تورکمن‌های سوریه پس از عرب‌ها و کردها سومین قومیت در سوریه هستند. در صحنه جنگ داخلی سوریه نامی از آنها برده نمی‌شود. اما نمایندگان تورکمن‌های سوری به دویچه وله گفتند با تشدید بحران سوریه، نقش آنها برجسته‌تر می‌شود.

 کارشناسان و تحلیلگران امور سوریه و رسانه‌های جهان کمترین توجه را به گروه‌های سیاسی و نظامی تورکمن‌های سوریه معطوف داشتند تا اینکه جت روسی توسط ارتش تورکیه سرنگون شد و خلبان آن توسط شبه نظامیان تورکمن سوریه کشته شد. یک هلیکوپتر نظامی روس نیز توسط همین شبه نظامیان سرنگون شد.

دکتر مختار فاتح، یکی از سران تورکمن‌های سوریه به دویچه وله می‌گوید، تورکمن‌های سوریه بعد از عرب‌ها و کردها سومین قومیت در سوریه هستند که به لحاظ زبانی، گروهی شبیه ترکی عثمانی و بخشی دیگر شبیه ترکی آذری صحبت می‌کنند.

تورکمن‌ها در حلب، شمال استان رقه، در لاذقیه، جرابلس، حمص و ادلب ساکن‌اند و اکثریت آنان سنی و حنفی مذهب هستند. به گفته مختار فاتح تورکمن‌های سوریه علاوه بر شهرهای یاد شده در ۵۲۳ روستا سکونت دارند که در آن جمعیتی حدود ۲ تا ۲ و نیم میلیون نفر زندگی می‌کنند. گرچه آمار دقیقی درباره شمار تورکمن‌های سوریه وجود ندارد اما مختار فاتح مدعی است تعداد واقعی جمعیت تورکمن‌های سوریه به ۳ ونیم میلیون نفر می‌رسد.

فاتح در ادامه صحبت‌های خود اضافه می‌کند از سال ۱۹۲۰ اخراج و آسیمیلاسیون (همگون‌سازی) تورکمن‌های سوریه آغاز شده و در سال ۱۹۴۶ زمانی که نخستین‌بار دولت مستقل سوریه تاسیس شد، حتی وضعیت تورکمن‌ها بدتر شد.

وی می‌گوید: «در نتیجه سیاست آسیمیلاسیون صد ساله در سوریه، تورکمن‌ها به عنوان اقلیت قومی به رسمیت شناخته نشدند. اسامی تورکمن قدغن و نام روستاهای آنها از ترکی به عربی تغییر یافتند. آنها در سرنوشت سیاسی سوریه هم هیچگونه نقشی نداشتند.»

گروه‌های سیاسی تورکمن‌های سوریه:

امروزه وضعیت تغییر کرده و تورکمن‌های سوریه موفق شدند گروه‌های سیاسی خود را تاسیس کنند. به لحاظ سیاسی آنها مخالف رژیم بشار اسد، در عین‌حال مخالف تجزیه سوریه هستند. “بلوک تورکمن‌های سوریه”، “حرکت دموکراتیک تورکمن‌های سوریه” و “شورای ملی تورکمن‌های سوریه” از عمده‌ترین گروه‌های سیاسی تورکمن هستند.

پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” در برلین که درباره بحران سوریه تحقیق می‌کند، به دویچه وله می‌گوید: «تورکمن‌های سوریه از زمان امپراطوری عثمانی در مناطق تحت سیطره این امپراطوری به عنوان اقلیت قومی و دینی باقی مانده‌اند.» به گفته این کارشناس «قسمتی از تورکمن‌ها در مناطقی زندگی می‌کنند که به “کریدور کردهای سوریه” مشهور هست و بیم آن می‌رود که محل زندگی آنها به مناطق کردنشین ادغام شود.»

در همین راستا نهادهای بین‌المللی حقوق بشر از جمله عفو بین‌الملل ضمن هشدار درباره کوچ اجباری تورکمن‌ها، عمل برخی گروه‌های مسلح کرد را محکوم کرده‌اند. در گزارش عفو بین‌الملل چریک‌های یگان‌های مدافع خلق، به عمد ساکنین عرب و تورکمن را از مناطق زندگی خود، آواره کرده، خانه‌های آنها را آتش زده و در برخی موارد کل روستاها را ویران کرده‌اند.

عفو بین‌الملل گروه‌های مسلح کرد را متهم به “جنایت جنگی” کرده است و می‌گوید این رویکرد و اقدام مغایر قوانین بین‌الملل است.

کوچ اجباری تورکمن‌ها:

پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” در برلین تاکید می‌کند این گونه گزارش‌ها چون از طرف گروه‌های مختلف و مستقل ارائه شده و تعداد آنها زیاد بوده، بنابراین بسیاری از کارشناسان تردیدی ندارند که اخراج تورکمن‌ها از طرف گروه‌های مسلح کرد در سوریه به صورت سیستماتیک و با زور سلاح انجام گرفته است.

خانم پترا بکر که حدود ۳۰ سال در سوریه زندگی کرده و در رسانه‌های آلمانی درباره تجربیات و تحقیقات خود می‌نویسد به دویچه وله می‌گوید: در سوریه کردها و ارمنی‌ها گروه‌های فرهنگی خود را تاسیس کرده‌اند اما من در ۳۰ سالی که در سوریه زندگی کردم هیچوقت از یک گروه فرهنگی تورکمن نشنیدم.

به گفته این کارشناس ارمنی‌ها حق داشتند مدارس خود را داشته باشند. کردها از حقوق خاص خود برخوردار بوده‌اند و حتی چرکس‌ها هم حق تاسیس گروه‌های فرهنگی خود را داشتند اما برای تورکمن‌ها این امر ممنوع بوده است.

در شرایط کنونی تورکمن‌ها بیم دارند که تاسیس یک دولت کردی در سوریه و ادغام سرزمین آنها در مناطق تحت کنترل گروه‌های کرد مسلح، سبب کوچ اجباری آنها به تورکیه شود.

به‌رغم این فشارها نقش آنها در بحران سوریه نیز بیشتر می‌شود. آنها توانستند به ائتلاف نیروهای مخالف حکومت سوریه وارد شوند. نمایندگان تورکمن‌ها در مذاکرات بر سر صلح در سوریه نیز شرکت می‌کنند. به گفته پترا بکر، خالد خوجا رهبر “بلوک تورکمن” تا یک سال پیش حتی رهبری “ائتلاف ملی برای انقلاب و نیروهای مخالفین سوریه” معروف به ائتلاف ملی سوریه را نیز بر عهده داشت.

گروه‌های شبه نظامی تورکمن‌های سوریه:

احزاب سیاسی تورکمن سوریه نیروهای مسلح مختلفی را هم تشکیل دادند که در ترکیه آموزش‌های نظامی می‌بینند. برخی از گروه‌های مسلح بیش از ۱۰هزار نفر عضو دارند. عمده‌ترین گروه‌های نظامی “بریگاد لاذقیه” موسوم به “جبل الترکمان” است که در سال ۲۰۱۳ تشکیل شد که متشکل از ۱۲گردان شبه‌نظامی مسلح است که در شمال لاذقیه فعالیت مسلحانه می‌کند.

در اوایل سال ۲۰۱۵ میلادی “لشکر ساحلی دوم” تورکمن‌ها نیز تشکیل شد که وابسته به لشکر عملیاتی ارتش آزاد سوریه است. از طرف دیگر در اطراف کوبانی نیز بریگادی موسوم به “سلطان سلیم” از طرف تورکمن‌های سوریه تشکیل شده که حتی در جنگ علیه گروه دولت اسلامی (داعش) با گروه‌های مسلح کرد همکاری می‌کند.

مختار فاتح که پزشک کودکان در حلب بود مجبور شده مطب خود را ببندد و سوریه را ترک کند، تاکید می‌کند که برای مبارزه مسالمت‌آمیز و اعتراض‌های مدنی دیگر هیچ امکانی نمانده بود و تورکمن‌ها بعد از ویرانی خانه‌هایشان فرار کردند و مجبور شدند سلاح به دست بگیرند.

فاتح می‌افزاید : بعد از کشته‌شدن خلبان روس بیشترین بمباران روسیه در مناطق تورکمن‌نشین بوده است و تورکمن‌ها مجبور به ترک سرزمین خود شدند. حالا بخشی از این مناطق آنها توسط روس‌ها و کردها اشغال شده است.

وضعیت کنونی تورکمن‌ها در جنگ داخلی سوریه:

در بعد سیاسی تورکمن‌ها “شورای ملی تورکمن‌های سوریه” را سازماندهی کرده‌اند. این شورا از بدو تاسیس با “ائتلاف ملی مخالفان بشار اسد” همکاری کرد. این ائتلاف تحت حمایت غرب و کشورهای منطقه قرار دارد. در ادامه این هماهنگی‌ها در اکتبر ۲۰۱۵ در آنکارا نشستی انجام شد و مقرر شد که گردان‌های “سلطان سلیم” و “سلطان محمد فاتح” و ” واحد فرماندهی ساحلی” و “گردان مراد” یک ائتلاف مشترک تشیکل دهند تا علیه ارتش سوریه و نیروهای حامی آن چون حزب‌الله بجنگند.

تحولات کنونی نشان می‌دهد که گروه‌های مسلح تورکمن در جبهه‌های مختلف سوریه در چارچوب همکاری با ائتلاف بین‌المللی حضور دارند و روز به روز در صحنه جنگ داجلی سوریه نقش آنها بیشتر و برجسته تر می‌شود.

کارشناسان غربی از جمله پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” بر این باور هستند که ترکیه تلاش می‌کند تا از تورکمن‌های سوریه به عنوان “کارت مهمی در صحنه سیاسی و جنگ داخلی سوریه” استفاده کند. در ماه‌های گذشته اقدام حزب کردی اتحاد دموکراتیک در تصرف منطقه تل ابیض و سپس الحاق کوبانی و عفرین به منطقه تحت کنترل خود باعث نگرانی تورکیه شد. مقامات ترکیه نگرانند که در صورت حمله کردها به بخش‌های غرب فرات صدها هزار تن از تورکمن‌های سوریه به این کشور مهاجرت کنند. تورکیه بارها به گروه‌های مسلح کرد هشدار داده که به این منطقه وارد نشوند.

ترکیه قصد دارد در دفاع از تورکمن‌های سوریه منطقه امنی در “خط جرابلس-اعزاز” تشکیل دهد. اما به گفته نمایندگان تورکمن‌های سوریه حملات کردها و ارتش سوریه با حمایت جتهای روسی به مناطق تورکمن‌نشین ادامه دارد. آنها می‌گویند که جتهای روسی در این اواخر بیشتر روستاهای تورکمن نشین را بمباران کرده‌اند. با وجود این بمبارانهای شدید و تهدید به کوچ اجباری، تورکمن‌ها در گفت‌وگو با دویچه وله خاطرنشان کردند که نقش آنها که در صحنه جنگ داخلی سوریه اکنون انکار ناپذیر شده است.

منبع: دویچه وله