مقدمه

توسعه ی اقتصادی یک منطقه توسط ابزارهای گوناگون و از جهات مختلف قابل سنجش می باشد. تعداد شهرک های صنعتی و کارگاههای صنعتی از مهمترین ابزارهای این سنجش محسوب می گردد. تعداد کارگاههای صنعتی در یک منطقه از مهمترین معیارهای سنجش توسعه ی اقتصادی آن منطقه محسوب می شود که از سوی تحلیلگران اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. در سطور ذیل به بررسی پراکندگی کارگاههای صنعتی در ایران با تکیه بر عنصر قومی با مبنا قراردادن آمارهای “نتایج آمارگیری از کارگاههای صنعتی ده نفر کارکن و بیشتر” که در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده است خواهیم پرداخت.

ساختار قومی ایران

علیرغم اینکه امروزه زبان رسمی جمهوری اسلامی ایران فارسی می باشد ولی قومیت فارس در ایران حتی نیمی از جمعیت کشور را تشکیل نمی دهند. در حالت کلی قومیت های ایران عبارت از توزکها، کردها، بلوچها، لرها و عربها می باشند. ترکیب جمعیت قومی در ایران به صورت رسمی تا به حال بیان نگردیده است و آمارهای مربوط بدان تنها در اختیار نهادهای خاص می باشد. بدین دلیل ارقامی که امروزه بیان می گردد رسمی نبوده و برآمده از نتایج تحقیقات گوناگون در این باب می باشد.

– فارسها:زبان رسمی جمهوری اسلامی ایران فارسی می باشد. در تمامی نهادهای دولتی و ادرای این زبان مورد استفاده قرار می گیرد. زبان آموزشی نیز به صورت اجباری فارسی می باشد و جمهوری اسلامی ایران در تلاش برای معرفی فرهنگ فارسی به عنوان فرهنگ ایران به جامعه ی جهانی است. زبان فارسی در ایران پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ هجری شمسی از سوی رضاخان و روی کار آمدن حکومت پهلوی به عنوان زبان رسمی ایران شناخته شد. پس از این تاریخ، روشنفکران فارس در راستای نیات سیاسی خویش سعی نموده اند که جمعیت فارسهای ایران بیشتر از قومیتهای دیگر نشان دهند. (اوزداغ، امید، ۱۹۹۱ میلادی، ص.۸۸).  سایت اتنولوژی جمعیت قومیت فارس در ایران را ۴۵ میلیون نفر ذکر می کند که تقریباً پنجاه درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهد (سایت اتنولوژی، ۲۰۱۶ میلادی).

– تورکها: تورکها یکی از پرجمعیت ترین قومیت های (ملت های) ساکن در جغرافیای ایران محسوب می شوند. تورکها در ایران دارای پراکندگی جغرافیایی بوده و در بخش های مختلف ایران ساکن می باشند اما تمرکز جمعیتی عمده ی تورکهای ایران در شمالغرب کشور می باشد که در ادبیات سیاسی غیررسمی از آن با اصطلاح آزربایجان جنوبی یاد می گردد. به دلیل آنکه تاکنون سرشماری رسمی با تکیه بر عنصر قومی در ایران صورت نگرفته است ارقامی که بیان می گردد به صورت تخمینی می باشند. برخی از این تخمینها جمعیت تورکهای ایران را بیش از سی میلیون نفر ذکر می کند. این جمعیت علاوه بر تورکهای ساکن در شمال غرب کشور (آزربایجان جنوبی) شامل تورکهای قشقایی (مرکز ایران)، تورکهای خراسان (شمال شرق  ایران)، تورکهای خلج و تورکهای ترکمن (تورکمن صحرا) می باشد (گون، تاش، (۲۰۱۱ میلادی). وزیر امور خارجه ی وقت جمهوری اسلامی ایران آقای علی اکبر صالحی در سفری که در سال ۲۰۱۱ میلادی به تورکیه داشته اند در یک مصاحبه ی خبری بیان داشتند که چهل درصد جمعیت ایران را تورکها تشکیل می دهند (صالحی، علی اکبر، ۲۰۱۱ میلادی).

– کردها:جمعیت کردها در ایران مابین نه و سیزده درصد جمعیت کل ایران تخمین زده می شود. برخی از منابع این رقم را مابین سه و شش درصد ذکر می کنند و برخی از منابع نیز این رقم را تا شانزده درصد نیز ذکر کرده اند (نگاهی به جمهوری اسلامی ایران، ۲۰۱۵ میلادی). شورای روابط خارجی آمریکا در تحقیقی که در سال ۲۰۱۶ میلادی منتشر نمود جمعیت کردهای ساکن در ایران را ده درصد جمعیت کل ایران بیان کرد (شورای روابط خارجی، ۲۰۱۶ میلادی، ص:۳).

– بلوچها:بلوچها که در استان سیستان و بلوچستان زندگی می کنند به صورت تخمینی نزدیک به دو درصد جمعیت کل ایران را تشکیل می دهند (نگاهی به جمهوری اسلامی ایران، ۲۰۱۵ میلادی). این قومیت دارای مذهب سنی می باشد. زبان بلوچی نزدیک به زبان پشتو بوده و حتی لهجه ای از زبان پشتو به حساب می آید.

– عربها: یکی از علتهای اصلی جنگ هشت ساله میان ایران و عراق اعراب ایران بوده است که در جنوب غربی ایران ساکن هستند. جمعیت اعراب ایران یک و نیم میلیون نفر تخمین زده می شود (نگاهی به جمهوری اسلامی ایران، ۲۰۱۵).

– گروههای دیگر قومی: به جز قومیتهایی که در سطور فوق بدانها اشاره کردیم قومیتهای دیگری نیز در ایران زندگی می کنند که به دلیل منسوب دانستن خود به نژاد آریایی خود را ایرانی دانسته و دارای خودآگاهی قومی سیاسی مستمر نمی باشند. برخی از این گروههای قومی عبارتند از: لرها، گیلکی ها، مازنی ها، تالشی ها و تاتها.

پراکندگی کارگاههای صنعتی در ایران

تقسیم بندی سیاسی-اداری ایران به صورت استانی می باشد. ایران از سی و یک استان تشکیل می شود که در هر استان یک شهر به عنوان مرکز استان می باشد. تقسیمات اداری-سیاسی ایران پس از روی کار آمدن رضاخان و تاسیس حکومت پهلوی در راستای آسیمیلاسیون فارسی تغییر یافت و امروزه مرزهای جغرافیایی استان ها منطبق بر هویت قومی نمی باشند. نتایج طرح آمارگیری از کارگاههای صنعتی ده نفر کارکن و بیشتر که در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده تعداد کارگاههای صنعتی موجود در ایران را به تفکیک استانی چنین بیان می کند:

چنانکه در سطور فوق نیز اشاره شد مرزهای جغرافیایی استانهای ایران منطبق با هویت قومی ساکنان نمی باشد. علیرغم این موضوع با نگاهی کلی و بهره گیری از تجربه ی میدانی درخصوص قومیت استان های مختلف نمودار پراکندگی کارگاههای صنعتی به تفکیک هویت قومی در ایران به شرح ذیل است:

چنانکه در نمودار نیز مشاهده می گردد ۷۹% کارگاههای صنعتی با بیش از ده نفر کارکن در مناطق فارس نشین، ۱۵% تورک نشین، ۳% کردنشین، ۲% عرب نشین و ۱% بلوچ نشین واقع گردیده است.

نتیجه گیری

جمهوری اسلامی ایران تاکنون سرشماری رسمی با تکیه بر عنصر قومی در ایران انجام نداده است اما مسئولین جمهوری اسلامی ایران همواره بر تنوع قومی موجود در ایران تاکید نموده اند. در سطور فوق تلاش نمودیم که با مبنا قرار دادن نتایج طرح آمارگیری از کارگاههای صنعتی ده نفر کارکن و بیشتر که در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده است پراکندگی قومی کارگاههای صنعتی در ایران را نشان دهیم. در نتیجه ی تحقیقمان مشخص گردید که ۷۹% کارگاههای صنعتی در ایران در مراکز فارس نشین می باشد.

منبع: مرکز مطالعاتی تبریز