ترجمه‌ی دکتر علی قره‌جه لو

Historical Facts in Turkish Armenian Relations
Talaat Pasha Committee – ۲

Adress:
Asmalı Mescid Mahallesi, istiklal caddesi,Deve çikmazı
No: 3/2 Beyoğlu / Istanbul
Orders and Corespondence:
Talatpaşa2015@gmail.com
Printing and binding:
Kayhan Matbaacılık San.Tic. ve Ltd.Şti
Davutpaşa Cad. Güven San.Sit. C-Blok
No: 244, Topkapi – Zeytinburnu / Istanbul
Tel: (0212) 612 3185 – ۵۷۶ ۰۰ ۶۶

لینک اصل مقاله
http://vatanpartisi.org.tr/genel-merkez/bildiriler-brosurler/turk-ermeni-iliskilerinde-tarihsel-gercekler-kitapcigi-13814

پیش گفتار

 جنگ جهانی اول، جنگ تقسیم  بین دولت های امپریالیستی، و موضوع جنگ، تقسیم دولت عثمانی بود.  دولت عثمانی همچنان که علیه دشمن در “چاناک قلعه” (جبهه غرب) از وطن خود دفاع کرد، در جبهه شرق نیز همان کار را انجام می داد.  این دو جبهه از لحاظ  دفاع از وطن یک جبهه واحد است. دولت عثمانی در جهت جلوگیری از فعالیت های مخرب سازمان های ارمنی، یک روز قبل از پیاده شدن نیروهای مشترک امپریالیست های انگلیس و فرانسه در شبه جزیره Geli Bolu “گلی بولو” (۲۵آوریل ۱۹۱۵) ، روز ۲۴ آوریل ۲۰۱۵ اجرای قانون تهجیر را آغاز کرد.  این اقدامات در مقابل شرایط حمله امپریالیستی، یک اقدام دفاعی بود.  تصمیم تهجیر (کوچاندن اجباری) در این چارچوب قرار داشته و برای حفظ ارتباط بین جبهه ها و تامین حمایت لوجستیک یک ضرورت بود.  داشناق هایی که واحد های ارمنی را سازماندهی کرده بودند در کنار ارتش های روس علیه کشور خود جنگیدند و باندهای مسلح ارمنی نیز ارتش ترکیه را از پشت مورد حمله قرار داده و ارتباط بین جبهه های شرق و غرب را ، راه های آهن، خطوط خبرگیری (تلگراف) را قطع و خراب کاری کرده، دست به عصیان  زده و دهاتی را که اکثر مردان و جوانان آن به جبهه های جنگ اعزام شده بودند مورد حمله قرار داده، تروریزه کردند، و دست به پاک سازی قومی زدند.  در این شرایط تصمیم دولت عثمانی برای کوچاندن ارمنی های پشت جبهه یک اقدام ضروری جنگی محسوب می شود.

زندگی ارمنی ها در دوران سلجوقی و عثمانی

روابط  ترک ها با ارمنی ها  با ورود “چاغری بیگ” به سرزمین آناتولی در سال ۱۰۲۶ آغاز گردید.  زمانی که سلجوقی ها بیزانس را شکست داده و حاکمیت خود بر آناتولی را برقرار می کنند.  ارمنی ها موجودیت خود را بشکل “شاهزاده نشین” های وابسته به بیزانس ادامه می دادند.  بعد از برقراری حاکمیت ترک ها بر این سرزمین، ارمنی ها نیز تحت حاکمیت ترک ها در می آیند.

تاریخ نویسان ارمنی قرون وسطی در مورد امپراتوری بیزانس و صلیبیون مدام زبان هجو بکار برده اند، ولی از حکمداران ترک با تحسین و تمجید یاد کرده اند.  تاریخ نویس ارمنی ” اورفالی ماتیوس” وقتی از ملکشاه (سلجوقی) سخن می گوید می نویسد:  “قلب سلطان پر از شفقت نسبت به مسیحیان بود، او به مردم سرزمین هایی که از آنجا گذر می کرد به دیده پدر می نگریست، بدین سبب او حاکمیت خود بر بسیاری از ایالات و شهرها را بدون جنگ برقرار کرد”.  (۱)

بعد از تاسیس دولت عثمانی، ارمنی ها نیز تحت حاکمیت عثمانی درآمدند.  ریاست دینی ارمنی ها ابتدا در “کوتاهیا”، در سال ۱۳۲۴ به “بورسا”، و بعد از فتح استامبول، به استامبول انتقال یافت، و “پاتریک خانه” ارمنی از طرف سلطان محمد (فاتح) تاسیس گردید.

در دوران عروج امپراتوری عثمانی، ارمنی ها “تبعه صادقه” دولت عثمانی بودند، ولی، در دوران ضعف عثمانی، با تحریک دول امپریالیستی به خیال جدا کردن بخشی ازخاک عثمانی و تاسیس دولت مستقل ارمنی بر روی آن سرزمین افتادند.

دولت عثمانی، در هر دورانی ارمنی ها را در امور داخلی و دینی خود آزاد گذاشته و به آنها اجازه داده است که در مدارس خود تعلیم دیده، اختلافات  خود را در میان خود حل کنند.  ارمنی ها همچنین، از امتیازاتی مانند معافیت از خدمت سربازی برخوردار بودند، و در این چارچوب دولت عثمانی “نظام نامه ملت ارمنی” را قبول کرده است.

قبل از جنگ های ۱۸۷۸- ۱۸۷۷ روس – عثمانی، ارمنی های عثمانی ابتدا برای کسب خود مختاری و در طولانی مدت برای دست یافتن به استقلال به حرکت در آمدند.  این وضعیت در گزارش سفیر انگلیس در استامبول “هنری الیوت” کاملا مشاهده می شود.  (۴)

عصیان های ارمنی

زمانی که دولت عثمانی در جنگ جهانی اول در ۸ جبهه مختلف می جنگید، عصیان های ارمنی دولت عثمانی را تضعیف کرد.  ارتش های عثمانی از یک طرف در این جبهه ها می جنگید و از طرف دیگر برای تامین امنیت پشت جبهه مجبور بود بخشی از نیروی خود را در این جهت صرف نماید.

دستور العمل کمیته های ارمنی

۱- هرشخص ارمنی باید مسلح شود.

۲-  از درخواست دولت عثمانی برای پیوستن به ارتش تبعیت نخواهد شد.

۳-  ارمنی هایی که در ارتش عثمانی خدمت می کنند، فرار کرده و به باندهای مسلح ارمنی خواهند پیوست.

۴-  به محض عبور ارتش روسیه از مرز، باندها و فراری ها به آنها ملحق و به ارتش عثمانی حمله خواهند کرد.  راههای تدارک و خبرگیری ارتش عثمانی با تخریب  خطوط  آذوقه و تلگراف باید قطع شوند.

۵-  در ورای خطوط جبهه، همه غیر نظامیان مسلمان بالای ۲ سال، باید قتل عام شوند، مواد غذایی و مال و ملک شان ظبط و آتش زده خواهد شد.

۶-  خانه ها، کلیساها و موسسات خیریه آتش زده خواهد شد و با  تبلیغات، مسلمانان بعنوان مسببین حملات  محکوم خواهند شد.

۷-  ادارات  دولتی آتش زده خواهد شد،  پلیس و ژاندارم عثمانی به دام انداخته شده و قتل عام خواهند شد

۸-  سربازان زخمی عثمانی که از جبهه بر می گردند باید به قتل برسند

۹-  در شهرها، قصبات و دهات باید دست به عصیان و قیام زد

۱۰-  با تضعیف روحیه مردم و سربازان مسلمان، آنها را باید مجبور به مهاجرت کرد

۱۱-  همه ارمنی ها باید از طریق ساختن و وارد کردن بمب و اسلحه،  مسلح شوند

۱۲-  گناه قتل عام هایی که بوسیله ارمنی ها صورت گرفته اند به گردن مسلمانان انداخته، و انتشار آنها  در داخل و بویژه در میان افکار عمومی بین المللی باید تضمین گردد

۱۳-  با  دولت ها و ارتش های ائتلاف  Allied  همکاری و به نفع آنها جاسوسی خواهد شد..

از سال های ۱۸۹۰ ارمنی های عثمانی در هر گوشه آناتولی دست به عصیان زدند.  نقشه زیر همه مناطقی که ارمنی ها در اثنای جنگ جهانی اول دست به شورش زدند،  نشان می دهد.

عصیان های ارمنی در اثنای جنگ جهانی اول

 قتل عام ترک ها بوسیله ارمنی ها بسیار پیش تر از  تهجیر (کوچاندن اجباری) ارمنی ها آغاز گردید.

ارمنی ها در مناطقی که دست به عصیان زدند با تشکیل باند ها، کودکان و پیر مردان، و زنانی که مردان شان به خدمت ارتش فراخوانده شده بودند، با شکنجه های هولناک به قتل رساندند.  گورهای دسته جمعی بسیاری در مناطقی که قتل عام ها صورت گرفته پیدا شده اند.  علاوه بر قتل عام ها، ارمنی ها به فعالیت های زیادی برای صدمه زدن به ارتش عثمانی دست زدند.  آنهایی که در ارتش عثمانی زیر سلاح بودند، با سلاح های خود فرار و به صفوف ارتش های دشمن پیوستند و به نفع ارتش های دشمن به فعالیت های جاسوسی دست زدند، تا جایی که حتی نانوایان ارمنی با پختن نان های آلوده سبب مسموم شدن سربازان عثمانی شدند.  (۶)

علی رغم تمام هشدارهای دولت عثمانی، ارمنی ها به قتل انسان های بی گناه ادامه می دهند، لذا دولت عثمانی، در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ تصمیم می گیرد که مراکز کمیته های ارمنی را تعطیل، تمامی اسناد آنها را ضبط و رهبران شان را توقیف نماید.  در این چارچوب،  در استامبول، ۲۳۵ تن از رهبران کمیته های ارمنی را دستگیر می کند.  همراه دستگیر شدگان ۱۹ تفنگ ماوزر، ۷۴ مارتینی، ۱۱۱ وینچستر، ۹۶ مانلیهر، ۷۸ قیرا، ۳۵۸ فلوور، ۳۵۹۱ طپانچه، و تعداد ۴۵۲۲۱ مهمات مصادره می شود.

تصویب قرار نامه کوچاندن اجباری، و معاف شدگان از کوچ اجباری

بعد از تصمیم دستگیری رهبران کمیته های ارمنی، و بدنبال ادامه خیانت و قتل عام های ارمنی ها، دولت عثمانی در ۲۷ مه ۱۹۱۵ تصمیم می گیرد که ارمنی هایی که شورش کرده، باند های مسلح تشکیل داده و مردم غیر نظامی را به قتل رسانده اند را از مناطق فعالیت شان اخراج و به مناطقی که دور از مناطق جنگی بوده، و در عین حال بخشی از خاک عثمانی محسوب می شده است، مانند ایالت دمشق و موصل انتقال دهد.

علاوه بر آن، تمامی جمعیت ارمنی آناتولی مشمول کوچ اجباری نگردیده و به  آنهایی که در معرض کوچ قرار گرفتند بعدها اجازه بازگشت به مناطق خود داده شد.  چنان که پاتریک ارمنی استامبول بیان کرده است، “ارمنی های استامبول، بخش کوتاهیه، و ارمنی های ولایت “آیدین” کوچانده نشدند.  هم اکنون نیز ارمنی های کوچانده شده از “ازمیت” ” بورسا، کاستامونو، آنکارا، و قونیه، بازگشته و امروز هم در آنجا زندگی می کنند. در کایسری، سیواس، هارپوت، دیاربکر، و بویژه در کیلیکیا و استامبول، تعداد زیادی از ارمنی ها از کوچ اجباری بازگشته ، ولی هنوز نتوانسته اند به دهات شان برگردند. تمامی جمعیت ارضروم و بیتلیس در کیلیکیا هستند”.  (۷)

علاوه بر ولایات ذکر شده در فوق، ارمنی های ایالات شرق مانند قارص، وان، به علت این که این مناطق تحت اشغال روسیه بود، لذا، ارمنی های شورشی نمی توانستند مشمول کوچ اجباری گردند.  ولی در اثنای اشغال روس ها و حتی بعد از عقب نشینی روس ها از این مناطق، ارمنی های قارص، و وان، مرتکب بزرگترین قتل عام های آناتولی در این ایالات شدند.

به دستور حکومت، آنهایی که در دفاع از کشور و تامین آسایش اخلال نکرده، جاسوسی نکرده بودند، کاتولیک ها و پروتستان ها، نمایندگان مجلس، سربازان و افسران، پزشکان ارتش، ماموران راه آهن، مستخدمین و خانواده های شان، آنهایی که نزد مسلمانان کار کرده و در صداقت شان شبهه ای وجود نداشته است، مسلمان شدگان و آنهایی که در شرایط مشابهی بوده اند،  کلا از کوچ اجباری معاف شدند.  (۸)

 تدابیر اتخاذ شده در مورد ارمنی های کوچ داده شده

وزارت داخله دولت عثمانی برای حفظ حقوق و امنیت ارمنی های مشمول کوچ تا رسیدن آنها به مقصد (مناطقی که از قبل تعیین شده بودند) تدابیر مختلفی اتخاذ کرد.  برخی از این تدابیر عبارتند از:

دولت عثمانی قبل از آغاز کوچاندن ارمنی ها، دستور العملی برای تامین تمامی احتیاجات قافله هایی که از  ایالات عبور خواهند کرد، مبنی بر اتخاذ تدابیر لازم و انبار کردن مواد غذایی به ولایات صادر کرد.  (۹)   برای تعیین و تامین احتیاجات، به رئیس “اسکان عشایر و مهاجرین”  “شکری بیگ” وظیفه داده شد، و برای تامین احتیاجات قافله ها در اثنای انتقال، به بخش ها و ولایات، بودجه مالی تخصیص داده شد.  (۱۰)  مسئولیت حفظ امنیت مالی و جانی ارمنی هایی که نقل مکان داده خواهند شد، ادارات محلی، و مسئولیت  تامین آذوقه آنها تا زمان اسکان و آغاز کار و زندگی شان به عهده مسئول بودجه اختصاصی حکومت مرکزی گذاشته شد.

اموال و زمین های ارمنی های کوچ داده شده ثبت و تحت حمایت قرار گرفت.  اشیاء منقول که احتمال خراب شدن شان وجود داشت با تعیین هیئت هایی از طریق مزایده فروخته شده و معادل آن بنام صاحب اش به شکل امانت به صندوق اموال واریز شد.  جنس اموال، تعداد، ارزش و اشخاصی که به آنها فروخته شده و اطلاعاتی از این قبیل در دفاتر مخصوص ثبت شد و بعد از تائید هیئت، صورت جلسه شده، اصل آن به حکومت و کپی رسمی آن به ” کمیسیون اموال ترک شده” تحویل داده شده است.  ۹۸% ارمنی هایی که بازگشتند، اموال منقول و غیر منقول شان اعاده شده است.  (۱۱)

وزارت داخله برای تامین امنیت ارمنی های مشمول کوچ و رسیدن آنها به مقصد تدابیر خاصی اتخاذ کرد.  در انتقال ارمنی های مشمول کوچ وسیله انتقال اصلی راه های آهن و راه های آبی  (رودخانه) مورد استفاده قرار گرفت.  از مناطق غرب آناتولی به مناطق مورد نظر اسکان، تقریبا تمامی آنها از طریق راه های آهن انتقال یافتند.  آنهایی که از طریق “جیزره” Cizre انتقال داده شدند هم بوسیله راه آهن و هم از طریق قایق های رودخانه ای که به آنها “شاه تور” می گفتند حمل شدند.  در مناطقی که  راه های آهن و رودخانه ای وجود نداشتند، قافله ها بوسیله حیوانات (اسب و قاطر …) و ارابه ها (ماشین ها) در مراکز معینی جمع و از آنجا به راه های آهن سوار کرده اند.

علی رغم امکانات محدود و شرایط سخت، حکومت، ارمنی های مشمول کوچ را در چارچوب نظم و انتظام  خاصی به محل های جدید انتقال داده است.  این واقعیت را میسیونرهای خارجی ناظر نیز تائید کرده اند.  کنسول آمریکا در “مرسین”،  “ادوارد ناتان”  Edward Natan  در ۳۰ آگوست ۱۹۱۵ در گزارشی که به سفیر آمریکا (در استامبول) “هنری مورگانتا”  Henry Morgenthau  فرستاده می نویسد:   “از تارسوس تا آدانا، تمامی مسیرها پر از ارمنی هاست.  در آدانا بلیط گرفته و با قطار سفر می کنند. به علت زیادی تعدادشان، دچار رنج و زحمت زیادی اند ، ولی با وجود این، حکومت اینکار را بصورت فوق العاده منظم و با انظباط اداره می کند.  به بی نظمی و خشونت امکان نمی دهد و به کوچندگان به حد کافی بلیط تامین کرده و به آنهایی که احتیاج دارند کمک می کند”.  (۱۲)

گزارش دیگر ادوارد ناتان، به تاریخ ۱۱ سپتامبر ۱۹۱۵  چنین است:  ” از زمانی که گزارش شماره ۴۷۸ – ۳۰ اگوست ۱۹۱۵ را فرستادم، صدها هزار ارمنی به این جا رسیده، و از این جا به “حلب” Aleppo فرستاده شدند.  در اردوگاه دمشق بیمارستانی برای بیماران برپا شده است و در اثنای بازدیدم از بیمارستان ۵۰ بیمار درحال مداوا بودند.  طبق اطلاعاتی که بدستم رسیده است، در اردوگاه کسی نمرده است، حکومت به همه تبعیدیان مواد غذایی می رساند”.  (۱۳)

ارمنی هایی که به محل سکونت جدید خود رسیدند، خانه قباله دار، زمین های مساعد برای کشاورزی، برای آغاز حرفه شان، وسایل، سرمایه و بذر داده شد.  بعلاوه، آنهایی که مشمول کوچ شده بودند، قرض هایشان به دولت به تعویق انداخته شد و یا تماما پاک شد.  تعقیب مجرمین و مشکوکین به تعویق افتاد. (۱۴)

منابع:

۱ – Urfalı Mateos, “ Vekayiname (952 – ۱۱۳۶) ve Papaz Grigo,un Zeyli (1131- 1162), çeviren: Hrant D. Ndreasyan, Ankara, 1978,s.171

۲ –  Salih Yılmaz, “Ermenistan Cumhuriyeti,nde Okutulan 10. Sınıf  Ders Kitabında Türkler Aleyhine ifadeler ve Sözde Ermeni Soykırımı”, Turk Dunyasi Arastirmalari, Sayi: 177, Aralik 2008, s. 112

۳-  Aide- Memorie Sur Les Droits Des Minoritis En Turquie Aux Representats Des Members De La Societe Des nations, Association Nationale Ottomone Pour La Societe Des Nations, Contanttinople,1922,s.13 – ۱۴

۴ – Livre Bleu du Governement Britannique Concernant le Traitment  Des Armeniens Dans La emire Ottoman, 1915 – ۱۹۱۶ (Mavi Kitap).

۵ –  Gnkur.   Atase Arsivi   No:  ½ Kls: 528, Dos: 2061,Fih: 21 – ۱۸, No:4/3671: Aram Turabian, Les Volontaries Armeniens Sous Les Drapaux Francias, Marceilles, 1917, s.6

۶ – Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri, Genelkurmay askeri Tarihi ve Stratejik Etütler Baskanlığı Yayınları, Ankara 2003, s.164

۷ –   Azmi Suslu, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü yıl Üniversitesi Rektörlüğü yayınlları No: 5, Ankara, s. 149 – ۱۵۰: British Forien Office Papers, Public Record Office, Nu:371/6556/E.2730/800/44

۸ –   Suslu, age, s.149 – ۱۵۰: yusuf Halacoglu, Ermeni tehciri ve Göçler (1914 – 1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Sayı ۹۰, Ankara, s.62 – 63

۹ –  Yusuf Halaçoğlu, “Ermeni tehciri ve Göçler (1914 -1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Sayı ۹۰, Ankara, 2001, s.66; Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi: No: 55- 291,55-341, 55 A /17, 55-A/77 ,55-A135, 57/110

۱۰ –  Halacoglu, age, s.66 – ۶۷;  Dahiliye Nezareti Sifre Kalemi: No: 55-A/17, 53/305

۱۱ – -Bulent Bakar, “Ermeni Tehciri” Ataturk Arastirmalari Merkezi, Ankara,2009, s. 200-212

۱۲ – Halaçoğlu, age, s.58; Dahiliye Nezareti Umum Müdürlüğü ۲٫Şube; Nr; 2D/13

۱۳ – US Archives NARA 867.4016/193 Copy No: 484

۱۴ – Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi: No. 54-A/226 ; Halaçoğlu, age, s.67-68