همراه با اسقترار و گسترش حکومتهای دموکراتیک در قرون نوزده و بیستم، استفاده موثر از رسانه های  ارتباط جمعی نیز گسترش یافته و اصطلاح «افکار عمومی» هم غیرقابل چشم پوشی گردید. به این ترتیب آگاهی از نظرات و تمایلات مردم (شهروندان) در امور سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و…مورد توجه قرار گرفت.

به لحاظ لغوی، اصطلاح «افکار عمومی» به معنی «نظر عمومی مردم در مورد یک موضوع» و «عقیده مردم» می باشد. علی رغم وجود تعاریف مختلف از «افکار عمومی»،  تعریف واحدی که مورد قبول همگان واقع شود، وجود ندارد. با این حال، اصطلاح «افکار عمومی» بصورت کلی به مفهوم “درک و یا باور مشترک گروهی از مردم یک جامعه در مورد موضوع و یا اتفاق مشخص” است. به عبارت دیگر افکار عمومی، به مجموعه ای از باورها و نظرات   بخش قابل توجهی از افراد یک جامعه در یک موضوع خاص گفته می شود. برخی از محققان این مجموعه (نظرات) را به عنوان سنتز نظرات همه یا برخی از اقشار جامعه بیان می کنند. اما مخالفان این نظر ، آن را حاصل جمع نظرات مختلف و متضاد می دانند. صرف نظر از ارایه تعاریف متفاوت از افکار عمومی توسط محققان، تقریبا همه متفکران این حوزه متفق القول هستند که برای پذیرش یک پدیده به عنوان «افکار عمومی» باید چهار شرط زیر را داشته باشد.

1- وجود یک مسله

2- تعداد قابل توجهی از افراد، راجع به این موضوع و مسله اعلام نظر بکنند.

3- حداقل باید در بین بخشی از افرادی که اعلام نظر کرده اند در مورد این موضوع یک توافق شکل گیرد.

4- این اجماع باید یک اثر مستقیم یا غیر مستقیم داشته باشد.

با این حال شکل گیری صحیح افکار عمومی به سه شرط اساسی، یعنی خبر رسانی درست و کافی به افراد، تحلیل منطقی و عقلانی اخبار به جای تحلیل احساسی و دوریی جستن از ارکان حکومتی به خاطر کسب منفعت و سود، بستگی دارد.

طبیعی است که اطلاع رسانی درست و به موقع به جامعه در یک موضوع خاص بر عهده رسانه های جمعی از جمله رادیو و تلویزیون، روزنامه و رسانه های مجازی از جمله اینترنت است. در حکومتهای آزاد و دموکراتیک که آزادی بیان و عقیده وجود دارد اطلاع رسانی در موضوعات گوناگون توسط بخش خصوصی و دولتی به طور شفاف انجام می گیرد. در چنین فضایی شکل گیری «افکار عمومی» به راحتی صورت میگیرد و حکومتها هم در مقابل افکار عمومی پاسخگو هستند. ولی در حکومتهای غیر دموکراتیک و توتالیتری مثل جمهوری اسلامی ایران که رسانه ها تحت سیطره حکومت قرار دارد گردش اخبار و اطلاعات هم به کندی صورت می گیرد. نبود آزادی فکر و بیان و انحصار رسانه ها توسط حکومت؛ کار اطلاع رسانی را در سطح جامعه مختل می سازد و این کار بصورت یک طرفه توسط حکومت به نفع ایدیولوژی خود مورد بهره برداری قرار میگیرد. در چنین فضایی امکان شکل گیری «افکار عمومی» درست  و موثر خلاف نظر صاحبان ایدیولوژی حاکم دشوار می شود. با این حال، امروزه با گسترش شبکه های اجتماعی به برکت اینترنت و شبکه های ماهواره ای، امکان خبر رسانی در سطح وسیع را فراهم کرده است. هر چند حکومت ایران سعی می کند با فیلتر وهمچنین با اعمال رعب و وحشت  در این راه سنگ اندازی نماید. ولی با گسترش و توسعه سریع تکنولوژی توانایی سد کردن انتشار اخبار را هم ندارد. بخصوص با گسترش استفاده کنندگان تلفن های هوشمند و نرم افزارهای پیام رسانی مانند تلگرام و غیره در مقیاس کوچک هم که شده انحصار خبر رسانی یک طرفه را از حکومت گرفته است.

بطور مثال، در قضییه خشک شدن «دریاچه اورمیه» ما شاهدی چنین روندی هستیم. امروزه بر همگان آشکار گشته است که خشک شدن دریاچه اورمیه کار دو سه سال اخیر نیست. بلکه  نتیجه سیاستهای تخریبی و ضد بشری است که حداقل از دهه هفتاد شمسی صوررت گرفته است. اما متاسفانه به دلیل عدم اطلاع رسانی به موقع از اثرات تخریبی آن، امکان شکل گیری افکار عمومی موثر و به موقع در بین ملت آذربایجان بوجود نیامد. بطوری که امروز کار به جایی رسیده است که کل موجودیت آزربایجان به خطر افتاده است. علی رغم اینها باید گسترش استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی در سالهای اخیر را به فال نیک گرفت و این امکان و فرصت در جهت شکل دهی «افکار عمومی» در موضوعات گوناگون از جمله آگاهی بخشی نسبت به خطر گسترش تروریسم در غرب آذربایجان، استفاده کرد.

قربان عظیمی

تورکیه ـ ۲۰۱۷