مقدمه

پس از انقلابی که در سال ۵۷ در ایران به وقوع پیوست و منجر به سرنگونی خاندان پهلوی در ایران گشت قدرت مرکزی به دلیل نابودی ساختارهای پیشین رو به ضعف نهاد و تا دوره ی تثبیت قدرت توسط حزب جمهوری اسلامی ایران که از طرفداران آیت الله خمینی تشکیل می شد، جغرافیایی ایران شاهد ظهور جنبش هایی گوناگون در نقاط مختلف گشت.

پیش از انقلاب ۵۷ گروههای گوناگونی در سرنگونی شاه ایران مشارکت داشتند. این نیروها طیف گسترده ای از نیروهای چپ مسلح تا نیروهای اسلامگرای مسلح را دربرمی گرفت. به اذعان بسیاری از تحلیلگران تاریخ معاصر ایران نیروهایی که پیش از انقلاب ایران در سرنگونی شاه دخیل بودند برنامه و چشم اندازی برای روزهای پس از انقلاب نداشتند. مهمترین دلیل این فقدان استراتژی برای روزهای پس از انقلاب عدم باور به سرنگونی شاه و پیروزی مخالفان این حکومت بود. شاه ایران تحت تاثیر رهنمودهای کشورهای غربی ، القائات سازمان های بین المللی و اقناع جو عمومی تشکیل شده بر علیه وی مجبور به ترک ایران شد و پایانی بر سیستم شاهنشاهی در ایران رقم خورد. جامعه ی ایران در سالهای اخیر حکومت شاه از پارادوکسی رنج می برد که علت گذار بسیاری از جوامع به اداره ی جامعه با توسل به ارزش های نوین محسوب می شود. جامعه ی ایران با افزایش قیمت نفت در سطح جهانی و تزریق درآمدهای حاصل از آن سوی حکومت به جامعه رفاهی نسبی را تجربه کرد و طبقه ای متوسط تصنعی در ایران ایجاد شد. این طبقه ی متوسط تصنعی در ایران برخلاف کشورهای درحال توسعه ی دیگر با مبنا قرار دادن تولید و صنعت تشکیل نیافته بود و تنها درآمدهای بادآورده ی نفتی سبب تشکیل این قشر در جامعه شد. تشکیل این طبقه ی متوسط سبب بروز خواستهایی گردید که در قالب خواست های معنوی قابل درک می باشد و آن میل جامعه ی انسانی به سوی ایدئولوژی های گوناگون می باشد. بنا به نظر نگارنده این امر از مهمترین محرکهای بروز انقلاب در ایران بود که در نتیجه ی آن ساختارهای نهادینه شده در جامعه ای ایران دگرگون گشت و هرج و مرجی ساختارشکنانه در ایران بروز پیدا کرد. در نتیجه ی این جو به وجود آمده گروههای مختلفی با راهکارهایی متفاوت تلاش خویش برای سهیم شدن در قدرت نوین را آغاز نمودند. آزربایجانیان به رهبری مرحوم آیت الله شریعتمداری به مخالفت با اداره ی کشور توسط ولی فقیه و روحانیون شیعه پرداختند و سیستمی را پیشنهاد نمودند که در آن دین از سیاست جدا بوده و گروههای قومی مختلف در ایران اختیار اداره ی خویش در قالب کل کشور را داشته باشند. مجاهدین خلق که خویشتن را به نوعی وارث این انقلاب می دانستند با آیت الله خمینی مشکل پیداکردند، نیروهای ملی-مذهبی اگرچه در دولت موقت جای گرفتند اما به دلیل حمایت آیت الله خمینی از گروههای جوان تندرو تصمیم به ترک قدرت سیاسی گرفتند و گروههای مسلح کُردی که سابقه ی دیرین در مبارزه بر علیه حکومت مرکزی ایران داشتند خواستار خودمختاری کردستان ایران گشتند. اما متاسفانه این گروهها در تدوین استراتژی مبارزاتی خویش دچار انحرافی گشتند که دیوار اعتماد میان تُرکهای ایران و کُردهای ایران را فرو ریخت. گروههای کُردی در ایران پس از انقلاب ۵۷ در ایران به جای مبارزه با دیکتاتوری نوپایی که در ایران در حال شکل گیری بود اقدام به یورش به شهرهای تُرک نشین نمودند و به قتل و کشتار شهروندان غیرمسلح تُرک در غرب آزربایجان نمودند. بهانه ی این گروهها قرار داشتن این شهرهای تُرک نشین در نقشه ای بود که گروههای کُردی از آن با عنوان کردستان بزرگ یاد می کردند و به اذعان این گروههای کُردی وجود شهروندان تُرک در این شهرها مانعی برای تحقق آرمان کردستان بزرگ بود. در نوشتار حاضر به بررسی اخبار مربوط بدین حادثه در برهه ی زمانی که این حادثه در غرب آزربایجان رقم می خورد از آرشیو روزنامه ی ملیت ترکیه خواهیم پرداخت.

تحریک حزب دموکرات کردستان و عدم دخالت حکومت مرکزی ایران

اورسان اویمن در خلال این حوادث به عنوان خبرنگار روزنامه ی ملیت در اورمیه حضور داشت در خبری که در تاریخ ۲۳٫۰۴٫۱۹۷۹ منتشر نمود از این حوادث به عنوان نبرد نام برد که صدها کشته برجای گذاشت. وی در این باب چنین نوشته بود:

“در نبردی که در شهر نقده در چهار کیلومتری رضائیه به وقوع پیوست و سه روز طول کشید پس از کشته شدن صدها نفر آتش بس میان دو طرف امضا گردید. علت این آتش بس تهدید نیروهای درگیر در این شهر از سوی حکومت مرکزی و نیروهای مسلح وابسته به حکومت مرکزی بود. حکومت مرکزی ایران تهدید کرده بود که اگر آتش بس تا ساعت سه و نیم بعد از ظهر امضا نگردید نیروهای حکومت مرکزی وارد این شهر خواهند شد. این نبرد میان تُرکان آذری و نیروهای کُرد پس از میتینگی که از سوی حزب دموکرات کردستان با حضور سی و سه هزار نفر صورت گرفته بود آغاز شده بود. در این نبرد ارتباط با بیرون شهر قطع شده بود و بیش از صد نفر کشته برجای گذاشته بود. استاندار آزربایجان غربی خواستار پایان جنگ شده بود ولی از دخالت و وارد شدن در شهر اجتناب کرده بود. این درگیری میان تُرکهای آذری و کُردهایی که از شهرهای مهاباد، اشنویه و شهرهای همجوار جهت ایجاد شعبه ی حزب دموکرات به نقده آمده بودند به وقوع پیوسته بود.” (منبع: روزنامه ی ملیت ترکیه، صفحه ی ۹، تاریخ انتشار: ۲۳٫۰۴٫۱۹۷۹ )

چنانکه از این خبر برمی آید حکومت مرکزی از دخالت در جنگ نقده اجتناب نموده بود و جنگ میان تُرکان و کُردها با تحریک حزب دموکرات دکرستان کُردستان صورت گرفته بود.

آغاز دگرباره ی درگیری ها و عدم دخالت نیروهای وابسته به آیت الله خمینی

تنها یک روز پس از انتشار این خبر مبنی بر عقد آتش بس میان تُرکان و کُردها در شهر نقده روزنامه ی ملیت از آغاز دگرباره ی درگیری ها میان شهروندان تُرک و گروههای مسح کُردی خبر داد. این روزنامه در خبری با عنوان “درگیری های در شهر نقده در ایران و نزدیک به مرز ترکیه دگرباره آغاز شد” در تاریخ ۲۴٫۰۴٫۱۹۷۹ چنین نوشت:

“درگیری میان تُرکان آذری و کُردهایی که خواهان توسعه ی حوزه ی خودمختاری خود هستند علیرغم آتش بس صورت گرفته ی دیروز از امروز دوباره آغاز شد. استاندار آزربایجان غربی خواهان حضور سران هر دو گروه و یافتن راه حلی مسالمت آمیز گشت. در شهر مهاباد نیز درگیری های شدید میان تُرکان آذری و کُردها گزارش می شود. حکومت مرکزی از کنترل این شهرها ناتوان بوده و کمبود مواد غذایی و آشامیدنی نیز از شهرهای محاصره شده مخابره می گردد. کردها کنترل بیست روستای تُرک نشین در جنوب رضائیه و شهر نقده را به دست گرفته است. علیرغم اینکه حکومت مرکزی ناتوان می باشد ولی گروههای مسلح وابسته به آیت الله خمینی از دخالت در این شهرها تبری جسته و به حال خود رها نموده اند.” (منبع: روزنامه ی ملیت ترکیه، صفحه ی ۶، تاریخ انتشار: ۲۴٫۰۴٫۱۹۷۹ )

چنانکه در خبر فوق مشاهده می گردد این گزارشگر اهل ترکیه علت این درگیریها را توسعه خواهی گروههای مسلح کردی در به کنترل درآوردن شهرهای آزربایجان غربی بیان می کند.

فرار تُرکان آذری از روستاهای اطراف مهاباد

اورسان اویمن در تاریخ ۲۶٫۰۴٫۱۹۷۹ در صفحه ی نخست روزنامه ی ملیت خبر تاسف بار کشته شدن، به اسیر درآمدن و فرار شهروندان تُرک آذربایجانی از روستاهای اطراف مهاباد را داد. بنا به گزارش وی تُرکان آذربایجانی به دلیل تهدید به قتل، گرسنگی و کشته شدن نزدیکانشان مجبور به ترک خانه هایشان از روستاهای اطراف مهاباد و فرار به اورمیه شده اند.

ارسال سلاح توسط روس ها به گروههای مسلح کُردی

اورسان اویمن در تاریخ ۲۹٫۰۴٫۱۹۷۹ مصاحبه ای با عبدالرحمان قاسملو انجام داد و به پرسش های گوناگونی که از وی در این باب پرسیده شد گاسخ داد. محوریت پاسخ عبدالرحمان قاسملو حضور نیروهای امنیتی رژیم سابق و نقش ساواک در بروز این درگیری ها و پایبندی کُردها به مذهب سنی بود. قاسملو در دیدار این روزنامه نگار به سنی مذهب بودن کردها اشاهر کرد و علت درخواست خودمختاری از سوی حزبش را حراست از مذهب سنی در مقابل شیعیان بیان نمود. تنها یک روز پس از انتشار این مصاحبه خبر ارسال سلاح توسط روس ها به گروههای مسلح کُردی در صفحه ی نخست این روزنامه جای گرفت. علت ارسال سلاح توسط روسها به گروههای مسلح کردی نیز پایبندی این احزاب به خط مارکسیستی بود. بنا به ادعای این روزنامه در خبری که در تاریخ ۳۰٫۰۴٫۱۹۷۹ منتشر نمود هواپیماهای روسیه جعبه های مملو از انواع سلاح های گرم را توسط پاراشوت برای گروههای مسلح کُردی در شهر مهاباد ارسال می نماید.

وساطت آیت الله طالقانی پس از ۲۰۰ کشته

ادامه ی درگیری میان گروههای مسلح کُردی و شهروندان تُرک در شهر نقده و حمله ی گروههای کُردی در شهرهای مجاور منجر به گسترش این درگیری ها به روستاها و شهرهای مختلف آزربایجان غربی گردید. به دنبال این گسترش درگیری آیت الله طالقانی پس از کشته شدن ۲۰۰ نفر از دو طرف خواست که به درگیری ها پایان دهند. طبق توصیه ی طالقانی دو طرف آتش بس اعلان نمودند ولی با عدم پایبندی حزب دموکرات کردستان درگیری ها دگرباره آغاز شد.

دخالت نیروهای مرکزی پس از هزار کشته

اورسان اویمن در خلال این حوادث به دیدار قاسملو رفت و مصاحبه ای با وی انجام داد. پس از بازگشت از سوی نیروهای وابسته به کمیته های انقلاب دستگیر و مدتی در بازداشت به سر برد که با فشار دولت ترکیه نیروهای ایران مجبور به آزاد کردن وی شدند. اروسان اویمن در مدتی که در غرب آزربایجان بود عکس های فراوانی از این درگیریها منتشر نمود و تلاش کرد که واقعیت غرب آزربایجان را به تصویر بکشد. وی که از نیروهای نزدیک به چپ های ترکیه بود و دیدگاهی انترناسیونالیستی به جهان داشت سعی کرد که حوادث را بدون پیش داوری به تصویر بکشد. در خبری که وی در تاریخ ۲۷٫۰۴٫۱۹۷۹ منتشر کرد کشته شدگان این حوادث را پانصد نفر بیان کرد که بنا به برخی از اخبار هزار نفر نیز روایت می شد. نکته ای که اویمن بدان دقت نمود عدم دخالت نیروهای وابسته به آیت الله خمینی بود. اما این عدم دخالت دیری نپایید و با فشار تُرکهای ساکن در اورمیه نیروهای مسلح مجبور به دخالت در این منطقه شدند و پس از کشته شدن صدها آزربایجانی از سوی گروههای مسلح کُردی، حکومت تهران اجازه ی ورود نیروهای مسلح محلی را بدین شهرها صادر کرد و آخرین خبری که در ارتباط با این موضوع در این روزنامه منتشر گشت در تاریخ ۰۴٫۰۹٫۱۹۷۹ بود که خبر از ورود نیروهای مسلح محلی وابسته به دولت به مهاباد  داد.

بابک شاهد- سردبیر سایت آرازنیوز