علمی برای استادان، پژوهشگران و دانش پژو هان و استفاده از ظرفیت ها و امکانات حوزه ها و دانشگاه ها و دیگر مراکز علمی و تحقیقی کشور و انجام مبادلات علمی با مراکز فرهنگی و علمی داخل و خارج کشور به همراه افزون شدن انتظارات اقشار تحصیل کرده برای شناخت و آشنایی هر چه بیشتر معارف دینی و پیچیده شدن راه‌های تهاجم فرهنگی دشمن و تخصصی تر شدن موضوع تبلیغ، پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام با رویکردی حوزوی- دانشگاهی در سال ۱۳۶۷ تأسیس شده تا بتواند پاسخگوی نیازهای سازمان تبلیغات اسلامی در موارد مذکور بوده باشد.” (سایت پژوهشکده باقرالعلوم: معرفی پژوهشکده)

بخش عمده بودجه سالانه این مرکز صرف برگزاری سلسله نشستهای گوناگون و تولید نرم افزارهای دینی می گردد که از جمله نشستهایی که این مرکز بدان پرداخته نشست بررسی مشکلات هجرت طلاب (در این سلسله نشستها مشکلات گوناگونی که طلاب مختلفی که جهت اشاعه فرهنگ تشیع دولتی به نقاط مختلف ایران فرستاده شده اند بررسی گشته و در نتیجه آن گزارشهای مختلف برای افزایش رفاه این طلاب که مجبور به یک دوره زندگی در مناطق عقب مانده ایران می گردند حاضر و به مراجع ذیربط ارسال گردیده است)، سلسله نشستهای آموزشی حجاب و عفاف، سلسله نشست‌های تخصصی ماهواره و تربیت با رویکرد آگاهی بخشی و نشست شریان های بصیرت بوده است.

دیگر موسسات وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی:از دیگر موسسات زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی که دارای اساسنامه و ماهیت حقوقی غیردولتی می باشند اما سالانه مبالغ مختلف را از بودجه دولتی به عنوان کمک دریافت می کنند می توان به “ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر” (این ستاد متفاوت از ستاد امر به معروف و نهی از منکر که زیر نظر ائمه جمعه فعالیت می کند می باشد) با بودجه سالانه ۲۴۰٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۲۴ میلیارد تومان) که وظایف اصلی آن “ارتباط مستمر با مقام عظمای ولایت و کسب نظر معظم له درباره ی موارد ذیربط، تبیین موارد معروف که لازم است در ترویج آن فعالیتهای لازم صورت پذیرد و تبیین موارد منکر و علل آن که لازم است جامعه را از آن بر حذر داشت.” (سایت تبیان: ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر در یک نگاه) بیان گشته است، موسسه فرهنگی بصیرت با بودجه سالانه ۳۴٫۶۵۰ میلیون ریال (معادل ۳ میلیارد و ۴۶۵ میلیون تومان)، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث با بودجه سالانه ۳۴٫۶۵۰ میلیون ریال (معادل ۳ میلیارد و ۴۶۵ میلیون تومان) که وظیفه اصلی آن ساماندهی احادیث و ترویج معارف حدیثی و حدیث پژوهشی بیان گشته است (سایت موسسه علمی-فرهنگی دارالحدیث: معرفی موسسه) و سایت فرهنگی تبیان با بودجه سالانه ۱۲٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان) اشاره کرد و در یک جمع بندی کلی این موسسات که دارای مجوز فعالیت از سازمان تبلیغات اسلامی می باشند در بودجه سال ۱۳۹۶ هجری شمسی مبلغ ۴۵۲٫۳۵۰ میلیون ریال (معادل ۴۵ میلیارد و ۲۳۵ میلیون تومان) کمک دریافت کرده اند که این کمکها صرف گسترش فرهنگ پانفارسیستی مبتنی بر تشیع سیاسی و ایدئولوژی حاکم بر بیت رهبری جمهوری اسلامی ایران گشته است.

کمک به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: یکی دیگر از مواردی که در جدول شماره ۱۷ متن لایحه بوددجه سال ۱۳۹۶ به عنوان کمک به نهادهای غیردولتی گنجانده شده است کمک به دانشگاه باقرالعلوم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مرکز موضوع شناسی احکام فقهی تحت نظارت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بوده است. بنا به ارقام مندرج در دجدول مرکز موضوع شناسی احکام فقهی در بودجه سال ۱۳۹۶ رقمی برابر با ۱۹٫۵۰۰ میلیون ریال (معادل یک میلیارد و ۹۵۰ میلیون تومان) کمک دریافت کرده است. سایت این مرکز در بخش درباره موسسه هدف اصلی از تاسیس این مرکز را چنین بیان کرده است:

“هدف اصلی از تأسیس چنین مرکزی، بعد از تحقیق در موضوعات مختلف فقهی آموزش طلاب، دانشجویان و عموم علاقه مندان و همچنین اطلاع رسانی درست به مراجع معظم تقلید، عالمان و محققان و مراکز پژوهشی و مکلّفان است” (سایت مرکز موضوع شناسی احکام فقهی: درباره موسسه) که اهداف “یجاد مرکزی که مورد عنایت و اطمینان فقها، مراکز علمی و فرهنگی باشد و حتّی عموم مردم بتوانند دسترسی سریع و شناخت صحیح به موضوعات پیدا کنند، تسهیل کار فقیهان در شناخت موضوعات فقهی؛ اعم از مستنبطه و غیر آن و کاستن از صرف وقت زیاد برای این امور، که وقت ایشان بیشتر باید صرف استنباط فروع فقهی به ویژه مسائل جدید و مورد ابتلا شود، جلوگیری از صرف وقت افراد مختلف و موازی کاری برخی از اشخاص و مراکز تحقیقاتی که گاهی پژوهش در بخشی از موضوعات فقهی را در دستور کار خود، آن هم به طور ناقص قرار داده اند و…” (سایت مرکز موضوع شناسی احکام فقهی: درباره موسسه)

اولویت های پژوهشی این مرکز نیز در یک از اطلاعیه های آن چنین بیان گردیده است:

“تعیین مصادیق پرندگان جهان از نظر حلیت و حرمت، تعیین مصادیق آبزیان دریای خلیج فارس و عمان از نظر حلیت و حرمت، موضوع شناسی استفتائات مراجع معظم تقلید، ذبح مجاز و غیر مجاز، تعیین مصادیق چهارپایان  ایران از نظر حلیت و حرمت، تعیین مصادیق خوردنی ها و نوشیدنی های حلال و حرام، بررسی مصادیق و شرایط ذبح با ابزار های جدید و مفهوم شناسی استحاله ، استهلاک و انقلاب و بررسی مصادیق مستحدثه آنها” (سایت حلال پرس: اولویت های پژوهشی مرکز موضوع شناسی احکام فقهی) مهمترین دوره آموزشی این مرکز که در دو سال اخیر اقدام به برگزاری آن نموده است “دوره آموزش رصد نجوم و استهلال” بیان گردیده است. (خبرگزاری شبستان: ثبت‌نام دومین دوره آموزش رصد نجوم و استهلال)

در کنار این مبلغ اختصاص داده شده به مرکز موضوع شناسی احکام فقهی مبلغ ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان) برای دانشگاه باقرالعلوم و ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان) برای پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اختصاص داده شده است که جمعا کمک به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ۴۲٫۶۰۰ میلیون ریال (معادل ۴ میلیارد و ۲۶۰ میلیون تومان) بوده است.

مراکز صدور تشیع سیاسی با محوریت مهدویت: بنا به اظهارنظر کارشناسان گوناگون شاکله ی اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که از سوی سپاه پاسداران اداره می گردد صدور تشیع سیاسی با محوریت مهدویت در راستای گسترش فرهنگ فارسی است. نهادهای گوناگون فعال در جمهوری اسلامی ایران که دارای امکانات گسترده مالی می باشند اقدام به تاسیس مراکز گوناگون در راستای این هدف نموده اند و بخش اعظم فعالیتهای فرهنگی سپاه، بسیج، دانشگاهها و مراکز گوناگون دولتی مرتبط با امور فرهنگی همچون وزارت ارشاد اسلامی، فرهنگستان زبان فارسی و بنیاد سعدی در این راستا انجام می پذیرد. مطالعه جدول شماره ۱۷ در متن لایجه بودجه ۱۳۹۶ بیانگر آن است که در میان انجمنهای غیردولتی که دارای ردیف بودجه می باشند انجمنهای مختلفی حضور دارند که با محوریت صدور تشیع و مهدویت فعالیت می کنند. بنا به ارقام موجود در جدول شماره ۱۷ بنیاد فرهنگی مهدی موعود که دارای دفاتر گوناگون در اقصی نقاط ایران است و مدیرعاملی آن را حجت الاسلام دکتر متوسل برعهده دارد و حیطه فعالیت آن انتشار نشریه، کتاب، محصولات فرهنگی و برگزاری نشستهای گوناگون در خصوص مسئله مهدویت و تلاش برای ظهور هرچه سریعتر امام زمان می باشد ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان)، مجمع عالی حکمت اسلامی که سایت رسمی آن این مجمع را بدین گونه معرفی می نماید: “با توجه‌ به‌ ضرورت‌ گسترش‌ و ارتقاء فعالیت‌های‌ علمی‌ درعرصه‌ علوم‌ عقلی‌ اسلامی‌ در حوزه‌ علمیه‌ وسایر مراکز پژوهشی‌ و آموزشی‌ «مجمع‌ عالی‌ حکمت‌ اسلامی‌» که‌ از این‌ پس‌ در این‌ اساسنامه‌ «مجمع‌عالی‌»نامیده‌ می‌شود، تشکیل‌ می‌گردد. در این‌ اساسنامه‌ علوم‌ عقلی‌ اسلامی‌ شامل‌؛ فلسفه‌، کلام‌، عرفان‌، منطق‌، فلسفه‌های‌ مضاف‌ ودانشهای‌ وابسته‌ است‌. مجمع‌ عالی‌ از تاریخ‌ ثبت‌، مؤسّسه‌ای‌ غیرانتفاعی‌ است‌ که‌ با تأکید ولی‌ امر مسلمین‌ حضرت‌ آیه‌الله‌خامنه‌ای‌ «مدّظلّه‌العالی‌» و تحت‌ اشراف‌ اساطین‌ حکمت‌ و فلسفه‌ اسلامی‌ (حضرات‌ آیات‌؛ جوادی‌ آملی‌،سبحانی‌ و مصباح‌ یزدی) تشکیل‌ گردیده‌ است‌. مجمع‌ عالی‌ از تاریخ‌ ثبت‌، دارای‌ شخصیت‌ حقوقی‌ مستقل‌ و وابستگی‌ به‌ سازمان‌ها ونهادهای‌ دولتی‌و غیردولتی‌ ندارد. این‌ مجمع‌ تابعیت‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ را داشته‌ و پاسخ‌گوی‌ عملکرد خود می‌باشد.” (سایت رسمی مجمع عالی حکمت اسلامی: درباره ما) و فعالیت عمده آن برگزاری جلسات در خصوص عرفان علمی، همایشهای فلسفه اخلاق و مسائل مرتبط با حوزه فلسفه تشیع می باشد دارای ردیف بودجه ۲۶٫۵۰۰ میلیون ریال (معادل دو میلیارد و ۶۵۰ میلیون تومان)، بنیاد حکمت اسلامی صدرا که ریاست آن را برادر رهبر جمهوری اسلامی ایران آیت الله محمد خامنه ای بر عهده دارد و در خصوص جنبه های مختلف فکری حکیم صدرالمتألهین شیرازی و شناساندن آن به جهانیان از طریق برگزاری کنفرانسهای بین المللی (اخبار مربوط به کنفرانسها در سایت رسمی بنیاد به زبان انگلیسی) و در بخش معرفی این بنیاد چنین نوشته است: “بنیاد حکمت اسلامی صدرا در سال ۱۳۷۳ با نظر مقام معظم رهبری و با هدف نشر حکمت و فلسفه اسلامی پایه‌ریزی گردید. در ابتدا این بنیاد فعالیت‌ خود را با برگزاری همایش جهانی ملاصدرا آغاز نمود که بدین منظور شورایی با ریاست آیت‌الله سید محمد خامنه‌ای تشکیل گردید. هدف از برگزاری این همایش معرفی و بزرگداشت حکیم صدرالمتألهین شیرازی بود که در تاریخ اول تا پنجم خرداد سال ۱۳۷۸ باشکوه تمام برگزار گردید. تا پیش از برگزاری این همایش ملاصدرا نامی ناشناخته و چهره‌ای ناآشنا نزد فلاسفه و اندیشمندان جهان بود اما می‌توان ادعا نمود از ثمرات بسیار مهم برگزاری همایش بین‌المللی سال ۱۳۷۸ معرفی شخصیت برجسته صدرالمتألهین به‌گونه‌ای شایسته است. پس از برگزاری موفقیت‌آمیز همایش و ملاحظه پیامدهای مثبت آن، ضرورت بسط و گسترش این پایگاه احساس گردید. از این‌رو بنیاد حکمت اسلامی صدرا با اهداف زیر رسماً شروع به فعالیت نمود: معرفی فلسفه اسلامی به ویژه مکتب ملاصدرا و آراء و اندیشه‌های او، ترجمه، تصحیح و چاپ و نشر کتب ملاصدرا و دیگر آثار مربوط به این حوزه، تقویت بنیان‌های حکمت و فلسفه و اندیشه دینی و بالا بردن سطح آن در جامعه، ارتباط با فیلسوفان و مراکز فلسفی در داخل و خارج کشور و مبادله افکار و اطلاعات و همکاریهایی از این قبیل و…” (سایت بنیاد حکمت اسلامی صدرا: درباره ما) دارای ردیف بودجه سالیانه ۴۳٫۱۰۰ میلیلون ریال (معادل ۴ میلیارد و ۳۱۰ میلیون تومان)، موسسه تحقیقاتی اسراء وابسته به آیت الله جوادی آملی که موسسه بین المللی می باشد در خصوص جنبه های مختلف این مجتهد شیعه تحقیق و فعالیت می کند ۱۱۲٫۷۵۰ میلیون ریال (معادل ۱۱ میلیارد و ۲۷۵ میلیون تومان)، بنیاد بین المللی غدیر که به زبان فارسی، عربی و انگلیسی به تحقیق و شناساندن خطبه غدیر می پردازد ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان)، موسسه امام صادق که در خصوص علم کلام و برای طلاب و تسهیل فعالیت طلاب در این زمینه فعالیت می کند ۳۲٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل ۳ میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان) (سایت تبیان: آشنایی با موسسه امام صادق)، مرکز نشر معارف اسلامی در جهان که هدف از تاسیس خویش را چنین بیان کرده است: “رساندن پیام اسلام به تشنگان حقیقت و معارف اسلامی، نشر متون اسلامی از جمله قرآن و نهج البلاغه به زبانهای مختلف” (سایت رحما: مرکز نشر معارف اسلامی در جهان) ۷٫۷۷۵ میلیون ریال (معادل ۷۷۷ میلیون تومان)، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ۱۸٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان)، فعالیتهای فرهنگی مسجد جمکران ۳۷٫۱۷۰ میلیون ریال (معادل ۳ میلیارد و ۷۱۷ میلیون تومان)، موسسه مطالعات راهبردی نور که در سایت رسمی خویش ماهیت حقوقی خود را چنین بیان می کند: “موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، از سال ۱۴۲۳ق (۱۳۸۱ش) فعالیت محتوایی خود را شروع کرد؛ در سال ۱۴۲۸ق (۱۳۸۶ش) به طور رسمی به عنوان یک سازمان مردم نهاد (NGO) در سطح استان خراسان، از استانداری خراسان پروانه‌ فعالیت گرفت؛ و در سال ۱۴۳۴ق (۱۳۹۲ش) از وزارت کشور، پروانه‌ فعالیت در سطح ملی دریافت کرد.” (سایت موسسه مطالعات راهبردی نور: هویت و ساختار موسسه) و هدف از تاسیس آن “کانون تفکر تحقیقاتی ، آموزشی و ترویجی با هویت حوزوی با باور: در صورتیکه آرمان‌شهر اسلام با زبان سیستم‌ها و مدل‌های تمدن‌ساز ارائه شود، برتری نگرش، قانون و فرهنگ اسلام بر موارد مشابه و تجربیات بشری قابل لمس شده، زمینه‌ لازم برای تحقق تمدنی که «علاوه بر کارآمدی در پاسخ به شبکه‌ی نیازها، احساس حضور خدا را مستمرا افزایش می‌دهد»، فراهم خواهد شد. ماموریت (هدف مرکزی) موسسه:  طراحی ساختارها و فرآیندهای تمدنی بر اساس نگرش، قانون و فرهنگ اسلام با ابزار «منطق فرآیندها» مبتنی بر فرآیندهای عرفان شیعی، حکمت صدرایی، فقه جواهری، و اخلاق مَلِکی.” (سایت موسسه مطالعات راهبردی نور: هویت موسسه) ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان)، موسسه آینده روشن (پژوهشکده مهدویت) که در خصوص مسائل آخرالزمانی تحقیق می کند و ماهیت موسسه را در سایت خویش چنین بیان کرده است: “مؤسسه آینده روشن با محوریت مهدویت و موعودگرائی به ارائه تحقیقات, تولید محتوی و محصولات فرهنگی و سمعی بصری, برگزاری همایش و نشست های تخصصی و همچنین انتشار کتاب و نشریات می پردازد.” (سایت موسسه آینده روشن: درباره ما) ۶٫۹۳۰ میلیون ریال (معادل ۶۹۳ میلیون تومان)، جشنوراه فیلم مردمی عمار وابسته به موسسه فرهنگی هنری جبهه فرهنگی مطالعات انقلاب اسلامی که با هدف تبلیغ سیاستهای سپاه پاسداران فعالیت می کند ۲۲٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان)، هیات رزمندگان اسلام که وابسته به سازمان اطلاعات و امنیت سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران می باشد و در مجالس مداحی که تشکیل می دهد اکثر سخنرانان فرماندهان اطلاعات سپاه می باشد ۱۱٫۵۵۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان) (سایت هیات رزمندگان اسلام)، پژوهشکده تاریخ اسلام که در سایت خود ماهیت فعالیت خویش را چنین بیان می کند: “تحقیق، تحلیل و تدوین تاریخ اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامی (علم، هنر و …)، سیره پیامبر اکرم و ائمه معصومین علیهم السلام و شرح حال شخصیتهای تاریخ اسلام- از ابتدا تا کنون- جریانهای فکری- فلسفی- سیاسی و فرقه‌های گوناگون منتسب به اسلام، حوادث و وقایع تاریخی، شهرها و مراکز مهم، فعالیتهای علمی، فرهنگی و هنری، تاثیر متقابل تمدن و فرهنگ اسلامی با جوامع دیگر.” (سایت پژوهشکده تاریخ اسلام: درباره ما) ۶٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۶۰۰ میلیون تومان)، موسسه کتابشناسی شیعه که هدف از فعالیت خود را چنین بیان کرده است: “موسسه کتابشناسی شیعه به منظور شناسایی و معرفی دقیق و متقن و علمی و همه جانبه میراث مکتوب شیعه و نیز پدید آورند گان آن‌ها ـ که بهترین معرف مکتب اهل بیت ، علیهم السلام ، هستند ـ به سال ۱۳۸۵ ش/۱۴۲۷ ق تاسیس شد. این موسسه اجرای دو طرح پژوهشی کلان را وجهه همت خود قرار داده است: دانشنامه آثار شیعه (=نام عربی:تاریخ التراث الشیعی) ، در چهل جلد رحلی دائره المعارفی و حدود سی هزار صفحه.، بزرگان شیعه (=نام عربی:اعلام الشیعه) در یکصد و ده جلد وزیری .این دو اثر ان شاء الله به زبان‌های فارسی و عربی و انگلیسی تدوین و منتشر خواهد شد.” (سایت موسسه کتابشناسی شیعه: درباره ما) ۳٫۴۶۵ میلیون ریال (معادل ۳۴۶ میلیون تومان)، بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی که ماهیت فعالیت خود را چنین بیان می کند: “بنیاد تاریخ‌پژوهی ایران معاصر در سال ۱۳۸۲ با هدف تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، بازنگری در تاریخ سده پیشین و با انگیزه‌ ارتقای سطح دانش و بینش عمومی آغاز به کار کرد. تأسیس این بنیاد در راستای آرمان‌های حضرت امام خمینی(س) می‌باشد که همواره به نگارش تاریخ انقلاب اسلامی به صورت واقعی و به دور از هر گونه غرض‌ورزی، اعمال نظر و تحریفگری اهتمام ویژه داشتند و نیز به بازنگری تاریخ سده پیشین ـ از آن رو که تاریخ آن غالبا همراه با تحریف و دروغ به رشته‌ نگارش کشیده شده است ـ تأکید می‌ورزیدند…” (سایت بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی: پیرامون بنیاد)، موسسه فرهنگی ترجمان وحی که در سایت خویش هدف از فعالیت خود را چنین بیان می کند: “پس از به ثمر رسیدن انقلاب اسلامى در ایران، عشق و علاقۀ همگانى براى فهم معارف قرآن کریم فزونى یافت و همزمان، گذشته از تحولات داخلى، اظهار شوق مشتاقان آشنایی با قرآن در خارج از کشور هم رخ نمود. با ظهور انقلاب، هم انتظار و توقع جهانیان در بیرون مرزها براى دست یافتن به منبع و ریشۀ اصلى این دگرگونى افزایش یافت، و هم تعهد و پایبندى مسئولان ذى ربط و دوراندیش برای پاسخ به این نیاز مشروع، این انگیزه را به وجود آورد که براى إشاعۀ معارف قرآن در میان انسان‌های مشتاق در سراسر جهان به طور جدى فکرى کنند. این اندیشه در نهایت به تأسیس مرکزى مستقل در جمهوری اسلامی ایران به نام «مؤسسۀ فرهنگى ترجمان وحى»انجامید که رسالت آن ترجمۀ قرآن به زبان‌هاى زندۀ دنیاست.

«مؤسسۀ فرهنگى ترجمان وحى» با هدف ارائه ترجمه‏ هایى صحیح، سلیس، شیوا و به دور از تحریف قرآن مجید، در سال ۱۳۷۳ تأسیس گردید و در سال ۱۳۸۳ با نظر مساعد هیئت مؤسس و بنیان‏گذاران به عنوان مؤسسه‏اى که داراى شخصیت حقوقى مستقل است تحت شمارۀ ۱۷۷۸۸ در ادارۀ کل ثبت کشور به ثبت رسید.” (سایت موسسه فرهنگی ترجمان وحی: درباره ما) ۱۳٫۰۸۵ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۳۰۸ میلیون تومان)، موسسه پرتو ثقلین که به زبانهای فارسی، عربی و اردو در زمینه شناساندن آثار آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی فعالیت می کند (سایت موسسه پرتو ثقلین: آشنایی) ۱۹٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان)، موسسه رواق حکمت که با تغییر نام و اساسنامه موسسه فرهنگی خانه خرد تحت اشراف آیت الله هادوی تهران فعالیت می نمود تشکیل گشته است و هدف و ماهیت فعالیت خویش را چنین بیان می کند: “عرضه اسلام به شیوه ای روز آمد در فضای سایبر به عنوان خط مشی جدید موسسه منجر به تغییر اساس نامه و تاسیس موسسه رواق حکمت در سال ۱۳۷۹ شد. کلیه فعالیت های موسسه خانه خرد به رواق حکمت منتقل و انتشارات خانه خرد به عنوان زیر مجموعه ای از معاونت پشتیبانی،مالی،اداری موسسه رواق حکمت مامور به انجام رسالت های قبلی در زمینه توسعه محتوای چاپی در کشور شد.در گام نخست موسسه رواق حکمت با همکاری موسسه تبیان اقدام به پاسخگویی به سوالات دینی به صورت اینترنتی در سال ۱۳۸۲ نمود. در این پروژه موسسه تبیان به عنوان کارشناس فنی وب و موسسه رواق حکمت به عنوان کارشناسی دینی به مدت ۲ سال به همکاری پرداختند. با قطع همکاری با موسسه تبیان، خود کفایی در تامین نیاز های فنی در فضای وب در دستور کار این موسسه قرار گرفت و نتیجه آن تاسیس پایگاه اسلام کوئیست در اسفند ماه ۱۳۸۴ بود. از این تاریخ موسسه رواق حکمت رسالت پاسخگویی دینی در فضای سایبر را از طریق پایگاه اسلام کوئیست در ۱۶ زبان تا هم اکنون ادامه می دهد. همچنین در راستای خدمات دهی بیشتر معارف اسلامی مدتیست، دائره المعارف اسلام پدیا آغاز به کار کرده است که امیدواریم به جایگاه حقیقی خود که همانا دائره المعارف مرجع اسلامی است، برسیم.” (سایت موسسه رواق حکمت: درباره ما) ۶۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۶۰۰ میلیون تومان) و بنیاد علمی فرهنگی استاد شهید مطهری که در بخش معرفی بنیاد خود را چنین معرفی کرده است: “شورای عالی انقلاب فرهنگی با انگشت اشاره رهبر فرزانه انقلاب اسلامی و با فهم صحیح و درک ضرورت زمان و اذعان به توان پاسخگوئی آثار و افکار استاد به نیاز زمانی در تاریخ ۲۳/۸/۱۳۸۵ طی جلسه شماره ۵۹۳  «بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید علامه مرتضی مطهری(ره)» را با هدف کلی «آشنایی با اندیشه های متعالی، پویا وسازنده اسلام، ارتقای کیفی دانش و بینش عمومی جامعه در حوزه معارف دینی، شناخت و معرفی جامع شخصیت و تبیین تفکر استاد شهید مرتضی مطهری(ره) و مطالعات راهبردی براساس نظریه های ایشان» تاسیس نموده است. امید می رود این بنیاد از طریق همکاری و تعامل سازنده با حوزه های علمیه ، دانشگاهیان و کلیه سازمانها و نهادهای فرهنگی ، رسانه ها و مطبوعات، نخبگان، خبرگان و فرهیختگان علمی و فرهنگی کشور و جهان اسلام، گام مفید و موثری برای استخراج ،  مهندسی و نشر افکار، اندیشه و آثار استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در سطح امور تخصصی ، ملی و جهانی بردارد.” (سایت بیناد علمی فرهنگی استاد شهید مطهری: معرفی بنیاد) ۱۰٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد تومان) دارای ردیف بودجه در بودجه دولتی سال ۱۳۹۶ هجری شمسی بوده اند.

اتحادیه جهانی آشوریان و اقلیت های دینی: تنها نهاد غیردینی و غیرفارسی که به عنوان انجمن غیردولتی بین المللی به مرکزیت ایران فعالیت می کند و دارای ردیف بودجه دولتی در جدول شماره ۱۷ بوده است اتحادیه جهانی آشوریان است که مبلغ ۱۲٫۴۷۵ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۲۴۷ میلیون تومان) بودجه را به عنوان کمک برای فعالیتهای خود در سال ۱۳۹۶ هجری شمسی دریافت کرده است. اتحادیه جهانی آشوری‌ها یک سازمان فراگیر بین‌المللی در منطقه‌ ی خاورمیانه است  که در سال ۱۹۶۸ میلادی با هدف حمایت از آشوری ‌های جهان تاسیس شد، این سازمان در سال ۱۹۹۱ میلادی عضو سازمان ملت‌ها و اقلیت‌های غیررسمی گردید. اعضای این اتحادیه از بخش های مختلف فدراسیون‌های آشوری و کشورهای آشوری نشین در سراسر جهان نظیر ایران، سوریه، عراق و لبنان تشکیل شده‌است. در بیست و پنجمین کنگره اتحادیه جهانی آشوری‌ها ازتاریخ ۱۳ تا ۱۷ شهریور ۱۳۸۷ در شهر یونکشوپینگ سوئد برگزارشد، یوناتن بت کلیا به عنوان دبیرکل این اتحادیه برگزیده شد. هدف این اتحادیه تاسیس کشور باستانی آشوریان به مرکزیت سرزمینهای مجاور رود دجله می باشد. در کنار کمک به این اتحادیه مبلغ ۴۳٫۴۲۵ میلیون ریال (معادل ۴ میلیارد و ۳۴۲ میلیون تومان) نیز با عنوان اقلیتهای دینی در جدول شماره ۱۷ گنجانده شده است که صرف کمک به انجمنهای فعال در زمینه فرهنگ ارامنه، کلیمیان، زرتشتیان و دیگر اقلیتهای دینی ساکن در ایران در سال ۱۳۹۶ هجری شمسی خواهد شد.

آیا کمک مالی به چارچوبهای فکری فوق تنها مختص بدین موارد بوده است؟

مطالعه ماهیت فعالیت انجمنهای غیردولتی فوق که امکان دریافت کمک مالی از بودجه دولتی داشته اند بیانگر آن است که قریب به اتفاق این انجمنها نهادهای غیردولتی هستند که با محوریت صدور تشیع، مهدویت و فرهنگ فارسی فعالیت می نمایند و تنها نهاد غیردولتی که خارج از این چارچوب امکان دریافت کمک مالی یافته است اتحادیه جهانی آشوریان و نهادهایی که در خصوص اقلیتهای دینی در ایران فعالیت می نمایند بوده است. نگاه به جدول شماره ۷ متن بودجه سال ۱۳۹۶ با عنوان “خلاصه بودجه دستگاههای اصلی و زیرمجموعه در سال ۱۳۹۶” نشانگر آن است که علاوه بر موارد فوق الذکر و در کنار فعالیت نهادهای ایدئولوژیک وابسته به سپاه پاسداران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران که مشی صدور تشیع با هدف گسترش فرهنگ فارسی را تعقیب می نمایند نهادهایی دیگری نیز که با اهداف فوق فعالیت می نمایند دارای ردیف بودجه می باشند که از میان این نهادها می توان به  فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بودجه ۱۷۱٫۰۱۰ میلیون ریال (معادل ۱۷ میلیارد و ۱۰۱ میلیون تومان)، بنیاد ایران شناسی با بودجه ۸۲٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۸ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان)، فرهنگستان هنر ایران با بودجه ۱۲۹٫۰۷۰ میلیون ریال (معادل ۱۲ میلیارد و ۹۰۷ میلیون تومان)، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس با بودجه ۸۳۱٫۰۶۷ میلیون ریال (معادل ۸۳ میلیارد و ۱۰۶ میلیون تومان)، بنیاد دانشنامه نگاری با بودجه ۶۰٫۷۴۷ میلیون ریال (معادل ۶ میلیارد و ۷۴ میلیون تومان)، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با بودجه ۵۹٫۲۰۰ میلیون ریال (معادل ۵ میلیارد و ۹۲۰ میلیون تومان)، موسسه حکمت و فلسفه ایران با بودجه ۱۰۶٫۶۱۶ میلیون ریال (معادل ۱۰ میلیارد و ۶۶۱ میلیون تومان)، مرکز حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی با بودجه ۱۷٫۵۰۰ میلیون ریال (معادل ۱ میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان)، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بودجه ۳۲۰٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۳۲ میلیارد تومان)، مجمع جهانی اهل بیت با بودجه ۴۱۰٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۴۱ میلیارد تومان)، بنیاد سعدی با بودجه ۱۰۶٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱۰ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان)، مؤسسه نشر آثار امام با بودجه۷۶۹٫۸۹۳ میلیون ریال (معادل ۷۶ میلیارد و ۹۸۹ میلیون تومان)، مرکز خدمات حوزه های علمیه با بودجه ۷٫۰۸۳٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۷۰۸میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان)، کتابخانه آیت الله مرعشی با بودجه ۶۸٫۸۰۰ میلیون ریال (معادل ۶ میلیارد و ۸۸۰ میلیون تومان)، موسسه آموزشی-پژوهشی امام با بودجه ۲۳۰٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۲۳ میلیارد تومان)، بنیاد دایره المعارف اسلامی با بودجه ۸۰٫۸۲۵ میلیون ریال (معادل ۸ میلیارد و ۸۲ میلیون تومان)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بودجه ۱۱۶٫۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با بودجه ۱۳۵٫۶۰۰ میلیون ریال (معادل ۱۳ میلیارد و ۵۶۰ میلیون تومان)، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی با بودجه ۴۹٫۱۰۰ میلیون ریال (معادل ۴ میلیارد و ۹۱۰ میلیون تومان) و مرکز الگوی اسلامی-ایرانی با بودجه ۷۰٫۵۰۰ میلیون ریال (معادل ۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان) اشاره کرد.

این حجم گسترده صرف بودجه دولتی که هیگونه کاربرد عینی در سطح رفاه، معیارهای جهانی فرهنگی و توزیع عادلانه توجه به فرهنگهای گوناگون در ایران ندارد باعث اعتراض حتی برخی از مقامات رسمی شده است که غلامعلی حداد عادل به عنوان رئیس فرهنگستان زبان فارسی و بنیاد سعدی در اعتراضی که به بودجه بنیاد سعدی شده بود چنین پاسخ داده بود:

“آنهایی که اسم بنیاد سعدی را می‌آوردند و انتقاد می‌کردند فکر می کردند که بنیاد سعدی موسسه‌ای برای شناخت سعدی است و سعدی‌پژوهی می‌کند؛ نمی‌دانستند که وظیفه بنیاد سعدی آموزش و گسترش زبان فارسی در جهان است. اگر این را می دانستند آن انتقاد را نمی‌کردند. هفت میلیارد که هیچ ۷۰ میلیارد هم اگر ما برای آموزش زبان فارسی در جهان بگذاریم کم است. هرجا زبان فارسی وجود داشته باشد و تکلم شود ایران آنجا حضور دارد.” (خبرگزاری تسنیم: کشور در سال آینده برای گسترش زبان فارسی چقدر هزینه می‌کند؟)

چه میزان بودجه برای نیازهای حیاتی ایران در نظر گرفته شده است؟

موسسه آینده بان وابسته به مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری ایران در گزارشی که با عنوان “مسائل اساسی سال ۹۶ شناسایی شد” به ارائه صد چالش اساسی پیش روی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۶ پرداخته است. بنا به مطلب مندرج در سایت این موسسه حامی اصلی این گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری ایران بود که با همکاری این نهاد امکان دسترسی به اتاق‌های فکر استان‌های سراسر کشور فراهم گشته و خبرگان و کارشناسان حوزه‌های مختلف در نظرسنجی ها شرکت کرده بودند. (سایت موسسه آینده بان: گزارش سال ۹۶)

بررسی ماهیت صد چالش اساسی موجود در ایران نشانگر آن است که این چالش ها بر دو نوع ساختاری و روبنایی می باشند. چنانکه مواردی همچون فساد ساختار اقتصادی، بیکاری، فساد سیستمی، فقرونابرابری، رکود اقتصادی، ناکارایی نظام قضایی، بحران بانکها، قضاوت افکار عمومی درباره عملکرد حاکمیت، چالشهای قومی، قطبی شدن جامعه، ناامیدی درباره آینده و موارد مشابه چالشهایی هستند که مرتبط با ناکارآمدی و ناکارایی وجودی جمهوری اسلامی ایران بوده و امکان رفع مشکل در شرایط کنونی و بدون تغییرات بنیادین در سیستم حاکمیتی ایران وجود ندارد. اما در مقابل این موارد مواردی نیز به عنوان چالش مطرح گشته اند که پتانسیل لازم برای رفع چالش با مدیریت مناسب و تخصص محور را دارا هستند. چنانکه چالشهایی همچون بحران تامین آب، بحران ریزگردها، پیامدهای بحران آب، بی توجهی به پایداری زیست محیطی، فساد و تقلب علمی و بحران کنش جمعی در حوزه محیط زیست از جمله این موارد هستند.

مطالعه متن لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ هجری شمسی نشانگر آن است که دولت هیچگونه تمهیدی در این خصوص نیاندیشیده و علیرغم آنکه آگاه به وضعیت بحرانی این موارد قابل حل و بحرانی می باشد بدون آنکه بودجه ای برای آن در نظر بگیرد ترجیح داده است که بودجه دولتی را به موارد نه تنها غیرضروری بلکه بدون هیچگونه کارایی مثبت قابل مشاهده در سطح زندگی مردم صرف نماید. این عملکرد دولت و صرف بخش قابل توجه بودجه به سازمانهای فرهنگی تحت مدیریت اصولگرایان تندرو، بیت رهبری و سپاه پاسداران سبب گشته است که مواردی همچون بحران ریزگردها و چالشهای محیط زیستی همچون خشک شدن دریاچه اورمیه بی نصیب از توجه حکومتی بماند. این بی توجهی به حدی بوده است که برخی از مسئولین نیز به انتقاد از عدم تخصیص بودجه برای موارد حیاتی پرداخته اند.

بنا به خبر مندرج در خبرگزاری مهر که به نقل از سایت خانه ملت (سایت رسمی مجلس شواری اسلامی جمهوری اسلامی ایران) منتشر شده است جلیل مختار نماینده مردم آبادان در مجلس به انتقاد از عدم تخصیص بودجه برای بحران ریزگردها در سال ۱۳۹۶ پرداخته و خبرگزاری مهر این انتقاد را چنین انعکاس داده است:

“به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از خانه ملت، جلیل مختار در خصوص اعتبارات استان خوزستان در بودجه ۹۶، با بیان اینکه منابعی برای ریزگردها و آلودگی هوای استان خوزستان تاکنون درنظر گرفته نشده است، افزود: متاسفانه بودجه پیشنهادی دولت برای استان خوزستان برای سال۹۶ نسبت به سال‌های گذشته ۱۵ درصد کاهش یافته است.” (خبرگزاری مهر: مقابله با ریزگردها در سال ۹۶ بودجه ندارد)

همین رویکرد دولت در خصوص دریاچه اورمیه نیز قابل مشاهده است. خبرگزاری مهر در گزارشی اختصاصی به قلم مسعود بربر به بررسی عدم تخصیص بودجه برای وضعیت بحرانی دریاچه اورمیه در سال ۹۶ با عنوان “ریالی بودجه به دریاچه ارومیه ندادند/همه دستاوردها از بین می رود” پرداخته و چنین نوشته است:

“یک دریاچه‌ بزرگ فیروزه‌ای، با فلامینگوهایی که بر فرازش پرواز می‌کنند، گوزن‌های زردی که در جزیره‌هایش می‌خرامند، موج‌های آرامی که اسکله‌های چوبی‌اش را پاشویه می‌کنند و قایق‌هایی که این سطح بزرگ فیروزه‌ای را خط می‌اندازند. تصاویری که تا چند سال پیش برای همه مردم ایران آشنا بود و امروز به رویایی دوردست می‌ماند: دریاچه ارومیه خشک شده است. تهدید و خطرات خشک شدن دریاچه آن‌قدر جدی بود که حسن روحانی احیای آن را همچون شعاری انتخاباتی به کار گرفت و اولین مصوبه دولتش را هم به آن اختصاص داد. مصوبه‌ای که باعث شد گام‌هایی کند اما مؤثر برای نجات دریاچه برداشته شود و آرام آرام برق امید در چشم‌ها جان بگیرد. اما حالا با فرارسیدن سال پایانی فعالیت دولت یازدهم تمام دستاوردهای ستاد احیای دریاچه ارومیه در معرض خطر است چرا که «اولویت اول» دولت در بودجه سال آینده «هیچ» جایگاهی ندارد و ریالی به احیای دریاچه ارومیه اختصاص داده نشده است.” (مطالعه ادامه گزارش خبرگزاری مهر: ریالی بودجه به دریاچه ارومیه ندادند/همه دستاوردها از بین می رود)

نتیجه گیری

بودجه ی دولتی یک کشور عینی ترین سند در نحوه توزیع درآمدهای ملی محسوب می شود. بررسی چگونگی نحوه توزیع این درآمدها بیانگر رویکرد مسئولین دولتی در قبال موارد مختلف ملی محسوب شده و نشانگر توزیع عادلانه و یا غیرعادلانه درآمدهای کشوری است. مطالعه بودجه سال ۱۳۹۶ هجری شمسی بیانگر آن است که علیرغم آنکه ایران از بحرانهای مختلفی که به مسئله ی مرگ و زندگی در مناطق گوناگون تبدیل شده است دست به گریبان است بخش قابل توجهی از بودجه صرف مواردی می گردد که نه تنها هیچگونه کارایی در افزایش سطح رفاه، بهبود معیشت مردم، نگاه عادلانه به مسئله تنوع فرهنگی ندارد بلکه در مواردی به مصرف می رسد که باعث عمیقتر شدن بحرانها از طریق صدور تشیع سیاسی، ایدئولوژی مهدویت و گسترش فرهنگ فارسی با رویکرد پان فارسیستی می گردد. نکته قابل توجه در کمک به نهادهای فعال با رویکرد فوق غیردولتی بودن آنهاست. انجمنهای غیردولتی در کشورهای گوناگون تنها از طریق ارائه طرح و پروژه به نهادهای ذیربط امکان دریافت کمک دولتی را پیدا می کنند اما در بودجه جمهوری اسلامی بیش از چهل انجمن غیردولتی موجود می باشد که دارای ردیف بودجه دولتی است و در قیاس با این مورد مواردی همچون خشک شدن دریاچه اورمیه و بحران ریزگردها از هرگونه ردیف بودجه دولتی محروم مانده اند. این در حالی است که نهادهایی که در حوزه های مداحی، سطح رفاه طلبه های حوزه های علمیه، تولید واژگان فارسی و گسترش زبان فارسی در جهان و بنیادهای بین المللی مبتنی بر صدور تشیع سیاسی فعال هستند دارای بودجه رسمی دولتی می باشند که میزان آن به میلیاردها تومان می رسد و میزان این بودجه ها به صورت رسمی منتشر گشته است.

…

سلیم خورشیدی- کارشناس مرکز مطالعاتی تبریز

…

منبع: سایت مرکز مطالعاتی تبریز

…