علی تبریزی نین عؤمور یولو و یارادیجی‌لیغی
عرب الیفباسینا کؤچوروب حاضیرلایان: آرازنیوز
سعید موغانلی چاغداشیمیز اولان شاعر و آراشدیریجی علی حسین آغا اوغلو پرندبالین هیجری-شمسی تقویمیله ۱۳۰۸-جی ایل تیر آیینین ۴-ده تبریزین مونججیم محله‌سین‌ده آنادان اولدوغونو یازیر. میلادی تقویمیله ۱۹۲۹-جو ایلده آنادان اولان، ایلک تحصیلینی محله‌لرین‌ده‌کی ایبتیدایی مکتب‌ده آلان علی سونرا روشدییه مکتبین‌ده اوخویور.
ایکینجی دونیا ساواشین‌دا شوروی فاشیست آلمانییاسینین ایران’دا دایاق دسته‌لری اولدوغونو بهانه ائد‌رک اؤلکه‌نین قوزئیینی ایشغال ائد‌ن‌ده علی حسین آغا اوغلونون ۱۲یاشی واردی. بو ایشغالین آرخاسیندا نه لر دوردوغونو، ساواش‌دان اؤنجه ایران’ین بؤلونمه‌سی حاقین‌دا بؤیوک بریتانییا ایله شوروی’نین راضیلیغا گلدییندن چوخلاری کیمی بالاجا علی’نین ده خبری یوخ ایدی. چوخلاری کیمی بو ایشغالچی اوردونون گلیشیندن اولدوقجا ممنون ایدی. چونکی تبریز’ده یارادیلمیش دوستلوق جمعیتینین سالونوندا تئز-تئز آنا دیلینده کینولارا، تئاتر تاماشالارینا باخا بیلیردی.
سووئت اوردوسونون عسگر و ضابیطلرینین بیر چوخونون اونلارلا آنا دیلینده دانیشمالاری، آنا دیلینده قزئت-ژورنال، کیتابلار چاپ ائدیب یایمالاری دا هامی کیمی علی’نی ده سئویندیریردی. اونون آمالینی معینلشدیر‌ن ایسه آزربایجان میللی حکومتی زامانی آچیلمیش آنادیللی مکتبلرده‌کی بیر ایللیک تحصیل اولدو. شاه اوردولاری آمئریکا’نین، بؤیوک بریتانییا’نین، فرانسا’نین یاردیمی ایله تبریز’ه باسقین ائدیب اهالینی قان ایچینده بوغسا دا، آنا دیلینده‌کی مکتبلری، قزئت-ژورناللاری، تئاترلاری قاپاتسا دا، اینسانلارین قلبین‌ده‌کی آنا دیلی سئوگی‌سینی محو ائده بیلمه‌دی.
شاه قوشونلاری تکجه تبریز’ده دئییل، آزربایجان’ین اکثر شهر و کندلرینده اینسانلاری گوللَلییر، حبس ائدیر، سورگونه گؤندریر. تعقیب و تضییقلر نتیجه‌سینده قدیم تیجارت مرکزی تبریز’ده گوذرانین شرطلری آغیرلاشیر. حسین آغا کیشی عائله‌سینی ده آلیب تئهران’ا کؤچمک مجبوریتین‌ده قالیر.
تئهران’دا یاشایان یئنی‌یئتمه علی اورادا تورکون وارلیغینی یوخ سایان پان ایرانیستلرله هر آددیم‌دا قارشیلاشیر. آنا دیلینه حقارتله باخانلارین آجیغینا تورکجه شئیرلر یازماغا باشلاییر، سوی آدینی دا تبریزی ائتمکله سانکی شووینیستلره میدان اوخویور.
عؤمرونو خالقینین حقوقلارینین قورونماسینا، معاریفله‌نمه‌سینه، آنا دیلینین اینکیشافینا حصر ائد‌ن علی تبریزی فارس دیلینی، فارس ادبیاتینین تاریخینی، شرق خالقلارینین تاریخینی دریندن اؤیرنیر. فارس شووینیستلرینه، پان ایرانیستلره اونلارین اؤز قایناقلارین‌دان مثاللار گتیرمکله جاواب وئریر. او، یازیر کی، ایسلاماقدرکی دؤورده فارس ادبیاتی یالنیز بیر نئچه اثردن عبارت‌دیر. اونلارین دا ائله بیر ادبی، علمی دیری یوخدور. یئر آلتین‌دان تاپیلان سانسکریت، آوئرتا، موزدئسنا، یشدی آدلی یازیلار دا خورافات و مؤوهومات‌دان عبارت‌دیر کی، اونو دا بوگونکو فارس’لارین ساده آداملاری دئییل، هئچ عالی تحصیللیلری ده باشا دوشه بیلمیر.
علی تبریزی پان ایرانیستلرین ایسلاماقدرکی فارس تاریخینی گؤیلره قالدیریب، یالان-یامالاق نظریه‌لر اویدورمالارینا جاواب اولاراق یازیر کی، تورکلری، عربلری یوخ، و یا وحشی، مدنیت‌دن خبرسیز سایانلار ندن گؤز اؤنونه گتیرمیرلر کی، فردوسی شاهنامه‌سینی تورک حؤکمداری سولطان محمود قزنوی’نین سیفاریشیله یازیب، اؤزو ده فارس شووینیستلرینین گؤیلره قالدیرماغا چالیشدیقلاری سانسکریت الیفباسی ایله دئییل، بَینمدیکلری عرب الیفباسی ایله یازیب. تکجه فردوسی بو یولو سئچمه‌ییب، حکیم فرخی سیستانی، عونصوری، انوری، خاقانی شیرازی، حافیظ شیرازی، ووصال شیرازی، سعدی شیرازی، کمال الدین ایسماعیل ایصفهانی، ملیک الشعرا بهار خوراسانی و یوزلرله فارس شاعری، مداح‌لیق هنر و باجاریقلارین تورک حؤکمدارلاری قارشیسین‌دا عرب الیفباسی ایله نوماییش ائتدیرمه‌یه چالیشیبلار. تورک حؤکومدارلاری فارس مدنیتینین، ادبیاتینین اینکیشافی اوچون بؤیوک خیدمتلر گؤستریبلر.
علی تبریزی میللتینه و آنا دیلینه خیدمت ائتمک اوچون «آتروپات» آدلی نشریات آچیر. شاه رئژیمی دؤورون‌ده اؤلکه‌ده تورکجه دانیشماق و یازماق یاساقلاندیغی حالدا علی تبریزی نشریاتیندا آنا دیلینده اثرلر چاپ ائدیر. اونون شاه ایسماعیل’ین حیاتین‌دان بحث ائد‌ن ایکی جیلدلیک اثری بؤیوک ماراق دوغورور. آشیقلاریمیزین مجلیسلرده سؤیلدیکلری داستانلار اساسیندا یازدیغی بو اثرده شاه ایسماعیل’ین بیر چوخ قوشما، قزل و گرایلیلارینی دا وئریر.
علی تبریزی نشریاتیندا حسن مجیدزاده ساوالانلا بیرلیکده ترتیب ائتدیکلری ایکی جیلدلیک «آزربایجان ترانه‌لری»، علی آغا واحیدین «غزللری»، فضولی «دیوان» ، «اصلی-کرم داستانی»، «کوراوغلو» داستانی و باشقا کیتابلار نشر ائتمکله سانکی خالقینی قورخمادان اؤز میللی مدنیتینه صاحب چیخماغا، اونو قوروماغا چاغیریب.
علی تبریزی حسن مجیدزاده ساوالانین «آپاردی سئللر سارانی» اثرینی و ب. اثرلری چاپ ائدرکن شاه ژاندارماسی نشریاتا باسقین ائد‌رک چاپ اولونان و چاپا حاضرلانان، مطبعه‌ده ییغیلان کیتابلاری موصادیره ائدیر و اؤزونو ده زیندانا آتیرلار.
بو حادثه علی تبریزی’یه یالنیز معنوی دئییل، هم ده بؤیوک مادی ضربه وورور. بونا باخمایاراق، او، روحدان دوشمور، موباریزه‌سینی داوام ائتدیریر. مقاله‌لرین‌ده تورک ائلیتاسی ایچری‌سینده ائتنیک تعصوبون اولماماسینی تنقید ائد‌رک یازیر کی، قودرته و گوجه، یاخشی یئییب و ایچمه‌یه، هابئله ائو بزکلرینه و یوزلرجه بئله شئیلره و ایشلره قیمت و دیر قویولوردو، آنجاق دیله، ادبیاتا، میللی مدنیته، میللی ویجدانا، اؤزونو و میللتینی تانیماغا ائله بیر کؤنول و علاقه گؤستریلمیردی. و ایندی بودور کی، بوگونکو نسلین الینده بیر اؤیله میللی فرهنگ یوخدور و اولوب قالان وارسا دا، یا گؤزلردن ایتکیندیر و یا زامانین پاسی و توزو ایله اؤرتولودور.
علی تبریزی’نین مقاله‌لرینین اساس قایه‌سی فارس شووینیستلرینین، آریا عیرقچیلیینین تاریخله باغلی یالان-یانلیشلارینی ایفشا ائتمک، سویداشلارینی دوغرو-دوروست تاریخی شعوردا تربییه ائتمک اولوب. او، یالنیز فارس شووینیستلرینه، آریا عیرقچیلیینی تبلیغ ائد‌نلره دئییل، هم ده مانقورتلاشمیش تورکلَره قارشی یورولمادان موباریزه آپاریردی.
مانقورت سویداشلارینا غضبلهنه‌رک یازیر: «یوز ایللرجه، میلیونلارجا قویون کیمی دوغولوب، قویون کیمی یئییب و قویون کیمی قیغیلاییب و سونرا قویون کیمی اؤلوب گئدنلریمیز و اونلارین یئرین توتانلاریمیز، هر ایشه قولپ قویوب، هر اویونا باش ووروب، تاریخ، جوغرافییا اوخویوب-یازیب، هر جوره اؤزگه دیللر اؤیرنیب و اؤیردیب، حاکم و محکوم اولوب، وارلی-وارسیز اولوب، دونیا میللتلرینی و دیللرینی تانیییب و هر جوره بویاغا بولاشیب، آنجاق اؤزونو و میللتینی، کیم ایمیش و کیم‌دیر و کیم اولاجاغین تانیماییب و هله ده تانیماق ایستَمیر».
میللتیمیزین آدینین ده ییشدیریلمه‌سینین آرخاسیندا دوران سیاستدن سؤز آچارکن علی تبریزی یازیر: «ایران تورکلرینی یالنیز آزربایجان آدلی قفس‌ده دوستاق ائد‌نلرین حیله‌سین هله‌لیک بوتون ایران’دا اولان تورک قارداشلاریمیز آیدینجا گؤز ائوینه آلماییبلار و بو گون روسییا’دا، آوروپا’دا، ایران’دا بیزه تورک یئرینه آزربایجان’لی آدین گوج و سماجت ایله تحمیل ائد‌نلرین هدفی بودور کی، بیزه تلقین ائله سینلر کی، تورک فقط آزربایجان’دا اولا بیلر، یالنیز او یئرده اولان زامان هله تورک یوخ، بلکه آذری آدین آلا بیلر».
او، مانقورتلاریمیزا، میللی ده یرلردن اوزاق دوشنلریمیزه حیرص‌لنه‌رک یازیر: «اؤزگه‌لری بیزه تورک دئمکدن چکینمیرلر، ولی اؤزوموزونکولر جین بسم الله دان قورخان کیمی اوشونورلر، چونکی یا اؤزلرینه اعتیماد نفسلری یوخدور و یا باشقا یئرلردن دستور و یا دیکته بئله‌دیر».
علی تبریزی ساغلیغین‌دا تئهران’دا آتروپات کیتاب ائوین‌ده چاپ ائتدیردیی «ادبیات و میللت» کیتابی اؤلوموندن آز سونرا، ۲۰۱۰-جو ایلده «دیل و ادبیات» آدی ایله سعید موغانلی نین رئداکتورلوغون‌دا چاپ اولونور. کیتابین ایلک نشرینین تیتول صحیفه‌سینه یازیلمیش «بیرینجی جیلد»دن بو قناعته گلمک اولور کی، علی تبریزی کیتابی بیر نئچه جیلدده یازماغی پلانلاییبمیش.
۱۹۹۸-جی ایل فئورالین ۲-ده دونیاسینی دییشن علی تبریزی’نین جنازه‌سی اؤز وصیتی ایله تبریز’ه گتیریله‌رک وادی رحمت قبریستانلیغیندا عائله وی مزارلیق‌دا دفن ائدیبلر.
علی تبریزی دونیاسینی دییشسه ده اونون سپدیی توخوملار یاشاییر و گنجلیگی حاق و آزادلیقلاری اوغروندا موباریزه‌یه سسله ییر.
قایناق: تی آر تی
