اپیدمی «تک فرزندی»، معضلی جدی در میان خانواده‌های آزربایجانی
با توجه به مشکلات اقتصادی و بیکاری گسترده حاصل از آن، -مهاجرت‌های شغلی- جوانان استان به سایر مناطق کشور به شدت افزایش یافته، که گرایش خانواده‌های آزربایجانی به تک فرزندی نیز می‌تواند در کنار معضل مهاجرت‌های شغلی، در دراز مدت تاثیر منفی بسیاری بر روی جمعیت استان گذاشته و منجربه پیر شدن جامعه استان و در نتیجه شروع موج جدیدی از مشکلات و دغدغه‌ها در این منطقه محروم و مرزی کشور شود.
به گزارش دورنانیوز، خانواده به عنوان یک نهاد اصلی اجتماعی دارای حیات ویژه‌ای است که فرزندآوری در سراسر تاریخ از کارکردهای مهم آن بوده است. ترغیب خانواده‌ها به داشتن یک فرزند سبب شده تا والدین با شعار یک فرزند کافی است در عمل به یک فرزند اکتفا کنند. تک فرزندی گرچه پدیده جدیدی نیست اما در جامعه ما در هیچ زمانی مانند الان فراگیر نبوده است. در میان آموزه‌های اسلامی نه تنها به تک فرزندی توصیه نشده بلکه با آن مخالفت و با رعایت شرایطی دعوت به ازدیاد نسل شده است به‌گونه‌ای که در قرآن کریم تکثیر نسل به عنوان یکی از مهمترین اهداف ازدواج معرفی شده است.
تک فرزندی گرچه در گذشته و در نزد ایرانیان و به‌خصوص آزربایجانی‌ها به عنوان یک هنجار اجتماعی ناپسند و متضاد با عرف جامعه شناخته می‌شد و اغلب خانواده‌ها تمایل به فرزندآوری بیشتر داشتند، اما امروزه با تغییرات صورت گرفته در سبک زندگی، «تک فرزندی» تبدیل به یک فرهنگ عمومی در سطح جامعه گشته، به‌طوری که طبق اعلام رئیس سازمان ثبت احوال کشور هم اکنون نزدیک به ۳۵درصد خانواده‌های ایرانی تک فرزند یا بدون فرزند هستند.
فرزند سالاری، بلوغ زودرس، کم شدن روابط اجتماعی و عدم جامعه پذیری و در نتیجه افزایش ابتلا به افسردگی، توجه افراطی والدین، عدم تجربه کافی در دوران کودکی و نوجوانی، کاهش انسجام خانواده و فروپاشی آن، فروپاشی نظام خویشاوند سالاری و… از جمله معایب جدی «تک فرزندی» است.
تک فرزندی علاوه بر موثر بودن در پدید آمدن بحران جمعیتی، آسیب های فرهنگی و اجتماعی دیگری را نیز با خود به همراه دارد. فرزندانی که در خانواده‌های تک فرزند رشد می‌کنند، به وضوح نسبت به سایر هم سالان خود که دارای خواهر و برادر هستند دارای کمبودهایی در ابعاد روحی و فکری هستند. کودک متولد شده در خانواده تک فرزند، از داشتن دوستی در خانه که با او درد و دل کرده و مشورت کند و کمک بگیرد؛ محروم است. به دنبال این موارد، جامعه‌ای را تصور کنیم که اکثر جوانان آن کودکی و سپس بلوغ خود را در تنهایی و انزوا در خانه سپری کرده‌اند، شادابی و پویایی چنین جامعه‌ای یقینا قابل قیاس با جامعه‌ای که اکثر جوانان آن کودکی خود را در خانوادهای پرجمعیت گذارنده‌اند؛ نخواهد بود.
جامعه‌ای که همه آحاد آن تک فرزندها باشند قطعا جامعه‌ای دلپذیر و دوست داشتنی نیست. انسان‌هایی درون‌گرا و فاقد اعتماد به نفس و در عین حال مغرور که توانایی ارتباطات قوی اجتماعی را ندارند و در لاک تنهایی خویش فرو می‌روند. جامعه تک فرزندها شبیه شبه جزایری منفرد است که روابط عاطفی در آن به حداقل رسیده است. انسان‌هایی افسرده و درون‌گرا این جامعه را تشکیل می‌دهند که طبیعتا احساس پوچی و گرایش به خودکشی در آن به شدت افزایش می‌یابد. تصور آپارتمان نشینی، تک فرزندی و زندگی مجردی در کنار هم در یک شهر بزرگ و فاقد مولفه‌های فرهنگی مثبت، دشوار و پیامدهای آن غیر قابل پیش‌بینی است.
گفته می‌شود فردگرایی، ترس از مشکلات فرزندآوری، باورهای جنسی تساوی‌طلبانه و نگرانی‌های اجتماعی از فرزندپروری از عوامل تعیین‌کننده قصد تک‌فرزندی در مردان در شرف ازدواج است. به‌علاوه، تعیین‌کننده‌های قصد تک‌فرزندی در بین زنان در شرف ازدواج نیز سن، نگرانی‌های اجتماعی فرزندپروری، فردگرایی، ترس از مشکلات تک‌فرزندی و آرمانگرایی هستند.
رهبر معظم انقلاب نیز در خصوص اهمیت فرزند آوری فرموده‌اند: همچنان که ما فکر میکنیم که اگر چهار پنج بچّه افتاد روی دوش یک خانواده وضع زندگیشان چگونه خواهد شد، فکر این را هم بکنید که این چهار پنج بچّه وقتی بزرگ شدند و کاری پیدا کردند و شغلی پیدا کردند چه کمکی میتوانند به پیشرفت کشور بکنند؛ یعنی این را هم باید فکر کرد.
ایشان همچنین در فرمایش دیگری گفته‌اند: «یک نگاه مقلدانه‌ای به زندگی غربی یا به زندگی اروپایی وجود داشته که به اینجاها منتهی شده و میراث آن به ماها رسیده؛ ما هم در یک برهه‌ای از زمان غفلت کردیم، کاری که باید انجام بدهیم انجام ندادیم. درحالی‌که امروز در [بعضی از] همین کشورهای غربی از کاهش باروری دارند زیان می‌بینند و پشیمانند و در بعضی از کشورهای غربی مطلقا کاهش باروری وجود ندارد؛ یعنی خانواده‌های پرجمعیت، مثلاً خانواده آمریکایی با ده دوازده بچه، چطور خانواده ایرانی [که] می‌خواهد از او تقلید کند باید حتما یک بچّه داشته باشد یا دو بچّه! که این الان وجود دارد و گزارش‌ها و خبرها از این واقعیت به ما اطلاع می‌دهد.»
این روزها بسیاری از زوج‌های جوان در آذربایجان غربی نیز بر این باورند که خانواده ایده‌آل خانوادهای با یک فرزند است و داشتن بیش از یک فرزند در خانواده سطح کیفی تربیت کودک را کاهش می‌دهد که همین باور منجر به افزایش روز افزون خانواده‌های تک فرزندی در استان شده است که تاثیر منفی آن بر رشد جمعیت استان را میتوان از بزرگ ترین معایب آن دانست.
چندی پیش علیرضا رادفر معاون استاندار آزربایجان غربی در همایش تبیین سیاست‌های کلی جمعیت، در رابطه با آخرین آمار نرخ رشد جمعیتی استان اظهار داشت: در حال حاضر نرخ رشد جمعیت در آزربایجان غربی به ۱.۴ درصد رسیده که کمتر از میانگین کشوری است.
رئیس اداره مشاوره و مددکاری معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی آزربایجان غربی نیز با اشاره به افزایش گرایش به تک فرزندی در استان اظهار داشت: گرایش به تک فرزندی در خانواده‌ها پدیده جدیدی نیست ولی در هیچ برهه‌ای از زمان به این شدت گسترش نیافته است.
البته در افزایش گرایش خانواده‌های آزربایجانی به -تک فرزندی- این فقط فرهنگ عمومی حاکم بر جامعه نیست که تاثیرگذار است، بلکه در این بین بسیاری از زوج‌ها نیز هستند که بر خلاف میل باطنی خود و صرفا به دلیل مشکلات اقتصادی، با اکتفا به یک فرزند، از فرزندآوری بیشتر امتنا می‌کنند.
یکی از زوج‌های جوان اورموی در این خصوص به خبرنگار دورنانیوز گفت: مشکلات اقتصادی از مهمترین عوامل گرایش به تک فرزندی در زمان حال است. با توجه به افزایش قیمت در تمامی حوزه‌ها و عدم افزایش درآمد و همچنین نبود شغل مناسب، همین که بتوانیم یک فرزند خود را درشرایطی ایده آل تربیت نموده و حداقل امکانات برای رشد، بالندگی و پیشرفت وی را فراهم سازیم، به نوعی هنر کرده‌ایم و فعلا در چنین شرایطی فکر کردن به فرزند دوم کاری بیهوده است.
با توجه به مشکلات اقتصادی و بیکاری گسترده حاصل از آن، -مهاجرت‌های شغلی- جوانان استان به سایر مناطق کشور به شدت افزایش یافته، که گرایش خانواده‌های آزربایجانی به تک فرزندی نیز می‌تواند در کنار معضل مهاجرت‌های شغلی، در دراز مدت تاثیر منفی بسیاری بر روی جمعیت استان گذاشته و منجربه پیر شدن جامعه استان و در نتیجه شروع موج جدیدی از مشکلات و دغدغه‌ها در این منطقه محروم و مرزی کشور شود.
اظهارات مسئولین و مشاهدات عینی همگی از رواج فرهنگ تک فرزندی در میان خانواده‌های آزربایجانی خبر داده و با توجه به آسیب‌ها و عواقب جبران ناپذیر ناشی از این معضل، لازم است تا نهادهای متولی با فرهنگ‌سازی در این خصوص و شناساندن و معرفی معایب تک فرزندی به جامعه استان (به خصوص شهری) و همچنین فراهم ساختن تسهیلاتی جهت کمک اقتصادی به زوجین و افزایش انگیزه آنان برای فرزندآوری بیشتر، از همه‌گیر شدن باور غلط و اشتباه -فرزند کمتر؛ زندگی بهتر- جلوگیری به عمل آورده و یکی از مهمترین عوامل و دلایل پایین بودن نرخ رشد جمعیتی استان را خنثی سازند.
