با وجود گذشت ۷۰ سال از زمان تاسیس حکومت ملی در آزربایجان ، هم چنان محاکمه آن ادامه دارد.جریانات فارس ومرکزگرا هنوز هم تشکیل حکومت ملی آزربایجان را مصداق خیانت و پیشه وری را به عنوان خائن محاکمه می کنند.حکم صادره را با طبل و سرنا بین مردم داد می زنند.آن را در کتاب ها،مجله ها و روزنامه ها نوشته و در مدارس تحویل دانش آموزان می دهند.

از نظر آنها پیشه وری خائن است،هر چند که قریب به ده سال به خاطر فعالیت های آزادی خواهانه در زندان رضا شاه دیکتاتور زندانی باشد،هر چند که مردم آزربایجان آن را به عنوان نماینده خود انتخاب کرده باشند و هرچند که در طول یک سال به اندازه ۲۰ سال حکومت رضا شاه در راه آبادی آزربایجان خدمت کرده باشد و در نهایت به علت مقاومت و اصرار در راه و هدف خود خائنانه کشته شده باشد.

به نظر آنها بزرگترین گناه پیشه وری در ابتدا جدا کردن آزربایجان از ایران و سپس قانع شدن و توافق به خود مختاری بود.کمک گرفتن از شوروی هر چند که گاهی به عنوان جرم ارائه می شود اما این فقط ظاهر قضیه است چرا که آنها هیچگاه به خاطر استمداد از آمریکا و یا دادن امتیاز به شوروی با هدف سرکوب حکومت ملی آزربایجان محمد رضا شاه را سرزنش نمی کنند.در حال حاضر هم برخی از آنها همکاری ایران با روسیه در سوریه را با افتخار بیان می کنند.به نظر آنها گناه اصلی صرفا خواستن جدایی از ایران است.

آنها تشکیل حکومت ملی آزربایجان را نیز به عنوان خیانت ارزیابی می کنند. در این مورد شوونیزم راستگرا و چپ گرا نمی شناسد چیزی که حکم می کند مرکز گرایی است. برای آنها هیچ اهمیتی ندارد که در دوران حکومت ملی در آزربایجان چه اقداماتی در راستای منافع کشاورزان و کارگران انجام گرفته است و یا شرح دیگر اقدامات دوران فرقه دموکرات آزربایجان از جمله تاسیس مدارس به زبان مادری یا داشتن حق رای و کاندیداتوری زنان برای اولین بار در کشور و … تاثیری در قضاوت آنها در مورد حکومت ملی آزربایجان ندارد، چرا که تشکیل حکومت ملی آزربایجان به معنای پایان یکپارچگی ایران و رسمیت زبان فارسی در آزربایجان بود.به علاوه با داشتن حکومت ملی آزربایجانیها به هویت و تشخص سیاسی مستقل از ایران دست می یافتند.

از دیدگاه آنها در یک کشور بر علیه ملت ویژه ای هر قدرهم تبعیض اعمال گردد، هر قدر هم ملت محکوم از طرف ملت حاکم مورد تحقیر واقع شده و از حقوق ابتدائی خود محروم گردد و یا هویتش در معرض خطر قرار گیرد باید تحمل داشته باشد، به علاوه در جهت حفظ کشور مذکور و ادامه ظلم و تبعیض نیز جانانه تلاش کند. چرا که جدایی گناهی نابخشودنی است؛ هم چنان که در بعضی جوامع ابتدائی درخواست طلاق زنان جرمی نابخشودنی بود، در ازدواج و طلاق برای آنها حقی قائل نبودند اجازه تصمیم گیری زن در مورد سرنوشت خود را نمی دادند و در کل برای زنان عقل و شعور قائل نبودند،شوونیزم نیز برای ملل محکوم و تابع. شخصیت مستقلی نمی شناسد.

شوونیزم هرگونه اقدامی بر علیه تحقیر،ظلم و تبعیض را جرمی بزرگ قلمداد می کند.در نظر جریانات شوونیزم روز ۲۱ آذر سال ۱۳۲۴ روز فاجعه است،روز خیانت است،زیرا در آن روز نمایندگان سیاسی آزربایجان به طور علنی گفتند کهمال شما برای شما و مال ما برای ما.

فرستادگان آزربایجان با تکیه بر حق جدایی به سازمان ملل به عنوان دادگاه مراجعه کردند. اما روز ۲۱ آذر سال ۱۳۲۵ از نظر مرکز گرایان روز جشن و شادی است.علیرغم اعدام ده ها هزار نفر انسان بدون محاکمه عادلانه،بی پدر یا مادر شدن ده ها هزار کودک ،تلنبار کردن و سوزاندن هزاران جلد کتاب به زبان ترکی در نقاط مختلف ،محروم شدن کودکان از حق تحصیل به زبان مادری به عنوان یک حق ابتدائی و پایه ای و …این روز برای آنها روز عید و روز نجات آزربایجان می باشد.آنها این جنایت بزرگ و قتل عام فیزیکی و فرهنگی را نه یک تراژدی بلکه در حد یک کمدی مورد تمسخر قرار می دهند.
همانگونه که پیشه وری به جریانات شوونیزم و مستبدین ضد آزادی گفت: ما راه اصلی را از راه فرعی جدا خواهیم کرد

در دوره پهلوی و شکل گیری دولت مطلقه نامشروع .پایه های یک حکومت مرکزگرا که با ایدئولوژی فارس گرا همراه بود ریخته شد مبنای این ایدئولوژی دولتی “یک میهن .یک ملت. یک زبان” بود. هویت ناخالص فارس گرا از بدو تولد برای خود دشمن ترسناک ترسیم کرده است حلقه اولیه دردولت مطلقه رضاخانی دشمن اصلی را (اعراب ومغولها و ترکها) نه استبداد و شوونیزم را حلقه دوم جوامع غربی و استعمار را راز عقب ماندگی و مشکل اساسی دولت ملت در ایران مطرح کردند. در این بحبوبه پیشه وری “راه اصلی را از راه فرعی جدا کرد” او مرتجعین مرکز گرا را عامل بدبختی و عقب ماندگی ایران می دانست و معتقد بود که ( اگر مسئله خود مختاری آذربایجان جنوبی حل نشود یک راه برای شما باقی خواهد ماند و آن اینکه تمام خلق آذربایجان را نابود کنید) هر دو دولت مطلقه پهلوی و جمهوری اسلامی ایران .با فرایند مشترک سعی در همانند سازی از طریق گفتمانهای هویتی یا سیاسی خود بوده اند و این هویت ها در تضاد با هویت آذربایجانی است.
“ایده به وجود آمدن جامعه یکدست مانند گوشت چرخ کرده از طرف ملت و فرهنگ حاکم در عمل منجر به رشد ناسیونالیزم ملت حاکم و تمایلات استقلال طلبی در ملت محکوم میشود.بینشی که زبان فارس را به اصطلاح عقدی- و بقیه زبانها را فرهنگ های -صیغه ای می انگارد”

بدیهی است که ایدئولوژی های سیاسی دولت های مطلقه در تاریخ معاصر ایران در تضاد با مدرنیته و دموکراسی میباشد و به جرات میتوان گفت که اکثر جریانات دموکراسی خواه به وجود آمده بعد از انقلاب از همان ایدئولوژی های ناخالص و نامشروع به وجود آمده اند.چرا که خمیر مایه و اسانس دموکراسی “رقابت ایدئولوژی سیاسی و عقاید سیاسی است” بنابراین هر دو ایدئولوژی های سیاسی دولت ملت در ایران در پی همانند سازی و آسیمیلاسیون می باشد.
با تامل در مباحث بالا اکنون حرکت ملی آذربایجان جنوبی باید در تبیین استراتژی پی گیرمطالبات اقتصادی .سیاسی.اجتماعی.:راه اصلی را از راه فرعی” با درایت کامل تشخیص و اعمال کند.
بنابراین فراموش نکنیم که نوسازی اقتصادی وسیاسی.اجتماعی .فرایندی ناتمام است.
فعالان ملی گرای آزربایجان سالهاست که برای نجات ۲۱ آذرها (۲۴ و ۲۵) و نقض حکم دادگاه شوونیزم در مورد آنها در تلاش هستند، اما تا زمانی که ما در نتیجه فشارهای شوونیزم فارس ، خواست تعیین سرنوشت به دست خود و یا خواست طلاق سیاسی را در حد جرم قبول کنیم بازنده این محاکمه خواهیم بود.
ما برای نجات ۲۱ آذر و حکومت ملی باید حق طلاق سیاسی را نجات دهیم این موضوع هم در تئوری و هم در عمل باید به صورت جدی پیگیری شود.
جرقه حکومت ملی آزربایجان از انتخابات و از مجلس زده شد.کشوری که مساله ستم ملی دارد احتمال این جرقه همیشه وجود دارد. باز هم انتخاباتی پیش رو داریم. ملی گرایان آزربایجان می توانند برنده این انتخابات و هرنوع انتخابات دیگری باشند ،اما پیروزی آنها در ورود به مجلس و یا موفقیت رسمی در دیگر انتخابات پیروزی در دفاع از حقوق ملی آزربایجانیهاست.

یوروش مهر علی بیگلو زندانی سیاسی آزربایجان جنوبی
زندان مرکزی تبریز