پیشنهاد روسیه برای بشار اسد مبنی بر نظارت بین المللی بر تسلیحات شیمیایی سوریه و در مرحله بعد نابود کردن آن توجهات و حمایت های بسیاری را جلب کرده است. دولت اسد صبح روز گذشته این پیشنهاد را پذیرفت. چند ساعت بعد باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا؛ دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس و فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه اعلام کردند که این پیشنهاد را با جدیت بررسی کرده اند. این پیشنهاد همچنین حمایت بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل و تعداد رو به افزایشی از مقامات بانفوذ از هر دو حزب را جلب کرده است. در این میان تنها یک مشکل وجود دارد: اجرای واقعی این برنامه تقریبا غیرممکن است.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو به نقل از فارن پالسی، کارشناسان دفع سلاح های شیمیایی به چالش های بسیاری در این زمینه اشاره می کنند. تحت کنترل درآوردن ذخایر عظیم مهمات اسد در میانه جنگ داخلی وحشتناک سوریه آسان نخواهد بود. برای عملی کردن این برنامه باید تعداد قابل توجهی از تجهیزات جدید از ابتدا ساخته شوند یا از آمریکا به این کشور منتقل شوند و تکمیل کردن این کار یک دهه یا بیشتر زمان می برد. کار ساخت این تجهیزات نیز نیازمند فعالیت پرسنل نظامی است که به طور ویژه آموزش دیده باشند. حدس بزنید کدام کشور بیشترین نیروها و کارشناسان غیرنظامی آموزش دیده در این زمینه را دارد؟ درست است آمریکا.

مایک کوهلمن، دانشمند ارشد شرکت امنیت ملی باتل که در فعالیت های خلع تسلیحات شیمیایی چندین سایت آمریکا شرکت دارد می گوید: «در مورد سوزاندن برگ درختان در حیاط پشتی صحبت نمی کنیم. این کاری نیست که شبانه انجامش دهید، آسان نیست و ارزان هم نخواهد بود.»

تلاش چند دهه ای آمریکا برای امحای انبار تسلیحات شیمیایی خود بیانگر مسیر سختی است که در صورت توافق واشنگتن و دمشق پیش روی آنها خواهد بود. سازمان ارتشی مسئول نابود کردن مقادیر عظیم مهمات آمریکا می گوید این تلاش دو سال بیشتر از آنچه در آغاز برنامه ریزی شده بود، به طول می انجامد و هزینه آن دستکم دو میلیارد دلار بیشتر از برآوردهای اولیه خواهد بود. این تاخیر بدان معنا است که تلاشی که در دهه 1990 آغاز شد تقریبا تا سال 2023 ادامه خواهد داشت و در نهایت هزینه 35 میلیارد دلاری به بار می آورد.

البته انبارهای آمریکا بسیار بزرگتر از انبار مهمات اسد بودند. ارتش آمریکا دارای 30 هزار تن گاز خردل، گاز اعصاب وی اکس و سارین است. اسد نیز دارای تسلیحات مشابهی است اما گمان می رود که زرادخانه وی بسیار کوچکتر باشد. از سوی دیگر تسلیحات شیمیایی آمریکا تنها در چند پایگاه ذخیره شده است اما تسلیحات اسد در دهها سایت مختلف گسترده شده و بسیاری از آنها قابلیت جایجایی دارند، بنابراین مکانیابی تمام این تجهیزات نیازمند همکاری کامل رژیم اسد خواهد بود و این امر چندان تضمین نیست.

گوین وینفیلد، مدیر یکی از نشریات معتبر آمریکایی در زمینه سلاح های شیمیایی معتقد است موفقیت پیشنهاد روسیه به اطلاعیه صادقانه اسد در مورد مکان مهمات خود بستگی دارد چراکه کسانی که مامور نابود کردن این تسلیحات می شوند تنها در پایگاه هایی که از وجودشان آگاه هستند، فعالیت خواهند کرد. وی در ادامه متذکر می شود که اسد انگیزه لازم برای حفظ ذخایر خود تاجایی که ممکن است را دارد.

کشف و تامین امنیت تمام سایت های اسد چالش نخست اجرای برنامه اسد است اما مطمئنا تنها چالش آن نخواهد بود. پس از آن نیروهای آمریکا و متحدانش باید مواد شیمیایی را از کلاهک راکت ها، گلوله های توپخانه ای یا موشک هایی که برای حمل آنها طراحی شده اند، جدا کنند. این کار می تواند هم توسط ربات ها یا نیروهای آموزش دیده انجام شود اما به هر حال زمان بر و خطرناک خواهد بود.

گام بعدی نابود کردن فیزیکی تمام تسلیحات شیمیایی است که می تواند از یک یا دو طریق کلی انجام شود. نخست سم پاشی این مواد شیمیایی در کوره های مخصوص و بعد سوزاندن آنها در دمای دو هزار درجه فارنهایت به مدت یک یا دو ثانیه است. گازهای اعصاب مانند سارین را همچنین می توان با افزودن هیدروکسید سدیم مایع بی خطر کرد و گاز خردل نیز با آب قلیایی ایمن می شود.

کوهلمن و دیگر کارشناسان معتقدند هرگونه نابودسازی باید در هریک از پایگاه های تسلیحاتی سوریه به صورت جداگانه انجام شود چراکه انتقال این مهمات به یک نقطه متمرکز در سوریه، در حالیکه درگیری ها ادامه دارد، امن نخواهد بود. کوهلمن می گوید: «آیا واقعا می خواهید کامیون های تسلیحات شیمیایی در شرایط امروز سوریه، در جاده های این کشور برانند؟»

یکی دیگر از کارشناسان معتقد است که گزینه امن تر انتقال کامل تسلیحات از سوریه و انجام مراحل خلع در یک کشور امن تر و ایمن تر است. با این حال چریل روفر که ناظر تیم نابودسازی تجهیزات جنگ شیمیایی در آزمایشگاه ملی لس آلاموس می گوید تا زمانیکه میان اسد و مخالفان وی آتش بس نشود، هیچ یک از این اقدامات را نمی توان اجرایی کرد. وی متذکر می شود که هیچ نشانه ای از آمادگی طرفین برای آمدن به میز مذاکرات یا کاهش شدت جنگ داخلی که بیش از دو سال ادامه داشته، به چشم نمی خورد. وی می گوید: «چنین کاری در شرایطی که مردم به روی هم آتش گشوده اند، کاملا خطرناک است.»

لیبی یکی از جدیدترین کشورهایی بود که تلاش برای خلع تسلیحات شیمیایی را آغاز کرد. طرابلس در ژانویه سال 2004 اعلام کرد که دارای تسلیحات است و به طور داوطلبانه وعده نابودی آنها را داد. در نوامبر سال 2011 دولت لیبی ناگهان اعلام کرد که انبار تسلیحات شیمیایی که پیشتر اعلام نشده بود را یافته است. نابودی این تسلیحات به دلیل نقص فنی در تجیهزات خلع متوقف شد و هنوز کامل نشده است. لیبی 9 سال پس از اعلام آغاز تلاش برای خلع سلاح به سختی توانسته نیمی از مجموع ذخایر گاز خردل خود را نابود کند.

به گفته روفر حجم تسلیحات شیمیایی سوریه به مراتب بیشتر از لیبی است و در نتیجه رهایی یافتن از آنها زمانی بیشتر را می طلبد. وی می گوید: «اگر این امر 10 سال به طول انجامد هم شگفت آور نیست.»

اگر آمریکا و سوریه به توافق هم برسند باز یک مسئله دیگر وجود خواهد داشت. به گفته روفر تنها دو سازمان هستند که واقعا می دانند چطور می شود از وجود این تسلیحات شیمیایی رهایی یافت؛ ارتش روسیه و آمریکا. با توجه به زمانی که برای ساخت و عملیاتی کردن تجهیزات دفع لازم است، این نیروهای آموزش دیده مجبور هستند سال ها در سوریه بمانند. برای آمریکای خسته از جنگ، حفظ این تعداد از نیروهای زمینی در سوریه برای مدت طولانی، معامله سختی خواهد بود.