قرآنِ تیمورگورکانی، به عنوان یکی از بزرگ ترین کتاب های تاریخ، در موزه «آرتور ام ساکلر» در واشنگتن رونمایی میشود.
بخش فارسی پایگاه اینترنتی تلویزیون العالم نوشت: موزه آرتور ام ساکلر در واشنگتن، نمایشگاهی تحت عنوان«هنرِ مصحف: گنج هایی از هنرهای اسلامی و ترکیه» برگزار کرده، که قرار است در آن دو صفحه از قرآن تیمور گورکانی به عنوان یکی از بزرگ ترین کتاب های تاریخ به نمایش عمومی گذاشته شود.

به گزارش این منبع، برای حملِ این قرآنِ نفیس که ابعادی بالغ بر ۲۱۳ در ۱۵۲ سانتی متر دارد، از چرخ دستی مخصوص استفاده می شود.

این پایگاه اینترنتی افزود: معصومه فرهاد، مسئولِ معرفی قرآن تیمورگورکانی در موزه، قدمت این مصحف شریف را به دوره امپراتوری تیمورگورکانی در آسیای مرکزی ارتباط داد و از ماجرای تاریخی نگارش این قرآن، پرده برداشت.

وی گفت: خطاطی به نام «عمر اقطع» قرآنی بسیار کوچک نوشت که می توان آن را زیر نگینِ انگشتر جا داد. وی این قرآن را به امید دریافت صله به تیمورگورکانی تقدیم کرد؛ اما تیمور گورکانی به این هدیه، روی خوش نشان نداد به همین سبب خطاط، به خانه برگشت و این بار قرآنی بسیار بزرگ نوشت و آن را تقدیم کرد؛ این بار تیمورگورکانی شیفته هدیه شد و صله ای نیکو به آن خطاط داد.

تیمور گورکانی که پایه گذار سلسله گورکانی است، در فاصله سال های ۷۷۱ تا ۸۰۷ ه‍.ق بر بیشتر سرزمین‌های آسیای مرکزی و غربی حکومت کرد.

این پایگاه تصریح کرد: در نخستین نمایشگاه نسخه‌های کهن قرآن کریم که در آمریکا برگزار می شود، نسخه هایی قرآنی به نمایش در آمده است که تاریخ کتابت آن ها مربوط به اواخر قرن هفتم تا هفدهم میلادی است.

اما تیمور گورکانی که بود؟

تیمور” نخستین پادشاه گورکانی و موسس سلطنت این سلسله که از ۷۷۱ تا ۸۰۷ ه. ق در بیشتر ممالک آسیا پادشاهی کرد. تیمور را ایرانیان به سبب گورکانیی پای چپش تیمور گورکانی می خوانند. تیمور در زبان ترکی چغتایی به معنای آهن است و از او با القاب تیمور گورکانی، تیمور گورکان، (بعد از ازدواج با اولجای ترکان دختر خان کاشغر بود که به او این لقب را دادند) و صاحبقران یاد شده است و اروپاییان به او “تامرلان” (tamerland) می گویند.

تیمور در ۲۵ شعبان ۷۳۶ ه. ق ۸ آوریل ۳۳۵ ام در شهرکش به دنیا آمد و خیلی زود در سوارکاری و تیراندازی مهارت یافت. در مورد گورکانیی پای تیمور ابن عبدشاه مورخ معرف در کتاب “عجایب المقدور” می نویسد: “تیمور در نوجوانی وقتی که مشغول دزدیدن گوسفندی بود پایش مجروح شد و چون به خوبی نمی‌توانست راه برود به تیمور گورکانی معروف شد.”

لشکرکشی های تیمور

تیمور بسیاری از هنرمندان و دانشمندان شهرهای فتح شده را به پایتخت حکومت خود سمرقند می آورد. تمام مورخین و سفرنامه نویسان، هارولد لمپ و کلاویخو و سایدین در این نکته متفق القول هستند که تیمور همه جا را غارت می کرد تا بتواند سمرقند را چون یک شهر رویایی بسازد. ثروت امیر تیمور از طلا و نقره و سنگ های قیمتی و جواهرات بود، آن قدر زیاد که می توانستند سطح زمین را با سکه طلا فرش کنند. تظاهر به دینداری می کرد اما در خفا شراب می خورد.

در سال ۷۶۱ قمری/۱۳۶۰ میلادی فردی به نام تغلق تیمور از نوادگان چغتای از ترکستان به ماوراءالنهر لشکر کشید. تیمور در این چنین آشوبی قدم به صحنه گذاشت در آن هنگام ۲۵ سال داشت. تیمور توانست با زیرکی و سیاست از همان آغاز کار، شهر کش را از قتل و غارت نجات دهد. این زمان بود که با امیر حسین (نواده قذغن در کابل) بنای دوستی گذاشت و بالاخره جواهر او (اولجای ترکان) را به عقد خود در آورد.

تیمور از این طریق در رمضان ۷۷۱ قمری /۱۳۷۰ میلادی آوریل توانست بلخ را تسخیر و حکومت مستقلی را تشکیل دهد. او سپس خود را صاحبقران خواند. پس از آن تیمور طی ۵ سال از ۷۷۲ تا ۷۷۷ ق/۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ میلادی، ۳ بار خوارزم و ۵ بار به قلمرو خانان جند در آن سوی سیحون لشگر کشید. تیمور سپس به مغولان یورت طلایی که در روسیه مستقر بودند یورش برد. تیمور پس از فتح دشت قفچاق مغلوستان در سال ۷۸۳ هجری فرزند ده ساله خود میدانشاه را با سپاهی مامور تسخیر خراسان کرد. تیمور نیشابور و هرات را فتح کرد و آل کرت را به تصرف در آورد و سپس رو به خزر نهاد و مازندران را تا سال ۷۵۰ هجری در تصرف ملوک باوند بود تسخیر کرد.

جنگ های تیمور

جنگ سه ساله: در یورش سه ساله که از ۷۸۸ تا ۷۹۰ طول کشید آذربایجان و لرستان را نیز تصرف کرد. و سلسله جلایران را نیز منقرض گرد. سپس ارمنستان، گرجستان و شروان را نیز فتح کرد و در سال ۷۹۳ مردم خوارزم را قتل عام کرد. سپس در سال ۷۹۵ بعد از انقراض مظفریان متوجه آسیای صغیر شد.

جنگ ۵ ساله: بین سالهای ۷۹۴ تا ۷۹۸ هجری قمری صورت گرفت و پس از آن حکومت هر شهر را به یکی از فرزندان و یا خویشاوندان خود سپرد. سپس مسکو را فتح کرد و عازم هندوستان شد و با لشکریان خود به سلطان دهلی که در شمال هند سلطنت می کرد حمله کرده و لشکر سلطان دهلی را در روز ۱۷ دسامبر سال ۱۳۹۸ میلادی در منطقه پانیپات در هم شکست و در سال ۸۰۱ هندوستان را فتح کرد البته خود تیمور در این جنگ بسیار زخم و جراحت برداشت و آنقدر خون از بدنش رفته بود که پس از مدتی بیهوش شده و به زحمت از میدان جنگ خارج شد.

جنگ هفت ساله: تیمور در یوش عازم آسیای صغیر شد و جنگ های مشهور بسیاری از جمله سیواس، قیصریه و انگوریه را در این مناطق رقم زد.

لشکر کشی های تیمور به ایروان از سال ۸۰۲ تا ۸۰۷ هجری طول کشید که آن را یورش هفت ساله می نامند. در طول این لشکر کشی حلب، دمشق، بغداد نیز به تصرف تیمور و سپاهیانش در آمدند. در سال ۸۰۴ بایزید سلطان عثمانی را مغلوب و اسیر کرد.

دانش و هنر در زمان تیمور

تیمور به دانش و هنر کشش نشان می داد؛ از این رو هنرمندان و صنعتگران را از کشتارهایش در امان می ماندند. مسجد گوهر شاد که به وسیله معماران شیرازی ساخته شده بود به دستور تیمور زیر نظر قوام الدین معمار شیرازی بوده است. آنچه بر شکوه این مسجد می افزاید گنبد پیازی شکل و سبز رنگ آن است که با نقوشی زرد رنگ مزین گردیده است.

مسجد کبود تبریز از آثار دوره تیموری است که این مسجد در زمان جهانشاه قره قوینلو ساخته شده است. هنرشناسان این مسجد را نمونه کامل هنر و صنعت دوره تیموری معرفی کرده اند.

تجمع ثروتی که تیمور فراهم آورده بود و میزان بالایی از هنرمندان که در مناطقی نظیر سمرقند گرد آمده بودند سبب شده بود تا آثار درخشانی از هنر و معماری و نقاشی و خطاطی پدید آمده باشد. از پدری تا آن درجه جنگجو، فرزندانی هنر پرور و فرهنگ دوست بوجود آمده بود. تیمور چهار پسر به نام های “غیاث الدین جهانگیر”، “معزالدین عمر شیخ”، “جلال الدین میرانشاه” و “معین الدین شاهرخ” داشت که حمایت شاهرخ و همسرش گوهرشاد آثار درخشانی از هنر و معماری و نقاشی و خطاطی پدید آمد.

همچنین مسجد بی بی خانم سمبل قدرت تیمور گورکانی است که به افتخار یکی ز همسرانش به نام بی بی خانم آن را ساخته و نامش را روی آن گذاشته است. احتمالا بی بی خانم بزرگترین مسجد کل آسیای مرکزی است. خیلی سریع ساخته شد. دروازه های این مسجد ۳۵ متر ارتفاع دارد و این بنا امروزه یکی از بزرگترین بناهای سمرقند محسوب می شود.

مرگ تیمور

تیمور در روز چهارشنبه ۱۷ شعبان سال ۸۰۷ ه. قم در اترار واقع در ۷۶ فرسخی شهر سمرقند درگذشت. “این شهر که ۲۷۰۰ ساله می باشد در بخش اعظم تاریخ و در زمره سرزمین های امپراتوری ایران بوده از سال ۲۰۰۱ میلادی در فهرست میراث جهانی و یونسکو ثبت گردیده است. از آنجا که مردی ناآرام بود و نیز بیشتر از ۷۰ سال از عمرش گذشته بود و تازه از سفر جنگی یا یورش هفت ساله خود به ایران و عراق و سوریه و آسیای صغیر بازگشته بود باز دست به سفر جنگی مهمتری در مشرق زد.

در این زمان بود که تیمور به چین لشکر کشی کرد. در آن سال زمستان بسیار سخت شد و گذرهای جیحون و سیحون هم یخ بستند. ارتفاع برف در گردنه ها چنان شد که عبور سپاه ممکن نگردید.

به ناچار تیمور در اترار رحل اقامت کرد و از شدت سرما به شراب و عرق پناه برد، ولی آن قدر افراط کرد که مرضی مهلک دچار شد و درگذشت. تیمور به سال ۱۴۰۵ میلادی در مقبره ای دفن شد که خودش دستور ساخت آن را داده بود. ساختمان مجلل با گلند لاجوردی اش اکنون در سمرقند است.

این مرد با بازوی راست فلج و پای گورکانیان خود فاتح عجیبی بود. نکات عجیبی در مورد تیمور ذکر شده است.

– تیمور می توانست با دو دست خود هم زمان شمشیر بزند و به این توان خود افتخار می کرد.

– تیمور از نیش مار کبری، طاعون و با جراحت جنگی جان سالم به در برد.
منبع: یول پرس