نویسنده: حسین آلیشیق

برگرفته شده از سایت مرکز مطالعاتی تبریز

مقدمه

ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود دارای معادن زیرزمینی گوناگونی می باشد. اگرچه نام ایران در سطح جهانی با منابع نفتی آن شناخته شده است اما بررسی های زمین شناسی نشانگر وجود معادن مختلف غیرنفتی زیرزمینی در ایران می باشد. بنا به ادعای برخی از فعالین حقوق قومی و فرهنگی در ایران تبعیض موجود بر علیه اقوام غیرفارس محدود به تبعیض فرهنگی نبوده و دولت جمهوری اسلامی ایران در بهروری های اقتصادی نیز با نگاهی تبعیض آمیز به اعمال سیاست های اقتصادی خویش به خصوص در زمینه ی معادن زیرزمینی غیرنفتی می پردازد. بنا به این ادعای موجود ایران دارای معادن زیرزمینی غیرنفتی در نقاط گوناگون می باشد اما دولت جمهوری اسلامی ایران تنها به استخراج، فرآوری و اشتغالزایی در مناطق فارس نشین پرداخته و مناطق غیرفارس به خصوص مناطق تورک نشین از این منظر به فراموشی سپرده شده اند. در نوشتار حاضر به بررسی این ادعا با توجه به آمار رسمی ارائه شده از سوی سازمان های رسمی ایران و اظهارات مقامات مسئول در جمهوری اسلامی ایران خواهیم پرداخت.

غنای معدنی مناطق تورک نشین در ایران

یکی از اقوام غیرفارسی که دارای جمعیتی زیاد در ایران می باشند تورکان ایران می باشد. این گروه قومی به زبان تورکی تکلم می نمایند و اکثریت این گروه قومی در شمالغرب ایران ساکن می باشند. بنا به ادعاهای موجود این بخش جغرافیایی دارای معادن غنی زیرزمینی غیرنفتی می باشد. رئیس سازمان صنعت معدن و تجارت آزربایجان شرقی، حسین نجاتی در خصوص غنای معدنی این استان و عدم توجه به فرآوری آنها چنین می گوید:

“به گزارش روابط عمومی سازمان صنعت معدن و تجارت استان آزربایجان شرقی حسین نجاتی با اشاره به صرفه اقتصادی و درآمد بیشتر فرآوری مواد معدنی بر توجه دولت به بخشهای معدنی و توسعه این بخش در استان تاکید کرد. وی افزود : معادن ما در حال حاضر به صورت سنتی فعالیت می کنند و بر همین اساس قدرت فراوری و تولید مواد معدنی به صورت انبوه وجود ندارد. وی خاطر نشان کرد : در حال حاضر قادر به تولید مواد معدنی حداکثر به میزان ۲۴۰ هزار تن هستیم و این در حالی است که برای فراوری در حد مطلوب بسیار بیشتر از این تولید نیاز است. نجاتی تصریح کرد : معادن یکی از محورهای اصلی دراقتصاد مقاومتی بوده و مورد توجه جدی است و توسعه معادن و تولید و فراوری معادن ضروری است.

رئیس سازمان صنعت معدن و تجارت آزربایجان شرقی اظهار کرد : در حال حاضر زیر ساخت های فراوری مواد معدنی در استان در حد مطلوب نیست چرا که تولید بخش عظیمی از مواد معدنی برای به صرفه بودن واحد فراوری لازم و ضروری است.” (سایت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آزربایجان شرقی)

عبادالله اکبری رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آزربایجان غربی در خصوص وضعیت اسف بار این تبعیض موجو چنین می گوید: “رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آزربایجان غربی در این ارتباط با انتقاد از بی استفاده ماندن بخش بزرگی از ظرفیت معدنی استان گفت: تاکنون تنها از پنج درصد ظرفیت معادن استان استفاده شده است درحالیکه می توان با جذب سرمایه گذاران از ظرفیت این معادن بیشتر از این بهره برداری کرد در حالیکه متاسفانه در این ارتباط توفیقی نداشتیم.

«عبادالله اکبری» با بیان اینکه استفاده از ظرفیت معادن آزربایجان غربی این استان را به تاثیرگذاری در اقتصاد کلان سوق می دهد، اضافه کرد: چراکه با سرمایه‌ گذاری در بخش معدن، با توجه به ظرفیت بالای معادن استان، این امکان وجود دارد که به تدریج صادرات غیر نفتی در بخش معدن را توسعه داد و این خود می‌تواند رویکرد مناسبی برای فاصله از اقتصاد مبتنی بر نفت در ایران باشد.

وی با اظهار تاسف از نبود واحدهای فرآوری ذخائر معدنی در آزربایجان غربی اظهار کرد: متاسفانه به دلیل نبود واحدهای فرآوری کافی، بخش معدن استان ناشناخته مانده و بیشتر مواد تولیدی به سایر استان های کشور صادر می شود و پس از آن دوباره به مصرف استان می رسد که این امر باعث خروج سرمایه های بومی از استان و بی استفاده ماندن ظرفیت معادن در اشتغال زایی، توسعه و رشد اقتصادی شده است.

اکبری یادآور شد: نبود حمایت از سرمایه گذاران برای راه اندازی واحدهای فرآوری مواد معدنی و بی توجهی به این بخش باعث شده است تا بسیاری از نیازهای داخل کشور از طریق واردات تامین شود و همین امر ضربه سنگینی بر اقتصاد استان و نابودی حیات این بخش به شمار می آید.” (شبکه اطلاع رسانی دانا)

سیدحامد عاملی، رییس سازمان صنعت ، معدن و تجارت استان اردبیل با اعتراف به بی توجهی به معادن این استان علت آن را برخی از مسئولین حکومتی دانست و چنین ادعا نمود: “سیدحامد عاملی در نشست هم اندیشی حوزه معادن و صنایع معدنی استان افزود: انتظارات بی جا و کوته بینی سازمان های ذی ربط باعث گرفتاری در حوزه معدن شده است.

وی مشکل دیگر حوزه معدن را بی توجهی به بحث کارشناسی فنی معادن دانست و گفت: کارشناسان فنی معادن هنوز جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده اند و این باعث می شود از معادن به صورت فنی ، اصولی و علمی بهره برداری نشود و در نتیجه همه متضرر می شوند که با مرجع قراردادن نظرات کارشناسان فنی مشکل برطرف شده و مجموعه جایگاه خود را پیدا خواهد کرد. وی با اشاره به سه زون مهم معدنی اردبیل شامل حوزه قزل اوزن ، حوزه مشگین شهر و حوزه باغرو بیان کرد: این سه زون تحویل سرمایه گذارهایی برای بحث های اکتشافی شده که تاکنون این چنین سرمایه گذاری در حوزه اکتشاف در استان صورت نگرفته بود.” (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران)

سجاد نباتچیان نیز به عنوان رئیس خانه صنعت و معدن استان زنجان در خصوص این مورد چنین ادعا نموده است: “در ۸ سال گذشته حوزه صنعت با بی توجهی مسئولان همراه بود وهیچ اهمیتی به این حوزه نمی دانند و این امر هم باعث راکد شدن حوزه صنعت واقتصاد در استان شد. نباتچیان تاکید کرد: بسیاری از قوانینی که با عنوان بهبود فضای کسب و کار و یا رفع موانع تولید تصویب شده‌اند اجرایی نمی‌شود.” (خبرگزاری مهر)

استان های برتر در زمینه ی صنعت معدن با توجه به داده های مرکز آمار ایران

مرکز آمار ایران که مهمترین نهاد رسمی در خصوص آمارگیری در جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود در سال ۱۳۹۲ اقدام به اجرای طرحی با عنوان “طرح آمارگیری از معادن در حال بهره برداری کشور-سال ۱۳۹۲” نمود. چکیده ی نتایج این آمار گیری که در سایت رسمی این سازمان قرار گرفت در چهارده صفحه منتشر شد. (چکیده ی نتایج این آمارگیری) چکیده ی نتایج منتشره دارای جنبه های گوناگونی می باشد. بخشی از نتایج به بررسی استانی سرمایه گذاری های صورت گرفته و تعداد معادن موجود می پردازد. این نتایج بدین شرح می باشد: ” بررسی نتایج استانی طرح، نشان میدهد تعداد معادن استان کرمان در سال ۱۳۹۱ نسبت بـه سـال ۱۳۹۰، بـا ۱۳۴ مورد افزایش، تعداد شاغلان با ۱۲۹۵ نفر افزایش، بالاترین ارزش افـزوده را درکشـور داشـته اسـت ( ۴۳ درصـد از ارزش افزوده کل کشور در این استان ایجاد شده است.) در اسـتان ،فـوق ارزش افـزوده نسـبت بـه سـال قبـل از افزایشی معادل /۶۸ ۶ درصد برخوردار بوده است . لازم به یادآوری است معادن ارزشـمندی نظیـر مـس سرچشـمه، مس میدوک، سنگ آهن گلگهر، سنگ آهن جلال آباد و ۱۵ معدن زغال سنگ خشک در این استان واقـع شـده است.” (سایت مرکز آمار ایران)

در ادامه ی ارائه ی نتایج استان کرمان که در مرکز ایران می باشد به عنوان استانی که دارای ۳۱ درصد ارزش کل افزده نسبت به سایر استان ها می باشد ارائه می گردد: “در سال ۱۳۹۱، بعد از استان ،کرمان استان یزد، دومین استان معدنی کشور از نظر تولید مواد معدنی و ارزش افزوده محسوب میشود. در این استان تعداد معادن درسال ۱۳۹۱ نسبت به سال ۸ ،۱۳۹۰ مورد و تعداد شاغلان ۲۹۷ نفـر افزایش داشته است . ارزش افزوده آن از افزایشی معادل /۱۰۰ ۵ درصد برخوردار بوده است ( ۳۱ درصد ارزش افزوده کل کشور در این استان ایجاد شده است .) در استان مذکور نیز معادن با ارزشی چـون سـنگ آهـن چـادرملو، سـه چاهون، چغارت، میشدوان، سرب و روی بافق و معادن زغال سنگ پروده قراردارند.” (سایت مرکز آمار ایران)

این طرح استان های منتخب و آمار مربوطه را بدین شرح ارائه می کند:

جدول: تعداد معادن، شاغلان و ارزش افزوده معادن در حال بهره برداری کشور در استانهای منتخب در سال ۱۳۹۱

نتیجه گیری

بنا به ادعایی شایع در ایران دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص اعمال سیاست های اقتصادی در بخش معادن غیرنفتی زیرزمینی تبعیض آمیز عمل نموده است. در سطور فوق به بررسی این ادعا با تکیه بر سخنان مقامات رسمی متخصص و مسئول در این حوزه و بررسی آمار ارائه شده از سوی مرکز رسمی آمار ایران پرداختیم. بنا به سخنان اظهار گشته توسط رؤسای خانه های صنعت و معدن استان های تورک نشین در ایران، دولت جمهوری اسلامی ایران در بهره برداری و به تبع آن اشتغال زایی در این بخش نسبت به استان های مرکزی تبعیض آمیز عمل می نماید و بررسی آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار رسمی در این حوزه مؤید این ادعا می باشد.