مسابقه اسب دوانی در ترکمن صحرا هر سال برگزار می شود و از چند سال پیش زنان ترکمن هم رسما در این مسابقه شرکت می کنند. به همین بهانه می خواهم درباره اسب ترکمن و زمان پیدایش اسب برایتان بنویسم.

هیچکس به درستی نمی داند “اسب” از چه زمانی روی زمین به تاخت رفت و از چه زمانی توانستند بر پشتش بنشینند. می‌گویند حیات اسب بر روی زمین به پنجاه میلیون سال پیش برمی گردد. البته نه اسبی که اکنون می‌بینیم و می‌شناسیم.اسب‌های اولیه، با اسب‌های کنونی به لحاظ جثه تفاوت‌های بسیاری داشته اند. اندام آنها بسیارکوچکتر ازاسب‌های کنونی بوده و هیکلی به اندازه روباه داشته اند.

اسب‌های یک میلیون و دویست هزار سال پیش شباهت زیادی به اسب‌های کنونی داشته اند. در عصر سنگ انسان‌های اولیه اسب‌ها را شکار می کردند و گوشت آنها را می خوردند. نژاد آنها گوناگون است. از آن گوناگونی تاریخی، اکنون هفت گونه آن در آسیا و آفریقا باقی مانده است و ۶۳ نژاد آن در سراسر جهان پخش است.

در استپ‌های جمهوری‌های آسیای مرکزی شوروی سابق، مناطقی وجود داشته، که در آنجا حدود ۶ هزار سال پیش برای نخستین بار اسب بدست شبان هائی که دراین استپ‌ها زندگی می‌کرده اند، اهلی شده اند. به طورقطع می‌توان گفت که این اسب‌ها نیای مستقیم وبلافصل اسب‌های ترکمن بوده اند.

دراین منطقه گسترده، نژادی بنام” تیان شان” وجود داشته، که درحقیقت می‌توان گفت این اسب نیای اسب‌های سریع و چالاک امروزی شرق است. اسب سکایی با اندامی متوسط در ناحیه شمال ایران قدیم تا سیبری و اسب هایی با جثه کوچک کوهستانی، بنام “یابو” و اسب کوچک خزر در مناطق غرب این محدودهً وسیع همراه با اسب‌های عربی، و در شرق آن اسب‌های وحشی مغولی متناسب با آب و هوای جغرافیایی وجود داشته اند، که پاره‌ای از آنها با اسب‌های بیگانه اصلاح یافته اند. اسب‌های کُرد، اسب‌های دوخونی خاور زمین هستند. اسب‌های دوخونی شرقی از آمیزش مادیان (یابو) با اسب ترکمن است.

یکی از اسب‌های با نژاد و اصیل دنیا که در نواحی شرق این منطقه یعنی در منطقه آلتایی مغولستان کشف شد، اسب ترکمن است. استخوان های این اسب سده‌ها پیش از میلاد در گورستان‌های پازیریک آلتایی کشف شد. در همین گورستان که صد‌ها سال زیر یخ بوده، نخستین فرش دستباف دنیا مربوط به دوره هخامنشیان از زیر یخ بیرون کشیده شد.نژاد اصلی اسب ترکمن به لحاظ اینکه آمیزش خونی نداشته، اصیل ترین اسب و مادر اسب‌های جهان است.

اسب ترکمن از دیرگاه در جنگ‌ها و پیروزی‌های شاهان ایرانی پیش از اسلام تا دوران معاصر بویژه دوران نادرشاه ، نقشی مهم داشته است. مهمترین برتری اسب ترکمن با دیگر اسب‌های دنیا، بکارگیری آن در اصلاح نژاد دیگر اسب‌های جهان است. یکی ازبا نژادترین اسب‌های ترکمن که به زیبایی و چابکی پرآوازه است “آخال تکه” نام دارد.

اسب ترکمن اندامی کشیده، دُمی باریک، سر و گردن زیبا دارد و نیای آن تا ۲۵۰۰ سال پیش پی گرفته شده است. استعداد فوق العاده ای برای کسب تربیت دارد، درعین حال که بسیار خودسر و سرکش است.رنگ‌های اصلی آن کهر، خاکستری، سفید، طلایی رنگ، سرخ و سیاهِ کلاغی است.