[شاهمرسی]

مجلس ملّی آذربایجان، در ۹ دی ۱۳۲۴ با تصویب مصوّبه‌ای ۴ مادّه‌ای، تشکیل دانشگاه تبریز را به حکومت ملّی سپرد. به گفته پیشه‎وری ۲۵ درصد عایدات گمرکات آذربایجان به این دانشگاه اختصاص می‌یافت. این مبلغ ماهانه از ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزارتومان تخمین زده می‌شد. حکومت ملّی نیز سالانه یک و نیم میلیون تومان بودجه به دانشگاه تخصیص داد. افتتاح دانشگاه آذربایجان دارای اهمیت بسیار والایی بود. ریاست دانشگاه آذربایجان به دکتر نصرت الله جهانشاهلو سپرده شده بود.
روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ۱۳۲۵ سنگ بنای دانشگاه تبریز توسط پیشه‎وری نهاده شد. به نوشته روزنامه آذربایجان این روز یک روز تاریخی برای ملّت آذربایجان و در واقع ۲۱ آذر دوم بود. مطالب زیر به عنوان یک سند تاریخی نوشته شده، در داخل شیشه گذاشته و مومیایی شده و توسط پیشه‎وری در پی ساختمان دانشگاه تبریز گذاشته شد:
«از آنجا که نهضت آذربایجان نهضت علمی و فرهنگی است، در دوره‌ای که مدت زمان کمی از تشکیل حکومت ملّی آذربایجان می‌گذرد، با در نظر گرفتن عقب ماندگی فرهنگی و آموزشی ملّت ستم کشیده آذربایجان، با هدف حرکت به سوی علم و تمدن و تحقق آمال و آرزوهای ملّتمان، در جلسه مورّخ ۹ دی ۱۳۲۴ تصمیم به تأسیس دارالفنون ملّی آذربایجان گرفته و فراهم کردن مقدمات تأسیس این دارالفنون ملّی را به وزارت معارف سپرد. خوشبختانه در مدت زمان کوتاهی موفق به تدارک وسایل تئسیس دارلفنون شده و روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ۱۳۲۵ سنگ بنای این مؤسسه علمی با دست آقای پیشه‎وری صدر فرقه دموکرات آذربایجان و نخست وزیر حکومت ملّی آذربایجان نهاده شد. ملّت آذربایجان بوسیله این دارالفنون ملّی نسلهای آینده خود را به صورت ملل متمدن و زنده تربیت خواهد کرد و بدینوسیله به سعادت ابدی خواهد رسید و نور آزادی از این منبع علم تا ابد تشعشع خواهد کرد.»
حکومت ملّی مبلغ دو میلیون تومان جهت مخارج ابتدایی و تأمین البسه دانشجویان دانشگاه و ۹ میلیون تومان جهت کلاسهای آمادگی دانشگاه بودجه تخصیص داد. برای سال تحصیلی ۱۳۲۵ دانشگاه، ۶۰ نفر برای دانشکده طب، ۱۲۰ نفر برای دانشکده پداگوژی و ۶۰ نفر برای دانشکده کشاورزی پذیرفته شدند. دانشجویان از شهریه و خوابگاه مجانی استفاده می‌کردند. دارالفنون آذربایجان بطور موقت در دانشسرای سابق پسران جای گرفت و حکومت ملّی به ساخت دانشگاه جدید اقدام کرد. دانشگاه تبریز در ابتدا دارای یک ساختمان و سه استاد بود که دو دانشکده را اداره می‌کردند. مدیریت دانشکده پزشکی با دکتر جهانشاهلو بود. در دانشکده ادبیات نیز پیشه‌وری و بی‌ریا تدریس می‌کردند.
در زمان حکومت رضاخان در محل باغ صاحبدیوان، یک زندان جهت محبوس کردن نخبگان ملّت آذربایجان و آزادیخواهان و ترساندن مردم در حال ساخت بود. برای احداث این زندان ۴۰۰ هزارتومان از محل مالیات ملّت آذربایجان هزینه شده بود. حکومت ملّی در همانجا بنای دانشگاه را گذاشت. کار احداث کانون علم و معارف در محل زندان آغاز شد.
حکومت تهران که تا آن زمان نمی‌خواست به جز تهران در هیچ شهر دیگر ایران، مؤسسات آموزشی عالی برپا کند به تأثیر از تأسیس دانشگاه آذربایجان و در نتیجه فشار مردم، مجبور به تأسیس دانشکده‌های طب در مشهد، شیراز و اصفهان شد.