واژه “ترک/تورک” به عنوان نام یک ملت، از جمله قدیمی‌ترین واژه‌هایی است که وارد زبان فارسی شده و اتفاقاً از جمله کلماتی است که در ادبیات فارسی نیز هم به عنوان نام ملت و هم به مفهوم “زیبا، فرزانه، جسور و جوانمرد” کاربرد فراوانی دارد.
این واژه، اگرچه گاهی به شکل “تورک، تورکمن و تورکمان” نیز متون قدیمی بچشم می‌خورد، اما عموماً بدون “واو” و به شکل “ترک” نگارش یافته است. بطوری که شعرای بزرگی چون نوایی و فضولی نیز در آثار خود بر این سنت املایی وفادار مانده‌اند.
بدون درنظر گرفتن برخی استثناها، می‌توان گفت که این نحوه نگارش تا اواسط قرن بیستم ادامه داشت. اما با آغاز اصلاحات الفبای عربی در زبان ترکی، برخی از نویسندگان ترجیح دادند که برای جلوگیری از اشتباه و اختلاط واژه “تُرک” با واژه‌های “تَرک” و “تَرَک”، از “واو” استفاده کنند. به ویژه آنکه تلفظ این واژه در زبان ترکی (Türk) استفاده از “واو” را ضروری می‌ساخت.
بالاخره این نحوه نگارش زمانی قطعیت و گسترش یافت که بنیانگزاران مجله وارلیق به ویژه مرحوم دکتر حمید نطقی تمامی مصوتهای نه‌گانه زبان ترکی را وارد الفبا نمودند و بدین ترتیب، املای “ترک” در متون ترکی به کلی متروک و املای “تورک” جایگزین آن شد که صد البته، اقدامی کاملاً بجا، علمی و منطقی بود.
اما نگارش این واژه در زبان فارسی، به جز در متون معدود باستانی و برخی مطالب جدیدی که نویسندگان آن اکثراً ترک می‌باشند، همچنان به شکل سنتی ادامه دارد.
سؤالی که در اینجا مطرح می‌باشد، این است که نگارش صحیح این واژه در زبان فارسی چگونه باید باشد؟ و با توجه به مشکلاتی که نگارش این واژه به صورت “ترک” ایجاد می‌کند، اصرار بر آن تا چه اندازه صحیح و منطقی می‌باشد؟ به ویژه آنکه واژه‌های جدیدی مانند “ترکیزه” به معنی باکتری که تلفظ دقیق آن در هیچیک از لغتنامه‌های معتبر مشخص نگردیده، ممکن است سوءتفاهمات و مشکلاتی فراتر از مشکل نگارش ایجاد کند!
همانطوری که می‌دانید در زبان فارسی حروف مستقلی برای نشان دادن فتحه، کسره و ضمه وجود ندارد و در مواقع ضروری (و بیشتر در کتاب‌های اول ابتدایی) از حرکه استفاده می‌گردد. طبق آئین نگارش زبان فارسی، صدای “اوُ” (O) تنها زمانی به صورت “واو” نوشته می‌شود که در انتهای هجا یا سیلاب قرار گیرد. به همین دلیل، صدای “اوُ” در واژه‌هایی مثل “جوشن”، “روشن”، “نو”، “تو”، “رهرو” و غیره به علت ممدود بودن و قرار گرفتن در انتهای سیلاب، با “واو” نشان داده می‌شود، اما در واژه‌هایی مانند “سرخ”، “گرگ”، “دکتر”، “اتم” و غیره که صدای “اوُ” (O) در میان سیلاب واقع شده، از حرف “واو” استفاده نمی‌شود.
اما این قاعده استثناهای زیادی دارد. مثلا طبق این اصل، کلمات “خدا”، “گناه”، “گراز” و غیره بایستی به صورت “خودا”، “گوناه” و “گوراز” و واژهایی مانند “کلینتون”، “کانتون”، “خوردن” و غیره می‌بایست به صورت “کلینتن”، “کانتن” و “خردن” نوشته می‌شد. در چنین مواردی، املای تاریخی و سنت نگارش به عنوان یک اصل رعایت می‌گردد. چرا که به احتمال زیاد واژه “خوردن” که امروزه با صدای “O” خوانده می‌شود، در گذشته به صورت ممدود و یا با صدای “U” تلفظ می‌شده است.
یکی دیگر از اصول نگارش که تقریباً در تمامی زبان‌ها مد نظر قرار می‌گیرد، اصل “درست‌خوانی” است. حدالمقدور املای کلمات باید به نحوی باشد که موجب “غلط‌ خوانی” نگردد و این همان چیزی است که در مورد املای کلمه ترک/تورک در زبان فارسی می‌توان به آن استناد کرد. در این خصوص امکان رعایت دو اصلِ “املای تاریخی” و “درست‌خوانی” وجود ندارد و باید یکی از این دو اصل انتخاب شود. حال باید دید که رعایت هر یک از این دو اصل چه مزایا و معایبی می‌تواند داشته باشد:
الف) ترک: در صورتی که این نوع نگارش غلط خوانده شود، معنای کلمه بکلی عوض شده و معانی دیگری تداعی می‌گردد که اکثر این معانی در مکالمات روزمره کاربرد دارد. برای مثال:
تَرک: ۱- رها کردن ۲- کلاه‌خود ۳- کسی که پشت سر سوار (اسب، موتور و…) می‌نیشند و غیره.
تَرَک: ۱- شکاف و رخنه ۲- هر صدا و آوازی که از شکستن و ترکیدن چیزی آید ۳- در نکاح درآوردن زن تریکه ۴- تر و تازه ۵- نوعی حلوا و غیره.
ب) تورک: در صورتی که این واژه به جای “Tork” که تلفظ رایج آن در فارسی است به اشتباه به صورت “Turk” خوانده شود، معنای کلمه دچار تغییر نخواهد شد و همان معنای اصلی را تداعی خواهد کرد. ضمن اینکه در بیشتر زبان‌های اروپایی هم‌خانواده از جمله انگلیسی نیز به صورت “Turk” نوشته می‌شود.
بنابراین به نظر نویسنده این سطور، استفاده از املای “تورک” در متون فارسی، می‌تواند بسیاری از مشکلات ناشی از غلط نویسی و غلط خوانی را حل کرده و از به وجود آمدن سوءتفاهماتی که تعداد آن کم نیست، جلوگیری نماید.
پیشنهاد: با اعتقاد بر اینکه هر نوع تغییر در نگارش کلمات باید بر اساس منطق زبان و با صلاحدید صاحبنظران انجام گیرد، پیشنهاد می‌کنم که زبانشناسان، محققین و اهل فن، در مورد استفاده از املای کلمه “تورک” به جای “ترک” در زبان فارسی، نظرات خود را مطرح نمایند تا اولاً، تصمیمی نسبتاً واحد اتخاذ شود. ثانیاً، در صورت اتخاذ چنین تصمیمی از غلط خوانی‌ها جلوگیری گردد. ثالثاً، تصمیم نهایی در مطبوعات، نشریات و رسانه‌هایی که در دسترس می‌باشند، به صورت واحد اجرا درآید.

این نوشته برگرفته شده از صفحه شخصی فسبوک دکتر محمد رضا هیئت، استاد دانشگاه آنکارا و سردبیر و صاحب امتیاز نشریه وارلیق میباشد.