لئونید برشیدسکی : پوتین بیهوده ترکیه را هدف می‌گیرد
ولادیمیر پوتین آنقدر از رییس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، خشمگین است که حتی حاضر به مکالمه‌ی تلفنی یا ملاقات با او در نشست سازمان ملل در زمینه تغییرات آب و هوای جهان نیز نمی‌شود. اما پوتین نمی‌تواند آسیب خاصی به اردوغان یا کشور او برساند؛ او تنها می‌تواند زندگی را برای مردم روسیه اندکی سخت‌تر کند.
پوتین از ترکیه بابت سرنگون کردن بمب‌افکن روسیه که وارد خاک ترکیه شده بود درخواست عذرخواهی و غرامت کرده است. اردوغان نیز در مقابل از روسیه خواستار عذرخواهی است. جنگ کلامی که در رسانه‌ها به راه افتاده موجب آغاز موجی از تبلیغات ضد ترکیه از سوی دستگاه‌های تبلیغاتی کرملین شده است. دیدار از روسیه و بردن کالا به آنجا برای ترک‌ها سخت شده است. با این وجود روسیه هنوز اقدام خاصی برای اعمال تحریم‌های اقتصادی یا عملیات نظامی انجام نداده است، و این موضوع باعث می‌شود تا واکنش اولیه‌ی پوتین کودکانه و غیرمنطقی به نظر برسد.
روسیه بلافاصله پس از سقوط هواپیمای جنگی خود، وعده داد که از این پس بمب‌افکن‌هایش هنگام انجام عملیات در سوریه توسط هواپیماهای جنگنده همراهی شوند، و سیستم‌های S-400 ضدهوایی خود را نیز به پایگاه هوایی این کشور در سوریه فرستاد. دستگاه‌های تبلیغاتی روسیه گزارش داده‌اند که حضور سیستم دفاع هوایی مانع از انجام عملیات‌های هوایی نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده شده است. متحدان اما این ادعا را رد کرده‌اند، و حتی اگر این ادعا درست باشد، تنها گروهی که از آن سود خواهد برد دولت اسلامی (داعش) است که روسیه آنان را دشمن شماره یک خود در سوریه خوانده است.
هیچ‌کدام از این امور تاثیری بر ترکیه نخواهد گذاشت، چون ترکیه در حملات هوایی شرکت ندارد. همچنین دیگر احتمال اینکه هواپیماهای روسی بیشتری وارد مرز هوایی ترکیه شوند یا اینکه ترکیه هواپیمای دیگری را ساقط کند بسیار پایین است؛ زیرا هیچ‌کدام از این دو کشور خواهان جنگ نیستند، و این امر مانعی به مراتب موثرتر از سیستم S-400 است.
با این وجود، دستگاه تبلیغات داخلی روسیه به کار خود ادامه می‌دهد. دیمیتری کیسلیوف، مجری برنامه‌ی هفتگی “وستی ندلی” که پربیننده‌ترین برنامه خبری تلویزیون حکومتی است، اردوغان را به مجموعه‌ای از کارهای شیطانی متهم کرد؛ از خرید نفت از دولت اسلامی (داعش) تا تلاش برای احیای امپراتوری عثمانی. ولادیمیر ژیرینووسکی، یکی از قانون‌گذاران ملی‌گرای تندرو نیز درخواست کرد تا برای انتقام‌گیری از قتل خلبان روس، صد خلبان ترک به قتل برسند. امواج رادیویی رسانه‌های روسیه مملو از این وعده است که توهین ترک‌ها هیچ‌گاه فراموش یا بخشیده نخواهد شد.
همچنین علی‌رغم اینکه مسافرت بین دو کشور نیازمند ویزا نیست، موارد متعددی از جلوگیری از ورود شهروندان ترک به روسیه گزارش شده است و کالاهای ترکی به دلیل “غیر بهداشتی بودن” برای فروش در روسیه پذیرفته نشده‌اند. در مسکو صدها نفر به سمت پنجره‌های سفارت ترکیه تخم‌مرغ و سنگ پرتاب کردند و از سوی پلیس مداخله‌ای صورت نگرفت. در شهر اولیانووسک شهروندان، پرچم ترکیه را که در یکی از آب‌جوسازی‌های شهر -متعلق به شرکت ترکی آنادولو افس- نصب شده بود پایین کشیدند.
علاوه بر این‌ها روز ۲۸ نوامبر، پوتین دستور داد از اول ژانویه شهروندان ترک برای ورود به روسیه مجبور به اخذ ویزا شوند و کنترل بیشتری بر کامیون‌ها و کشتی‌های ترک اعمال شود. او همچنین استخدام کارگران ترک را از آغاز سال بعد ممنوع اعلام کرد و از دولت خواست تا یک بسته‌ی تحریم‌های اقتصادی آماده کنند.
روز دوشنبه (۳۰ نوامبر) مقامات ارشد دولتی درباره‌ی نحوه‌ی مجازات ترکیه به رایزنی پرداختند، و نتیجه‌ی آن ممنوعیت فروش تورها و پروازهای چارتر، کاهش تردد کامیون‌ها و تحریم میوه‌ها و سبزیجات ترکیه بود. مورد آخر اما فورا انجام نخواهد شد. آرکادی وارکوویچ، معاون نخست‌وزیر، اعلام کرد که هیچ اقدامی نباید منجر به افزایش قیمت‌ها شود. تحریم محصولات غذایی غرب از سوی روسیه در تابستان گذشته، منجر به افزایش ۲۰ تا ۳۰ درصدی قیمت‌ها در این کشور شد. در وضعیت کنونی، در ماه اکتبر روسیه گزارش داد که فروش محصولات غذایی نسبت به اکتبر سال قبل ۱۱/۷ درصد کاهش داشته است.
تحریم میوه و سبزیجات و اختلال در صنعت گردشگری برای هر دو طرف ضررهایی به همراه داشته است، اما بیشترین آسیب آن ممکن است به شهروندان روسیه برسد. صادرات کشاورزی ترکیه به روسیه در سال گذشته از مرز ۱/۲ میلیارد دلار گذشت، که این رقم حدود ۷ درصد کل صادرات غذایی این کشور بوده است. کشاورزان ترکیه احتمالا به سادگی این شکاف به وجود آمده را پر خواهند کرد. سال گذشته کشاورزان اروپا علی‌رغم تحریم‌های روسیه شاهد افزایش صادرات بودند.
اما برای روسیه این زیان بزرگ‌تر خواهد بود. حدود ۲۰ درصد واردات سبزی و حدود ۹۰ درصد واردات مرکبات روسیه که در فروشگاه‌های زنجیره‌ای به فروش می‌رسد از ترکیه انجام می‌شود. همچنین ترکیه با فاصله‌ی بسیار در جایگاه نخست سفرهای گردشگری شهروندان روس قرار دارد. ۳/۳ میلیون گردشگر که تقریبا ۱۹ درصد کل گردشگران روسی را تشکیل می‌دهند از ترکیه دیدن کردند. هتل‌های ترکیه از این گردشگران میلیاردها دلار درآمد کسب کردند، اما از دست دادن این تجارت برای این صنعت مسأله‌ی مرگ و زندگی نخواهد بود. طبق گزارش وزارت فرهنگ و توریسم ترکیه، در جولای گذشته و در اوج فصل گردشگری، این کشور پذیرای ۶۸۶ هزار ۲۵۶ گردشگر از روسیه و حدود ۳/۱ میلیون گردشگر از اروپا بود.
سقوط ارزش روبل سفر به اروپا را برای بسیاری از شهروندان روسیه دشوار و گران کرده است. سفر به مصر که دومین مقصد گردشگری روسیه است از ماه گذشته که یک هواپیمای مسافربری توسط عملیات تروریستی در این کشور سرنگون شد برای شهروندان روسیه ممنوع اعلام شده است.
از آنجا که ۶۰ درصد گاز طبیعی مصرفی ترکیه از روسیه تامین می‌شود، پوتین می‌تواند از طریق قطع آن، یا با تعلل در ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه که بر عهده‌ی شرکت دولتی روساتوم روسیه است آسیب بیشتری به اردوغان بزند. اما تولیدکنندگان گاز روسیه بازاری پرسود را از دست خواهند داد، و گازپروم نیز جنوب اروپا را به رقیبانی چون آذربایجان و ایران واگذار خواهد کرد. آذربایجان که در حال حاضر نیز در حال صدور گاز به ترکیه است با کمال میل صادرات خود را افزایش خواهد داد. دولت روسیه به جای اینکه خطر چنین اقدامی را بپذیرد، هزینه‌های جدیدی را بر شهروندان خود تحمیل کرده و امیدوار است که بتواند با تبلیغات آتشین خود توجه مردم را منحرف کند.
با وجود اینکه چنین تاکتیکی در گذشته نتیجه داده است، اما با توجه به تعداد دشمنانی که پوتین در سومین دور ریاست جمهوری خود به وجود آورده، ادامه‌ی آن هر روز دشوارتر می‌شود. با بروز احتلافات روزافزون بین روسیه و همسایگانش، و با فشارهای فزاینده‌ی جهانی، ممکن است مردم روسیه کم‌کم به این نتیجه برسند که شاید مشکل واقعی خود پوتین است. اما در حال حاضر گفتمان خشمگینانه‌ی پوتین در داخل از حمایت برخوردار است که در حال دامن زدن به رفتار مشابهی در ترکیه است. رفتاری که موجب می‌شود کشتی‌های روسی برای عبور از تنگه‌ی بوسفور ساعت‌ها منتظر نگاه داشته شوند.
اردوغان نیز همانند پوتین در استفاده از خطرات خارجی برای منحرف کردن توجه شهروندانش ید طولایی دارد، اما تعداد دشمنانش به مراتب کمتر از پوتین است. او احتمالا از این بحران بیش از پوتین سود خواهد برد.
——————————————–
* لئونید برشیدسکی، نویسنده و ستون‌نویس روسی ساکن برلین در کشور آلمان است. او موسس و سردبیر روزنامه‌ی معتبر اقتصادی “ودوموستی” در روسیه بود که درواقع پروژه‌ی مشترک “فایننشال‌تایمز” و “وال‌استریت‌ژورنال” در این کشور به شمار می‌رفت. وی همچنین اولین انتشاردهنده‌ی نسخه‌ی روسی مجله‌ی “فوربز” بود. نسخه‌ی انگلیسی این یادداشت در وب‌سایت “بلومبرگ” منتشر شده است.
ترجمه از سیاوش صفوی/ مرکز مطالعات لیبرالیسم
