خاریس یوماقولوفون عؤمور یولو…
خاریس یوماقولوفون آدی آزربایجان’دا، اؤزبکیستان’دا، قازاخیستان’دا، داغیستا’ن‌دا، باشقیردیستان’دا ۱۹۳۷-جی ایلین ایستینتاق ماتئریاللاریندا چکیلیر. ۱۹۵۶-جی ایلده چاغریلان سووئت اتفاقی کومونیست پارتییاسینین 20. قورولتاییندان سونرا رئپرئسسییا قوربانلارینین بؤیوک اکثریتینه برات وئریلدی.
دونیایا ایسه بو رئپرئسسییانین سببکاری اوزون ایللر رهبرلیک ائتمیش، دونیانین ایلک سوسیالیست دؤولتی اولان شوروی-نی میلیونلارلا اینسانین قانی باهاسینا دا اولسا یاشاتمیش، ایکینجی دونیا ساواشیندا موتتفیقلرین غلبه‌سینی تعمین ائتمکده بؤیوک رول اوینامیش یوسیف ایستالین’ین آدینا یازدیلار. اصلینده ناحاق قانین آخیدیلماسیندا مینلرله اینسانین رولو اولموشدو. یئنی جمعیت، آزاد و فراوان بیر اؤلکه یاراتماق آدی آلتیندا قانلار آخیدانلارین بیر چوخونو دا یوسیف ایستالین و اطرافینداکیلار محو ائتمیشدی.
برات اعلان ائد‌نلرین اؤزلری ده ناحاق قانلارین آخیدیلماسیندا آز رول اوینامامیشدیلار. اونلار محوه گئدن قورولوشو خلاص ائتمک، تام خلاص ائتمک مومکون اولماسا دا عؤمرونو اوزاتماق اوچون بئله بیر اصلاحاتا ال آتمیش‌دیلار. اونلارین وئردیکلری برات ده فورمال کاراکتئر داشیییردی. محو ائتدیکلری اینسانلارین اثرلرینین تام نشر ائدیلمه‌سینه، اؤیرنیلمه‌سینه، ایستینتاق ماتئریاللاری ایله گئنیش خالق کوتله‌لرینین تانیش اولماسینا ایمکان وئرمیردیلر.
سووئتلر بیرلیینین داغیلماسیندان ۲۰ ایلدن چوخ کئچمه‌سینه باخمایاراق ۱۹۳۷-جی ایلده و اوندان سونراکی ایللرده حبس ائدیلن، گوللَنن بیر چوخ اینسانلار حاقیندا حقیقتلر هله ده آشکارلانمامیشدیر. بئله اینسانلاردان بیری ده خاریس یوماقول اوغلو یوماقولوف’دور.
خاریس یوماقول اوغلو یوماقولوف کؤهنه تقویمله ۱۸۹۰-جی ایل دئکابرین ۲۲-ده کئچمیش روسییا ایمپئرییاسی سامارسکی قوبئرنییاسی پوقاچوف قزاسینین خاسانوف کندینده آنادان اولوموش‌دور. ۱۹۱۸-جی ایل یانوار آیینین سونوندا روسییادا میلادی تقویمینده گونلرین آسترونومیک تقویمدن گئری قالدیغینی آرادان قالدیرماق اوچون یئنی تقویمه کئچیلدی. بونا گؤره ده قایناقلارین چوخوندا خاریس یوماقولوفون دوغوم تاریخی ۱۸۹۱-جی ایل یانوار آیینین ۳-او کیمی گؤستریلیر. باشقیرد، تاتار، قازاخ قایناقلاریندا ایسه اونون آدی و سوی آدی خاریس، هاریس، یوماقول اولو، جوماقول اولی، ژوماقول اولی کیمی ده یازیلیر. آتاسینین آدیندان روسییانین مأمورلاری خاریسه سوی آدی دوزلده‌رک یوماقولوف یازمیشلار.
ایلک تحصیلینی کند مکتبینده، موللاخانادا آلان خاریس سونرالار روس-توزئم مکتبی آدلاندیریلان آوروپا تیپلی تحصیل اوجاغیندا اوخوموش‌دور.
یاشیدلاری آراسیندا اوخوماغا ماراغی، دیری باشلیق، حاضیرجاوابلیغی ایله سئچیل‌ن خاریس یوماقولوف گیمنازییانی باشا ووردوقدان سونرا موسکو’داکی عالی کند تصروفاتی آکادئمییاسینا داخیل اولموش‌دور. تحصیل ایللرینده او علمی بیلیکلره، سئچدیگی ایختیصاصا درین‌دن ییه‌له‌نمک‌دن چوخ اجتماعی-سیاسی ایشلره ماراق گؤسترمیش‌دیر.
بو دا سبب‌سیز دئییل‌دیر. ۳۰۰ ایله یاخین ایشغال‌چیلیق سیاستی یوروتموش، قونشو خالقلاری اسارت آلتینا آلاراق اونلارین تورپاقلاری و ثروتلری حسابینا آورواسیا مکانیندا بؤیوک و عظمتلی دؤولت قورموش رومانوفلار سولاله‌سینین حاکمیتی چؤکوردو. اؤلکه‌ده یاشایان آز-چوخ عاغلی و دوشونمک قابیلیتی اولان اینسانلار خلاص یوللاری آختاریردیلار.
خاریس یوماقولوف دا خلاص یوللاری آختارانلارین سیراسینا قوشولانلاردان ایدی. تکلیف اولونان یوللاردان، آپاریلان تبلیغاتلاردان اونا سوسیالیست’لرین توتدوغو یول داها دوغما و عزیز گلیردی. ازیلنلری، یوخسوللاری، گوچسوزلری، کیمسه‌سیزلری خلاص ائتمک، ایستیثمارچیلارا قارشی دورماق اوچون ۱۹۱۷-جی ایلده روسییا سوسیال دئموکرات فهله پارتییاسینین بولشئویک’لر قانادینا قوشولدو.
۱۹۱۷-جی ایل خاریس یوماقولوف اوچون بیر ده اونونلا علامتدار اولور کی، موسکو’داکی گیزیرلر حاضرلایان مکتبی بیتیریر. بیرینجی دونیا ساواشیندا اودوزماقدا اولان روسییا’نی خلاص ائتمک اوچون یئنی سفربرلیک اعلان ائدیلمیش، عالی مکتبلرده اوخویان بیر چوخ گنج حربی کورسلارا گؤندریلمیشدیر. لاکین نه یئنی آچیلان حربی کورسلار، نه ده سفربرلیک روسییا’نی خلاص ائده بیلمه‌دی. ایچیندن قاینایان اؤلکه داغیلدی. رومانوفلارین ۳۰۰ ایللیک حاکمیتینه سون قویولدو. چار ۲-جی نیکولای تاختدان ال چکمه‌لی اولدو.
اؤلکه‌نی خلاص ائتمک اومو‌دو ایله ۱۹۱۷-جی ایلین فئورالیندا کئرئنسکینین رهبرلیگی آلتیندا موقتی حکومت قورولدو. لاکین موقتی حکومتین عؤمرو او قدر ده اوزون اولمادی. کؤهنه تقویمله ۱۹۱۷-جی ایلین اوکتیابریندا بؤلشئویک’لر سلاحلی چئوریلیشله حاکمیتی اله آلدیلار. باشقیرد وطنپرورلری میللی موختاریات الده ائتمک اوچون حرکته کئچدیلر. لاکین چار اوردوسونون یوکسک روتبه‌لی ظابطلرینین رهبرلیک ائتدیگی سلاحلی دسته‌لر بیر طرفدن، بولشئویک’لر او بیری طرفدن موختاریته قارشی چیخدیلار.
خاریس یوماقولوف ۱۹۱۷-جی ایلین ایول آوقوست آیلاریندا باشقیردیستان ویلایت شوراسینین، باشقیردیستان حکومتینین عضوو اولدو.
۱۹۱۹-جو ایلده «ایرئک» آدلی باشقیردیستان میللی پارتییاسینا صدیرلیک ائد‌ن خاریس یوماقولوف باشقیردیستان’ی بولشئویک’لر ایشغال ائدیب میللی کادرلارا دیوان توتدوقدا اونا روسییا کومونیست (بولشئویک’لر) پارتییاسینین عضوو اولدوغونا گؤره توخونمادیلار. اونو باشقیردیستان’ین موقتی حربی اینقیلاب کومیته‌سینه، ائله جه ده روسییا کومونیست (بولشئویک’لر) پارتییاسی باشقیردیستان ویلایت کومیته‌سینه صدر تعیین ائتدیلر. لاکین اونو، تاپشیریقلاری یئرینه یئتیرمه دیگینه، میللی کادرلاری مدافعه ائتدیینه گؤره وظیفه‌دن و پارتییادان چیخارتدیلار.
خاریس یوماقولوف موسکو’یا دؤنه‌رک اورادا عوموم ایتیفاق مرکزی ایجراییه کومیته‌سینین نزدینده‌کی باشقیردیستان اوچون معلم کادرلاری حاضرلایان کورسا رهبرلیک ائتدی.
موسکو’دا ایشلیرکن بولشئویک’لرین میللی مسئله‌ده، اینسان حاقلاریندا یانلیش مؤقع توتدوقلارینی، سؤز آزادلیغینی بوغدوقلارینی گؤردوکده گیزلی فعالیت گؤسترن تشکیلاتا عضو یازیلدی. بو تشکیلات واحید تورک تاتار دؤولتی قورماق اوچون فعالیته باشلادی. تشکیلاتا آزربایجان’دان سولطان مجید افندی‌زاده، داداش بونیادزاده، بکیر چوبان‌زاده، اؤزبکیستان’دان عبدالله راحیم بایوف، قازاخیستان’دان طورار ریسکولوف، سئنجئر اسفندیاروف، کیریم’دان شوقو امیر حسن، قاراچای –چرکز’دن عمر علی یئف، داغیستان’دان تاهو قادو و باشقا یوکسک وظیفه‌لی سووئت مأمورلاری، عالیملری، ضیالیلاری داخیل ایدی.
گیزلی تشکیلاتدا آنتی‌سووئت فعالیت گؤسترسه ده ۱۹۳۱-جی ایلده یئنی‌دن عوموم روسییا کومونیست (بولشئویکلر) پارتییاسینا عضولویو برپا ائدیلدی. ۱۹۳۵-جی ایلدک شوروی تاخیلچیلیق و حئیواندارلیق سووخوزلاری اوزره قربی سیبیر خالق کومیسسارلیغیندا ایستاتیستیکا شعبه‌سینین مودیری ایشله‌دی.
۱۹۳۵-جی ایلده اونو یئنی‌دن پارتییا سیرالارین‌دان خاریج ائتدیلر. ۱۹۳۷-جی ایلین ایولون ۲۷-ده حبس ائد‌رک نویابرین ۲-ده گوللَلَدیلر.
خاریس یوماقولوفون گوللَلَنمه‌سیندن ۷۵ ایلدن چوخ کئچ‌سه ده اونون گیزلی تشکیلات‌داکی فعالیتی، میللتی و اسارتده اولان تورک خالقلارینین آزادلیغی اوچون گؤردویو ایشلر هله ده گره یینجه اؤیرنیلمه میشدیر.
عرب الیفاسینا کؤچوروب حاضیرلایان: آرازنیوز آراشدیرما مرکزی امکداشلاری